Konifelenisi Lahi
ʻOku Faingofua pē ʻEne Haʻamongá, pea Maʻamaʻa ʻEne Kavengá
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2022


ʻOku Faingofua pē ʻEne Haʻamongá, pea Maʻamaʻa ʻEne Kavengá

Tau manatuʻi muʻa ko e taha kotoa pē ʻi he māmaní ko e fānau ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻofa ki he tokotaha takitaha.

ʻOku ʻi ai ha talanoa ki ha tangata ko Siaki naʻe ʻi ai haʻane kulī tuli manupuna, ʻofeina, ko Kesi. Naʻe fuʻu laukau ʻaki ʻe Siaki ʻa Kesi pea faʻa polepole ʻi he kulī potó ni. Ke fakamoʻoniʻi e meʻá ni, ne fakaafeʻi ʻe Siaki hano ngaahi kaungāmeʻa ke nau mamata he fakaʻaliʻali ʻa Kesí. Hili ʻenau aʻu ki he kalapu tuli manú, ne tuku ange leva ʻe Siaki ʻa Kesi ke lele takai kae ʻalu ia ki loto ke hiki hono hingoá.

ʻI he hoko ʻa e taimi ke kamatá, naʻe vēkeveke ʻa Siaki ke fakahāhā e poto fakaofo ʻa Kesí. Ka naʻe ngalikehe e tōʻonga ia ʻa Kesí. Naʻe ʻikai fie talangofua ia ki he ngaahi fekau ʻa Siakí ʻo hangē ko ia naʻá ne faʻa fakahoko loto-fiemālié. Naʻá ne loto pē ke nofo ʻi hono tafaʻakí.

Ne taʻefiemālie mo mā pea ʻita ʻa Siaki ʻia Kesi; ʻo ʻikai fuoloa kuó ne fokotuʻu ange ke nau foki. Naʻe ʻikai ke puna ʻa Kesi ia ki mui ʻi he lolí, ko ia naʻe fua taʻefiemālie ia ʻe Siaki ʻo fakahū ki hono ʻaá. Naʻá ne fakapoʻuli, ʻi he fakakata ʻaki ʻe heʻenau kau ʻalú e tōʻonga ʻa ʻene kulií ʻi heʻenau foki ki ʻapí. Naʻe ʻikai mahino kia Siaki ia e ʻuhinga naʻe talangataʻa ai ʻa Kesí. Naʻe ʻosi akoʻi lelei ʻa Kesi, pea ko ʻene fakaʻamu kakato ʻi he kuohilí ke ne talangofua mo tokoni kia Siaki.

ʻI he aʻu atu ki ʻapí, ne kamata sivi leva ʻe Siaki ʻa Kesi ʻo hangē ko ʻene faʻa fakahokó, pe ʻoku lavea, pipiki ai ha hefa, pe kutua. Ko e taimi naʻe ala ai hono nimá ki hono fatafatá, naʻá ne ongoʻi ha meʻa ʻoku hauhau peá ne ʻiloʻi ai ʻoku pani toto hono nimá. Naʻá ne fakameʻapangoʻia mo ʻohovale ʻi heʻene toki ʻilo naʻe lavea lahi ʻa Kesi ʻo ʻasi hono hui fatafatá. Naʻá ne maʻu mo ha taha ʻi hono vaʻe muʻa mataʻú, ne ʻasi mo e huí ai.

Naʻe fāʻofua ʻa Siaki kia Kesi pea kamata ke ne tangi. Naʻe lahi fau ʻene fakameʻapangoʻia ʻi heʻene fakakaukau hala mo ngaohikoviʻi iá. Naʻe ngalikehe ʻa Kesi ʻi he konga kimuʻa ʻo e ʻahó he naʻá ne lavea. Naʻe tākiekina ʻe he mamahí, faingataʻaʻiá, mo hono ngaahi laveá ʻa ʻene tōʻongá. Naʻe ʻikai haʻane fekauʻaki mo haʻane taʻe fie talangofua kia Siaki pe taʻeʻofa ʻiate ia.1

Naʻá ku fanongo he talanoá ni ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí pea kuo teʻeki ngalo ia. Ko e niʻihi fakafoʻituitui nai ʻe toko fiha ʻiate kitautolu ʻoku kafó? Ko e tuʻo fiha ʻeni ʻetau fakamaauʻi ha niʻihi koeʻuhi ko honau fōtungá mo e tōʻongá, pe ʻikai ke nau fai ha meʻá, ka, ʻo kapau naʻe mahino kakato kiate kitautolu, te tau tali kinautolu ʻi he manavaʻofa mo ha holi ke tokoni kae ʻikai toe tānaki atu ki siʻonau faingataʻaʻiá ʻi heʻetau fakamāú?

Kuó u halaia tuʻolahi he meʻá ni ʻi heʻeku moʻuí, ka kuo akoʻi au ʻe he ʻEikí ʻi he faʻa kātaki ʻo fakafou ʻi ha ngaahi aʻusia fakafoʻituitui pea mo ʻeku fanongo ki he ngaahi aʻusia ʻa ha tokolahi kehe ʻi he moʻuí. Kuó u fakahoungaʻi kakato ange ʻa e sīpinga ʻa hotau Fakamoʻui ʻofeiná ʻi Heʻene fakaʻaongaʻi ha konga lahi Hono taimí ke ngāue fakaetauhi ʻi he ʻofa ki he niʻihi kehé.

Kuo kau ʻi he aʻusia hoku ʻofefine siʻisiʻi tahá ha ngaahi faingataʻa fakaeloto, talu mei heʻene kei siʻí. Kuo lahi ha ngaahi taimi ʻi heʻene moʻuí naʻá ne ongoʻi ai he ʻikai ke ne toe lava ʻo hoko atu. Te mau fakafetaʻi taʻe-tūkua ai ki siʻi kau ʻāngelo ʻi māmani kuo nau ʻi ai lolotonga e ngaahi taimi ko iá: ʻo nofo mo ia; fakafanongo; tangi; kae pehē ki hono vahevahe fakataha ha ngaahi meʻaʻofa makehe, mahino fakalaumālie, mo ha feohi feʻofoʻofani. ʻI he ngaahi tūkunga ʻofa peheé, kuo faʻa mole atu ai e ngaahi kavenga ongosiá, ʻi he ongo tafaʻakí fakatouʻosi.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻi heʻene lau mei he 1 Kolinitoó, “Ka ne ko ʻeku lea ʻaki ʻa e ʻelelo ʻo e kau tangatá mo e kau ʻāngeló, ka ʻoku ʻikai te u maʻu ʻa e ʻofá, kuó u tatau mo e ukamea pakihi mo e simipale tatangi.”2

Naʻá ne hoko atu ʻo pehē:

“Ko e pōpoaki ʻa Paula ki he [Kāingalotu] foʻou ko ʻení naʻe mahinongofua mo fakapatonu: ʻOku taʻeʻaonga ha meʻa pē te mou fai ʻo kapau he ʻikai ke mou maʻu ʻa e manavaʻofá. Te ke lava ʻo lea ʻi he ngaahi lea kehekehé, maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e kikité, ʻilo ki he ngaahi meʻa lilo kotoa pē, pea maʻu mo e ʻilo ki he ngaahi meʻa kotoa; pea [naʻa mo ha] tui ke hiki e ngaahi moʻungá, ka kapau he ʻikai te ke manavaʻofa ʻe ʻikai [hanau] ʻaonga ʻe taha kiate koe.

“‘Ko e manavaʻofá ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí’ [Molonai 7:47]. Naʻe fakafōtunga ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ʻofa ko iá.”3

ʻOku tau lau ʻi he tohi ʻa Sioné, “ʻI he meʻá ni ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko ʻeku kau ākonga ʻa kimoutolu, ʻo kapau te mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu.”4

Kuo lahi ha ngaahi lea kuo fakahoko ʻe hotau kau taki ʻi he Siasí ki he ʻofa faka-Kalaisí, uouangatahá, ʻofá, angaʻofá, manavaʻofá, faʻa fakamolemolé mo e ʻaloʻofá. ʻOku ou tui ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau moʻui ʻi ha founga māʻolunga mo māʻoniʻoni ange5ʻEne founga ʻofá ʻa ia ʻe lava ai ʻa e taha kotoa ʻo ongoʻi ʻoku nau kau moʻoni mo fiemaʻu.

ʻOku fekauʻi kitautolu ke tau ʻofa he niʻihi kehé,6 kae ʻikai fakamaauʻi kinautolu.7 Tau tuku hifo muʻa e kavenga mamafa ko iá; ʻoku ʻikai ʻatautolu ia ke fua.8 Ka, te tau lava ʻo fua e haʻamonga ʻo e ʻofa mo e manavaʻofa ʻa e Fakamoʻuí.

“Haʻu kiate au ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku feinga mo mafasiá, pea te u foaki ʻa e fiemālié kiate kimoutolu.

“Toʻo ʻeku haʻamongá kiate kimoutolu, pea mou ako ʻiate au; …

“He ʻoku faingofua pē ʻeku haʻamongá, pea ʻoku maʻamaʻa ʻeku kavengá.”9

ʻOku ʻikai fakanainaiʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e faiangahalá ka ʻokú Ne foaki mai ʻEne ʻofá mo e fakamolemolé ʻi heʻetau fakatomalá. Naʻá Ne folofola ki he fefine naʻe tonó, “ʻOku ʻikai te u fakahalaiaʻi koe: ʻalu koe, pea ʻoua ʻe toe faiangahala.”10 Ko kinautolu naʻá Ne tākiekina fakaelotó naʻa nau ongoʻi ʻEne ʻofá, pea naʻe fakamoʻui mo liliu kinautolu ʻe he ʻofa ko iá. Naʻe ueʻi kinautolu ʻe Heʻene ʻofá ke fie liliu ʻenau moʻuí. ʻOku ʻomi ʻe he moʻui ʻi Heʻene foungá ʻa e fiefiá mo e nongá pea naʻá Ne fakaafeʻi mo ha niʻihi ki he tōʻonga moʻui ko ia ʻi he angamaluú, angaʻofá, mo e ʻofá.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Keuli E. Sitīvenisoni: “ʻI heʻetau fehangahangai mo e matangi mo e ʻuha-lōvai ʻo e moʻuí, mahamahakí mo e lavelaveá, ʻe hanga ʻe he ʻEiki—ko hotau Tauhisipí, mo hotau Tauhí—ʻo tokangaʻi kitautolu ʻi he ʻofa mo e angaʻofa. Te Ne faitoʻo hotau lotó mo [fakaleleiʻi ʻetau moʻuí.”]11 ʻOku ʻikai ʻapē totonu ke fai pehē mo kitautolu ʻi heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí?

ʻOku kole mai ʻa e Fakamoʻuí ke tau ako ʻiate Ia12 mo fakahoko ʻa ia ʻoku tau mamata kuó Ne faí.13 Ko Ia ʻa e sīpinga ʻo e manavaʻofá, ʻa e ʻofa haohaoá. ʻI he fakautuutu ʻetau feinga ke fakahoko e meʻa ʻokú Ne kole kiate kitautolú—ʻo ʻikai fai-fakafatongia pe ko e ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻú ka ʻi he ʻofa ʻataʻatā pe kiate Ia mo ʻetau Tamai Fakalangí14—ʻe tafe atu ʻEne ʻofá ʻiate kitautolu mo ʻai e meʻa kotoa ʻokú Ne kole ke tau faí ke ʻoua naʻa malava pē kae faingofua mo maʻamaʻa ange15 pea mo fakafiefia ange ʻi ha toe meʻa te tau mafakakaukauá. ʻE fiemaʻu ke akoako fakahoko; ʻe lava ʻo lauitaʻu, hangē ko ʻene hoko kiate aú, pea naʻa mo ʻetau holi pē ke hoko ʻa e ʻofá ko e mālohi ʻokú ne fakaʻaiʻai kitautolú, te Ne lava ʻo toʻo ʻa e holi ko iá,16 ʻa e tenga ko iá, pea iku liliu ia ko ha fuʻu ʻakau fakaʻofoʻofa, fonu ʻi he fua melie tahá.17

ʻOku tau hivaʻi ha taha ʻo ʻetau ngaahi himi manakó, “ʻE ʻikai te u fakamaau, He ʻoku ou haʻisia. Toka ʻi hoku lotó ni, Mamahi ʻikai ʻilo.”18 Ko hai nai ʻiate kitautolu ʻoku ʻi ai siʻano mamahi fūfūnaki? Ko e fānau pe toʻu tupu ngali fakafetaú, fānau ʻi ha mali veté, faʻē pe tamai ʻikai malí, kinautolu ʻoku faingataʻaʻia fakaesino pe fakaʻatamaí, kinautolu ʻoku fehuʻia ʻenau tuí, kinautolu ʻoku laulanu fakamatakali pe anga fakafonuá, kinautolu ʻoku ongoʻi tuenoá, kinautolu ʻoku fakaʻamu ke malí, kinautolu ʻoku maʻunimā kae ʻikai ko hanau lotó, mo ha kakai tokolahi fau ʻoku fekuki mo ha ngaahi faingataʻa kehekehe ʻo e moʻuí—pea taimi lahi ko kinautolu ʻoku ngali haohaoa pē ʻenau moʻuí.

ʻOku ʻikai ke tau haohaoa pe ko hotau ngaahi fāmilí; ʻoku ʻikai ke u hao mo au. ʻI heʻetau feinga ke manavaʻofa ki he niʻihi kehe ʻoku nau foua foki e ngaahi faingataʻá mo e tōnounoú, ʻe lava ʻo tokoni ia ke nau ongoʻi ʻoku ʻikai ke nau tuenoa ʻi heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá. ʻOku fiemaʻu ʻe he taha kotoa ke ne ongoʻi ʻoku kau moʻoni mo fiemaʻu moʻoni ʻi he sino ʻo Kalaisí.19 Ko e fakaʻamu lahi taha ʻa Sētané ke fakamavahevaheʻi e fānau ʻa e ʻOtuá, pea kuó ne lavameʻa ʻaupito, ka ʻoku ʻi ai ha mālohi pehē ʻi he uouangatahá.20 Pea ʻoku fiemaʻu ke tau fetākinima ʻi he fononga faingataʻa ʻo e matelié!

Naʻe pehē ʻe hotau palōfita ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: “ʻOku fakamamahi ki hotau Tupuʻangá ha faʻahinga ngaohikovia pē pe tāufehiʻa ki ha taha koeʻuhí ko e fonuá, matakalí, tuʻunga tangata pe fefiné, tuʻunga fakaakó, anga fakafonuá, pe ko ha ngaahi meʻa kehe pē ʻoku ʻiloʻi ʻaki kinautolu! ʻOku fakatupu ʻe he ngaohikovia peheé ke tau moʻui ʻo maʻulalo [ange] ʻi hotau tuʻunga ko Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e fuakavá!”21

Neongo kuo fakaafeʻi ʻe Palesiteni Nalesoni ʻa e taha kotoa ke hū mo nofomaʻu ʻi he hala ʻo e fuakava ʻoku fakatau ki heʻetau Tamai ʻi he Langí, ka naʻá ne toe ʻomi foki mo e faleʻi ko ʻení: “Ka mavahe ho ngaahi kaungāmeʻá mo e fāmilí mei he Siasí, hokohoko atu pē hoʻo ʻofa ʻiate kinautolú. ʻOku ʻikai ʻoʻou ke fakamaauʻi ha fili ʻa ha taha kehe ʻo ʻikai toe kehe ia mei hano fakaangaʻi koe ʻi hoʻo tui faivelengá.”22

Ngaahi kaungāmeʻa, tau manatuʻi muʻa ko e taha kotoa pē ʻi he māmani ko ʻení ko e fānau ʻa e ʻOtuá23 pea ʻokú Ne ʻofa ki he tokotaha takitaha.24 ʻOku ʻi ai siʻa kakai ʻi ho halá kuó ke ongoʻi fakahehema ke fakamaauʻi? Kapau ʻoku pehē, manatuʻi ko ha faingamālie mahuʻinga ʻeni ke tau akoako ai ke ʻofa ʻo hangē ko e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí.25 ʻI heʻetau muimui ki Heʻene sīpingá, ʻe lava leva ke tau ngāue fakataha mo Ia mo tokoni ke ohi ha ongoʻi ʻofa mo e lata lahi ange ʻi he loto ʻo e fānau kotoa ʻa ʻetau Tamaí.

“ʻOku tau ʻofa kiate ia, koeʻuhí ko ʻene tomuʻa ʻofa mai kiate kitautolú.”26 ʻI hono fakafonu kitautolu ʻaki e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí, ʻe lava ke faingofua moʻoni ʻEne haʻamongá pea ʻe lava ke ongoʻi maʻamaʻa mo ʻEne kavengá.27 ʻOku ou fakamoʻoni ki heni ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.