Konifelenisi Lahi
Vakai Lahi Ange kia Sīsū Kalaisi ʻi Heʻetau Moʻuí
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2022


Vakai Lahi Ange kia Sīsū Kalaisi ʻi Heʻetau Moʻuí

ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau sio ki heʻetau moʻuí ʻo fakafou ʻiate Ia koeʻuhí ke tau sio lahi ange kiate Ia ʻi heʻetau moʻuí.

Kāinga, ʻoku ou ongoʻi loto-fakatōkilalo ke tuʻu ʻi homou ʻaó he pongipongí ni. ʻOku ou houngaʻia ke kau fakataha mo kimoutolu, ʻi ha feituʻu pē ʻoku mou ʻi ai ʻi he māmaní, ke fanongo ki he ngaahi pōpoaki ʻa e kau palōfita, kau ʻaposetolo, kau tangata kikite, kau tangata maʻu fakahā, mo e kau taki ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku tau hangē tofu pē ko e kakai he kuonga ʻo Tuʻi Penisimaní, ʻo tau langa hotau ngaahi fale fehikitakí mo fakahangatonu atu hotau ngaahi matapaá ki he palōfita ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní,1 ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni.

Ne talu pē ʻeku tupu mo e ʻikai ke lelei ʻeku vakaí pea ne u fiemaʻu maʻu pē ha matasioʻata lelei ke tokoni ki heʻeku sió. ʻI heʻeku ʻā hake he pongipongi kotoa pē, ʻoku ʻikai ke ʻasi lelei mai e māmaní ia. ʻOku hā nenefu, ʻikai ʻasi lelei, mo ʻata kovi e meʻa kotoa pē. Naʻa mo hoku husepāniti ʻofeiná ʻoku hangē mai ange ia ha laʻitā ʻoku ʻata koví ʻo ʻikai tatau mo hono fōtunga fakaʻofoʻofa totonú! Ko ʻeku fiemaʻu taupotú, kimuʻa peá u fai ha faʻahinga meʻa kehe ʻi he ʻaho kotoa pē, ko e tui hoku matasioʻatá ke tokoni ke u ʻilo e meʻa ʻi hoku ʻātakaí mo maʻu ha fiefia lahi ange ʻi heʻene tokoniʻi au heʻeku ngāue fakaʻahó.

Hili ha ngaahi taʻu, kuo mahino kiate au ʻoku fakatātaaʻi he ʻulungaangá ni ha meʻa ʻe ua ʻoku ou falala fakaʻaho ki ai: ʻuluakí, ko ha meʻangāue ʻokú ne tokoniʻi au ke fakamahino, tukutaha ʻeku tokangá, mo vakai ki he tuʻunga totonu ʻo e māmaní; pea ko hono uá, ko ha fiemaʻu ʻo ha fakahinohino moʻoni ke ne tataki maʻu pē au ʻi he hala ʻoku totonú. Kiate au, ʻoku hangē ʻa e ngāue angamaheni faingofua ko ʻení mo ha vakai mahuʻinga fekauʻaki mo hotau vā mo hotau Fakamoʻui, ko Sīsū Kalaisí.

‘Oku faʻa lahi ʻetau aʻusia e ngaahi fehuʻi, hohaʻa, faingataʻa, mo e faingamālie ʻi heʻetau moʻuí, ka ʻi he ʻofa ʻa hotau Fakamoʻuí kiate kitautolu fakafoʻituitui mo ʻEne fānau ʻo e fuakavá, fakataha mo ʻEne ngaahi akonakí mo e fonó, ko ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakaʻaho ia te tau lava ʻo fakafalala ki ai ke hoko ko ha “maama ʻoku ulo, … ʻokú ne fakamaama [hotau] matá [mo] fakaake [hotau] ʻatamaí.”2 ʻI heʻetau fekumi ki he ngaahi tāpuaki ʻo e Laumālié ʻi heʻetau moʻuí, te tau lava ʻo hangē ko ia ne akoʻi ʻe Sēkopé, ʻo vakai “ki he ngaahi meʻa ʻo hangē ko honau angamoʻoní, pea … hangē ko honau angamoʻoni ʻe ʻi aí.”3

ʻI heʻetau hoko ko e fānau fuakava ʻa e ʻOtuá, kuo tāpuekina makehe kitautolu ʻaki ha ngaahi tāpuaki lahi ʻo ha ngaahi meʻangāue fakalangi kuo tuku mai ke ne fakatupulaki ʻetau mahino ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. ʻOku lava ke tokoni e ngaahi folofola mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi ʻoku hiki ʻi he folofolá mo e ngaahi pōpoaki mei Heʻene kau palōfita kuo filí, mo e maʻu Hono Laumālié ʻi he lotu fakaʻahó, ʻalu maʻu pē ki he temipalé, pea ʻe lava ke tokoni ʻa e ouau fakauike ʻo e sākalamēnití ke fakafoki mai ʻa e melinó mo ʻomi e meʻa-foaki ʻo e faʻa ʻiloʻiló ʻa ia te ne ʻomi ai e maama ʻa Kalaisí mo ʻEne mahinó ki heʻetau ngaahi tōʻonga fakapulipulí ʻi ha māmani ʻoku ngali puputuʻú. ʻE toe lava foki ke hoko e Fakamoʻuí ko hotau kāpasa mo e pailate ʻi heʻetau fononga ʻi he ngaahi vai nonga mo hou tuʻu fakatouʻosi ʻo e moʻuí. Te Ne lava ke fakamahino e hala totonu te ne tataki kitautolu ki hotau ikuʻanga taʻengatá. Ko ia ai, ko e hā e meʻa te Ne finangalo ke tau sio ki aí, pea ko e fē e feituʻu te Ne finangalo ke tau ʻalu ki aí?

Kuo akonekina kitautolu ʻe hotau palōfita ʻofeiná ke “fakamaʻu ʻetau tokangá ʻi he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí” pea kuo pau ke tau “[feinga] ke hanga kiate Ia ʻi he fakakaukau kotoa pē.”4 Naʻe toe talaʻofa mai foki ʻa Palesiteni Nalesoni ʻo pehē, “ʻoku ʻikai ha meʻa te ne fakaafeʻi lahi ange ʻa e Laumālié ka ʻi hono tuku ko ia hoʻo tokangá kia Sīsū Kalaisí. … Te Ne taki mo fakahinohino kimoutolu ʻi homou moʻui fakafoʻituituí ʻo kapau te mou fokotuʻu ha taimi Moʻona ʻi homou moʻuí—ʻi he ʻaho kotoa pē.” 5 Ngaahi kaungāmeʻa, ʻoku fakatou hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e taumuʻa ʻo ʻetau tokangá mo e taumuʻa ʻo hotau ikuʻangá. Ke tokoni ke tau tuʻu maʻu mo fononga ʻi he hala ʻoku totonú, ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau sio ki heʻetau moʻuí ʻo fakafou ʻiate Ia koeʻuhí ke tau lava ʻo sio lahi ange kiate Ia ʻi heʻetau moʻuí. Kuó u ako lahi ange ki he fakaafe fakahangatonu ko ʻení ʻi heʻeku ako ʻa e Fuakava Motuʻá.

Naʻe foaki e fono ʻa Mōsesé ki he kakai ʻIsileli kimuʻá ko ha ongoongolelei teuteuʻanga, ne fakataumuʻa ke teuteuʻi e kakaí ki ha vā fetuʻutaki fakafuakava māʻolunga ange mo e ʻOtuá ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi.6 Naʻe fakataumuʻa ʻa e fono mohu fakaʻilongá, ki he kakai tuí ke “sio pē ki he hāʻele mai” mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí,7ke tokoniʻi e kakai ʻo ʻIsilelí ke nau tokanga taha ki he Fakamoʻuí ʻaki hono akoako ʻenau tui kiate Iá, ʻEne feilaulaú, mo ʻEne fonó mo e ngaahi fekaú ʻi heʻenau moʻuí8—ʻo fakataumuʻa ke ʻomi kinautolu ki ha mahino lahi ange ki honau Huhuʻí.

Hangē pē mo kitautolu ʻi he ʻaho ní, ne fakaafeʻi e kakai ʻo e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá ke fakakaukau ki heʻenau moʻuí ʻo hangē ko ia naʻá Ne mei faí koeʻuhí ke nau lava ʻo vakai lahi ange kiate Ia ʻi heʻenau moʻuí. Ka ʻi he aʻu ki he taimi ne ngāue ai e Fakamoʻuí, ne ngalo ʻi he kau ʻIsilelí ke fakakau ʻa Kalaisi ʻi heʻenau ngaahi ouaú, ʻo nau tuku Ia ki he tafaʻakí ka nau tānaki atu ha ngaahi ouau taʻe fakamafaiʻi ki he ngaahi fonó ʻo ʻikai hano kaunga ki he fakaʻilonga ʻoku tuhu ki he maʻuʻanga tokoni moʻoni pē ʻe taha ʻo honau fakamoʻuí mo e huhuʻí—ʻa Sīsū Kalaisi.9

Ne hoko ʻo fakaʻalongaua mo fakaʻuliʻulilātai e ngaahi ngāue angamaheni fakaʻaho ʻa e kau ʻIsilelí. ʻI he tūkunga ko ʻení, ne tui e fānau ʻa ʻIsilelí ko e ngaahi ouau mo e founga fakahoko ʻo e fonó ko e hala ia ki he fakamoʻui fakatāutahá pea ne fakangatangata ai ha konga ʻo e fono ʻa Mōsesé ki ha ngaahi tuʻutuʻuni pē ne fakahoko ke puleʻi ʻaki e moʻui fakasiviliané.10 Naʻe fiemaʻu ai heni e Fakamoʻuí ke Ne toe fakafoki mai e tokanga taha mo e mahino ki Heʻene ongoongoleleí.

Ka naʻe iku ʻo fakafisingaʻi ʻe he konga lahi ʻo e kakai ʻIsilelí ʻEne pōpoakí, ʻo aʻu ki heʻenau tukuakiʻi e Fakamoʻuí—ʻa ia naʻá Ne foaki e fonó mo fakahā ko Ia “ʻa e fonó, pea mo e māmá”11—ʻo hono maumauʻi iá. Ka naʻe fakahā ʻe Sīsū ʻi Heʻene Malanga ʻi he Moʻungá ʻo kau ki he fono ʻa Mōsesé, ʻo ne folofola, “ʻOua naʻa mou mahalo kuó u haʻu ke fakataʻeʻaongaʻi ʻa e fonó, pe ko e kau palōfitá: naʻe ʻikai te u haʻú ke fakataʻeʻaongaʻi, ka ke fakamoʻoni.”12 Pea naʻe fakangata leva ʻe he Fakamoʻuí, ʻi Heʻene Fakalelei taʻengatá, ʻa e ngaahi lao, tuʻutuʻuni, mo e founga fakahoko kātoanga ne tauhi ʻe he kakai ʻIsilelí ʻi he taimi ko iá. Naʻe tataki ʻe Heʻene feilaulau aofangatukú ʻa e liliu mei he ngaahi feilaulau tutú ki heʻetau foaki “ʻa e loto-mafesifesí mo e laumālie fakatomalá,”13 mei he ouau ʻo e feilaulaú ki he ouau ʻo e sākalamēnití.

ʻI he akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Pālati kau ki he kaveingá ni, naʻá ne pehē, “ʻI hono ʻai mahino angé, naʻe liliu ʻa e feilaulaú mei he foakí ki he tokotaha foakí.”14 ʻI hono ʻomi ʻetau foakí ki he Fakamoʻuí, ʻoku fakaafeʻi kitautolu ke tau vakai lahi ange kia Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau moʻuí, ʻi heʻetau fakavaivaiʻi hotau lotó kiate Ia ʻi he ʻilo mo e mahino ki Heʻene tukulolo kakato ki he finangalo ʻo e Tamaí. ʻI he taimi ʻoku tukutaha ai ʻetau tokangá ʻia Sīsū Kalaisí, ʻoku tau ʻiloʻi mo maʻu ha mahino ko Ia pē ʻa e tupuʻanga mo e hala ke maʻu ai e fakamolemolé mo e huhuʻí, ʻo aʻu pē ki he moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻí.

ʻI heʻeku hoko ko ha Kalisitiane kimuʻa peá u kau ki he ongoongoleleí, ne u feʻiloaki mo ha niʻihi tokolahi ne nau fakatokangaʻi mo ʻiloʻi e ngaahi liliu ʻi heʻeku tōʻonga moʻuí, ʻulungāngá, mo e ngaahi filí ʻi he hili ʻeku kau ki he Siasí. Naʻa nau fifili ki he “ngaahi ʻuhinga” ʻo e meʻa ne nau mamata ki aí—ʻa e ʻuhinga ʻeku fili ke papitaiso mo kau ki he kāingalotu ʻo e tui fakalotu ko ʻení ʻio naʻa mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní; ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke u toe kau ai ki ha ngaahi ʻekitivitī pau he ʻaho Sāpaté; ʻuhinga ʻoku ou tauhi faivelenga ai e Lea ʻo e Potó; ʻuhinga ʻoku ou lau ai e Tohi ʻa Molomoná; ʻuhinga ʻoku ou tui mo tauhi ai e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetolo ʻo onopōní ʻi heʻeku moʻuí; ʻuhinga ʻoku ou ʻalu ai ki he ngaahi fakataha fakauike ʻa e Siasí; ʻuhinga ʻoku ou fakaafeʻi ai e niʻihi kehé ke nau “haʻu ʻo mamata, haʻu ʻo tokoni,haʻu mo nofo maʻu,”15 pea “haʻu ʻo kau mai.”16

ʻI he taimi ko iá, ne ongoʻi lōmekina ʻa e ngaahi fehuʻi ko iá pea, ne mahino ko e niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻí ne tukuakiʻi au ne hala ʻeku fili ne faí. Ka ʻi heʻeku fefaʻuhi mo e tālafili ʻa e kakaí, ne toki mahino moʻoni kiate au ko ʻenau fifilí, ko ha fuofua fakaafe ia kiate au ke toʻo hake pea tui hoku matasioʻata fakalaumālié ke fakamahino, tukutaha, mo fakapapauʻi e meʻa naʻá ne ueʻi au ke u talangofua ki he ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mo e ouau ʻo e ongoongoleleí. Ko e hā naʻe tupunga mei ai ʻeku fakamoʻoní? Meʻa ní naʻá ku fakahoko pē ha “ngaahi ouau fakatuʻasino” ʻo ʻikai fakangofua ʻa e ngaahi ouau ko ia ʻoku fehokotaki ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ke ne “fakamālohiʻi [ʻeku] tui kia Kalaisí,”16 pe fakahaaʻi ʻa e mahino ko Sīsū Kalaisi pē ʻa e maʻuʻanga mālohi ʻi heʻeku tauhi kiate Iá?

ʻI he ngāue lahi ke sio kia Sīsū Kalaisi ʻi heʻeku fakakaukau mo e ngāue kotoa pē, ne ʻā hoku matá, pea vave ʻa e mahino kiate au ʻo ʻiloʻi ne ui mai ʻa Sīsū Kalaisi ke u “haʻu kiate” Ia.18. Mei he kamataʻanga ʻo e vahaʻataimi ko ʻeni ʻo e tuʻunga fakaākongá ʻi heʻeku kei ʻi he toʻu tupú, ʻoku ou lava ʻo manatuʻi ʻa e fakaafe ne fai mai ʻe he ongo faifekaú ke u kau ange ʻi haʻana akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki ha kulupu ʻo e kau finemui ʻi hoku toʻú. ʻI haʻaku tangutu ʻi he efiafi ʻe taha, ʻi ha ʻapi fakafāmili ʻo e taha e kau finemui ko ʻení, ne ongo moʻoni ki hoku lotó ʻena fehuʻi fakamātoato ki he “ʻuhinga ʻo ʻeku tuí,” pea ne fakaʻatā ai ke u fakamoʻoniʻi kiate kinaua ʻaki ha mahino loloto ki he fakakaukau ʻa e ʻEikí ki he ngaahi taumuʻa fakalaumālie ʻo hoku tuʻunga fakaākongá, pea kuo fakamālohia ai ʻeku fakamoʻoni ke laka atu ki muʻá.

Ne u ʻiloʻi he taimi pē ko iá, ʻo hangē pē ko e taimi ní, ʻoku tataki kitautolu ʻe hotau Fakamoʻui, ko Sīsū Kalaisí ki he ngaahi falelotú ʻi he uike kotoa pē ke maʻu ʻEne sākalamēnití, ki he fale ʻo e ʻEikí ke fakahoko ʻa e ngaahi fuakava mo Iá, ki he ngaahi folofolá mo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá ke ako ʻEne ngaahi folofolá. ʻOkú Ne [fakaava] hotau ngutú ke fakamoʻoni kiate Ia, hotau nimá ke tokoni mo tauhi ʻo hangē pē ko ʻEne tokoní mo e tauhí, hotau matá ke sio ki he māmaní mo e niʻihi kehé ʻo hangē pē ko ʻEne ʻafio maí—“ʻo hangē ko honau angamoʻoní, pea … hangē ko honau angamoʻoni ʻe ʻi aí.”19 Pea ʻi heʻetau fakaʻatā Ia ke Ne tataki kitautolu ʻi he meʻa kotoa pē, ʻoku tau maʻu ha fakamoʻoni ʻoku “fakahā ʻe he meʻa kotoa pē ʻoku ʻi ai ha ʻOtua,”20 koeʻuhí ʻi heʻetau fekumi kiate Iá te tau ʻilo Ia21—ʻi he ʻaho takitaha mo e ʻaho kotoa pē. ʻOku ou fakamoʻoniʻi ʻeni ʻi he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.