Konifelenisi Lahi
Ko Hotau Fatongia Tauhi ʻi he Māmaní
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2022


Ko Hotau Fatongia Tauhi ʻi he Māmaní

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tāpuaki lahi fakalaumālie ʻoku talaʻofa maʻanautolu ʻoku ʻofa mo tokangaʻi ʻa e māmaní mo honau kāingá.

Lolotonga ʻema ʻaʻahi ki homa fonua tupuʻanga ko Falaniseé, ne u toki maʻu mo hoku uaifí ai e faingamālie ke ʻave ha niʻihi homa fanga makapuná ke ʻeveʻeva ʻi ha ngoue fakaʻofoʻofa ʻoku tuʻu ʻi he kiʻi kolo ko Kavēni. Ne mau fiefia ʻi he ʻeveʻeva ʻi hono ngaahi ʻaluʻangá ʻo fakaʻofoʻofaʻia ʻi he ngaahi ngoueʻanga matalaʻiʻakaú, ngaahi lile ʻi he vaí, mo e tapua ʻa e māmá ʻi he fanga kiʻi anovaí.

ʻĪmisi
Ngoueʻanga Giverny

Ko e feituʻu fakaofó ni ko e ola ia ʻa ha ngāue mālohi ʻa ha tangata: ko e tangata tāvalivali maʻongoʻonga ko Koloti Mōnei, naʻá ne fokotuʻutuʻu mo tanumaki fakalelei e ngoué ni ʻi ha taʻu ʻe 40 ke hoko ia ko haʻane faiʻanga tāvalivali. Naʻe manako ʻa Mōnei ke ʻi tuʻa ʻi natula, peá ne toki fakaʻaongaʻi ʻene polosi tāvalivalí ke fakahaaʻi ʻene ongó ʻaki e founga tāvalivalí mo e ngaahi lanú. Naʻá ne tā ha ngaahi tāvalivali ʻe lauingeau pea tānaki ia ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻa ia ne fakatupunga ʻe he ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻo ʻene ngoué.

ʻĪmisi
Tāvalivali ʻo e ngoué ʻe Mōnei

Lili ʻo e Anó mo e Hala Fakakavakava Faka-Siapani, 1899, fai ʻe Claude Monet

Kāinga, ʻe lava ʻe heʻetau ngaahi fengāueʻaki mo natulá ʻo fakatupu ha ngaahi aʻusia ueʻi fakalaumālie mo fakaʻofoʻofa ʻi he moʻuí. ʻOku fakatupu ʻe he ngaahi ongo ʻoku tau maʻú ha loto-houngaʻia moʻoni ki heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia naʻá Ne fakatupu ʻa e māmani fakaʻofoʻofá ni—mo hono ngaahi moʻungá mo e vaitafé, ʻakaú mo e fanga monumanú—mo ʻetau fuofua mātuʻá, ʻa ʻĀtama mo ʻIvi.1

ʻOku ope atu ʻa e taumuʻa ʻo e fakatupú. Ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú. Ko hono taumuʻá ke ʻi ai ha feituʻu ʻe lava ke siviʻi ai e tangatá mo e fefiné, fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí, maʻu ʻa e fiefiá, pea ako mo tupulaki, ke na lava ʻo foki ʻi ha ʻaho ki he ʻao ʻo honau Tupuʻangá pea maʻu e moʻui taʻengatá.

Naʻe teuteuʻi e ngaahi fakatupu fakaʻofoʻofa ko ʻení maʻa ʻetau leleí pē pea ko e fakamoʻoni tonu ia ki he ʻofa ʻa e Tupuʻangá ʻi Heʻene fānaú. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “ ʻIo, ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tupu mei he kelekelé … kuo ngaohi ia ke ʻaonga pea fakaʻaongaʻi ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá, ke fakamānako ki he matá pea fakafiefia foki ki he lotó.”2

Neongo ia, ʻoku ʻikai maʻu ʻa e meʻaʻofa fakalangi ʻo e Fakatupú taʻe-ʻi ai ha ngaahi fatongia mo e ngafa. ʻOku fakamatalaʻi lelei e ngaahi fatongia ko ʻení ʻaki ʻa e fatongia tauhí. ʻI he ngaahi lea ʻo e ongoongoleleí, ko e foʻi lea fatongia tauhí ʻoku fakataumuʻa ki ha fatongia toputapu fakalaumālie pe fakatuʻasino ke tauhi ha meʻa ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku tau fatongia ʻakí.3

Hangē ko ia ʻoku akoʻi ʻi he ngaahi folofola māʻoniʻoní, ʻoku kau ʻi heʻetau ngaahi fatongia tauhi ʻi he māmaní ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení:

Tefitoʻi Moʻoni ʻUluaki: ʻOku ʻa e ʻOtuá e māmaní kotoa, kau ai ʻa e ngaahi meʻa moʻui kotoa pē ʻoku ʻi aí.

Kuo fakafalala mai ʻa e Tupuʻangá ʻa e ngaahi naunau ʻo e māmaní mo e ngaahi meʻa moʻui kotoa pē ke tau tokangaʻi, ka ʻoku kei ʻAʻana kotoa ia. Naʻá Ne folofola, “Ko au, ko e ʻEikí, naʻá ku fofola ʻa e ngaahi langí, mo faʻu ʻa e māmaní, ko ʻeku ngāue pē ʻaʻaku ia; pea ko e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi aí ʻoku ʻaʻaku ia.”4 ʻOku ʻa e ʻOtuá e meʻa kotoa pē ʻi he māmaní, kau ai hotau ngaahi fāmilí, hotau ngaahi sino fakatuʻasinó, pea mo ʻetau moʻuí foki.5

Tefitoʻi moʻoni hono uá: ʻI heʻetau hoko ko e kau tauhi ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻi ai hotau fatongia ke fakaʻapaʻapaʻi mo tokangaʻi kinautolu.

ʻI heʻetau hoko ko e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau maʻu ʻa e fatongia ko e kau tauhi, tokangaʻi, mo e kau maluʻi ʻo ʻEne ngaahi fakatupu fakalangí. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kuó Ne ʻai e “tangata kotoa pē ke ne fakamatala ki heʻene hoko ko e tauhi ki he ngaahi tāpuaki fakamāmaní, ʻa ia kuó u ngaohi mo teuteu maʻa hoku kakaí.”6

ʻOku fakangofua kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke fakaʻaongaʻi e ngaahi naunau ʻi he māmaní fakatatau ki heʻetau tauʻatāiná. ʻI he taimi tatau ʻoku ʻikai totonu ke tau pehē ai ʻoku tau maʻu e ngofua ke ngāue ʻaki pe fakaʻaongaʻi taʻe-fakapotopoto pe taʻe-fakangatangata ʻa e ngaahi koloa ʻo e māmaní. Naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻa e fakatokanga ko ʻení: “Pea ʻoku fiefia ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene foaki mai ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa pē ki he faʻahinga ʻo e tangatá; he ko hono ʻuhinga ʻeni naʻe ngaohi ai iá, ke fakaʻaongaʻi ʻi he fakapotopoto, kae ʻikai ke fuʻu hulu, pea ʻikai foki ʻi he fakamālohi.”7

Naʻe pehē ‘e Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “Ko e hā te tau fai ʻi heʻetau maʻu e ngaahi monūʻia ʻo e Fakatupu fakalangí? ʻOku totonu ke tau tokangaʻi ʻa e māmaní, hoko ko ha kau tauhi fakapotopoto ki ai, pea fakatolonga ia maʻá e ngaahi toʻu tangata ʻo e kahaʻú.”8

Makehe mei heʻene hoko ko ha fiemaʻu fakasaienisi pe fakapolitikale, ko hono tokangaʻi ʻo e māmaní mo hotau ʻātakai fakanatulá ko ha fatongia toputapu kuo fakafalala mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu, ʻoku tonu ai ke tau ongoʻi moʻoni e fatongiá pea ʻi he loto-fakatōkilalo. Ko ha konga mahuʻinga foki ia ʻo hotau tuʻunga fakaākongá. Te tau fakaʻapaʻapa mo ʻofa fēfē ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kae ʻikai fakaʻapaʻapaʻi mo ʻofaʻi ʻEna ngaahi fakatupú?

ʻOku lahi e ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai—fakataha mo fakafoʻituitui—ke hoko ko ha kau tauhi lelei. Fakakaukau ki hotau ngaahi tūkunga fakafoʻituituí, te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻi he fakaʻapaʻapa mo fakapotopoto e ngaahi naunau mahu ʻi he māmaní. Te tau lava ʻo poupou ki he ngaahi ngāue fakakolo ki hono tokangaʻi ʻo e māmaní. Te tau lava ʻo ohi e ngaahi tōʻonga moʻui mo e ʻulungaanga ʻokú ne fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá pea ke maau, fakaʻofoʻofa, mo fakatupulaki ange hotau ngaahi nofoʻangá.9

ʻOku kau ʻi hotau ngaahi fatongia tauhi ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá, mahuʻinga tahá, ko ha fatongia toputapu ke ʻofa, fakaʻapaʻapa, mo tokanga ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku tau ʻi he māmaní. Ko e ngaahi foha mo e ʻofefine kinautolu ʻo e ʻOtuá, ko hotau ngaahi tuofāfine mo e tokoua, pea ko e taumuʻa tonu ʻo e ngāue ʻa e fakatupú ko ʻenau fiefia taʻengatá.

Naʻe fakamatala ʻa e tangata faʻu tohi ko ʻAnitoni te Sani-ʻEsupelí e ngaahi meʻá ni: Lolotonga ʻene fononga atu he ʻaho ʻe taha ʻi ha lēlue, naʻá ne nofo fakataha mo ha kulupu ʻo ha kau kumihūfanga. Naʻá ne ongoʻi moʻoni ʻene vakai ki he hā mei he fofonga ʻo ha fānau e siva ʻa e ʻamanakí, naʻá ne pehē ai: “ʻI he taimi ʻoku tupu ai ha faʻahinga lose foʻou ʻi ha ngoue, ʻoku fiefia kotoa e kau tauhi ngoué. ʻOku nau tuku makehe ʻa e fuʻu losé, tokangaʻi mo tanumaki ia. Ka ʻoku ʻikai ha tauhi ngoue maʻá e tangatá.”10

Siʻoku kāinga, ʻikai ʻoku totonu nai ke tau hoko ko e tauhi ngoue ki hotau kāingá? ʻIkai ko e kau tauhi kitautolu ʻa hotau tokouá?  Naʻe fekauʻi kitautolu ʻe Sīsū ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí ʻo hangē pē ko kitautolú.11 Naʻá Ne folofola tonu, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga pē ʻa e foʻi lea kaungāʻapí ki he tuʻu fakasiokālafí; ka ʻoku ʻuhinga ki he ofi ʻa e lotó. ʻOkú ne fālute kotoa ʻa e ngaahi meʻa kotoa ʻi he māmaní— ʻo tatau ai pē pe ʻoku nau nofo ofi mai pe ʻi ha fonua mamaʻo, neongo pe ko e hā honau tupuʻangá, puipuituʻa fakatāutahá, pe ngaahi tūkungá.

ʻI heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻo Kalaisi, ʻoku ʻi ai hotau fatongia mamalu ke ngāue ʻosikiavelenga ke maʻu e melino mo e uouangataha ʻi he ngaahi fonua kotoa ʻi he māmaní. Kuo pau ke tau fai hotau lelei tahá ke maluʻi pea ʻomi ʻa e fiemālie mo e nonga ki he vaivaí, masivá, mo kinautolu kotoa ʻoku faingataʻaʻiá pe ongoʻi lōmekiná. Kae mahuʻinga tahá, ko e meʻafoaki maʻongoʻonga ʻo e ʻofa te tau lava ʻo foaki ki hotau kāingá ko hono vahevahe ange ʻa e fiefia ʻo e ongoongoleleí pea fakaafeʻi kinautolu ke haʻu ki honau Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakava mo e ouau toputapu.

Tefitoʻi moʻoni hono tolu: ʻOku fakaafeʻi kitautolu ke kau ʻi he ngāue ʻo e fakatupú.

Kuo teʻeki ai kakato ʻa e ngāue fakalangi ki he fakatupú. ʻI he ʻaho kotoa, ʻoku hokohoko ʻa e tupulaki, lahi ange pea tokolahi e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá. Ko e meʻa fakaʻofoʻofa tahá ko hono ʻomai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ha fakaafe ke tau kau ki Heʻene ngāue fakatupú.

ʻOku tau kau ʻi he ngāue ʻo e fakatupú ʻi heʻetau tokangaʻi ʻa e māmaní pe tānaki ʻetau ngaahi faʻú ki he māmaní—koloa pē ʻoku tau fakahaaʻi e fakaʻapaʻapa ki he fakatupu ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ke fakahaaʻi ʻetau tokoní ʻi he ngaahi ʻaati, langa, mūsika, tohi, mo e anga fakafonua, ʻokú ne teuteuʻi hotau māmaní, lelei ange ʻetau ongó pea fakafiefia ange ʻetau moʻuí. ʻOku tau tokoni foki ʻo fakafou ʻi he ngaahi ʻilo fakasaienisi mo fakafaitoʻo ʻokú ne fakatolonga e māmaní mo e moʻui ʻoku ʻi aí. Naʻe fakanounou ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻa e fakakaukau ko ʻení ʻaki e ngaahi lea fakaʻofoʻofa ko ʻení: “Naʻe tuku taʻe kakato ʻe he ʻOtuá ʻa e māmaní ke fakaʻaongaʻi ʻe he tangatá ʻene taukeí ke ngāueʻi ia … ke ʻiloʻi ʻe he tangatá ʻa e fiefia mo e langilangi ʻo e fakatupú.”12

ʻI he talafakatātā ʻa Sīsū ʻo e ngaahi talēnití, ʻi he foki mai ʻa e ʻeikí mei heʻene fonongá, naʻá ne fakahikihikiʻi mo fakapaleʻi ʻa e ongo tamaioʻeiki naʻá na tupu hake pea ngāueʻi hona ngaahi talēnití. ʻI hono fakafehoanakí, naʻá Ne ui ʻa e tamaioʻeiki naʻá ne fūfuuʻi ʻene talēniti makehé ʻi he kelekelé ko e “taʻeʻaonga,” pea naʻá ne toʻo mei ai ʻa ia naʻá ne maʻú.13

Tatau ia mo hotau fatongia ko e kau tauhi ʻo e ngaahi fakatupu ʻi he māmaní ʻoku ʻikai ʻuhinga pē ki hono maluʻi pe tauhi kinautolú. ʻOku ʻamanaki mai ʻa e ʻEikí ke tau ngāue faivelenga, ʻi hono ueʻi ʻe Hono Laumālie Māʻoniʻoní, ke tupulaki, fakalahi, pea fakatupulaki e naunau kuó Ne fakafalala mai kiate kitautolú—ʻo ʻikai ki heʻetau leleí pē ka ke tāpuakiʻi ʻa e niʻihi kehé.

ʻI he ngaahi lavameʻa kotoa e tangatá, he ʻikai tatau ha meʻa mo e aʻusia ʻo e hoko ko ha kaungā-fakatupu mo e ʻOtuá ʻi hono foaki e moʻuí pe tokoniʻi ha fānau ke ako, tupulaki mo moʻui lelei—tatau ai pē pe ko ha mātuʻa, kau faiako, kau taki pe ʻi ha fatongia kehe. ʻOku ʻikai ha fatongia tauhi ʻe toputapu ange, fakafiemālie ange kae toe faingataʻa ange, ʻi he ngāue fakataha mo hotau Fakatupú ki hono foaki e ngaahi sino fakatuʻasino maʻa ʻEne fānau fakalaumālié pea tokoniʻi kinautolu ke aʻusia honau tuʻunga malava fakalangí.

ʻOku hoko e fatongia ʻo e kaungā-fakatupú ko ha fakamanatu maʻu pē ʻoku toputapu ʻa e moʻui mo e sino ʻo e tokotaha kotoa pē, pea ʻoku ʻa e ʻOtuá pē ia, pea kuó Ne tuku ke hoko ko e kau tauhi ʻo fakaʻapaʻapaʻi, maluʻi, mo tokongaʻi kinautolu. Ko e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne puleʻi ʻa e ngaahi mālohi ʻo e fakatupú mo hono fokotuʻu ʻo e ngaahi fāmili taʻengatá, ʻokú ne tataki kitautolu ʻi he fatongia tauhi māʻoniʻoní, ʻa ia ʻoku matuʻaki mahuʻinga ki Heʻene palaní.

Siʻoku kāinga, ʻoku totonu ke tau fakatokangaʻi ʻoku fakalaumālie ʻa e meʻa kotoa ki he ʻEikí—ʻo kau ai ʻa e ngaahi tafaʻaki fakatuʻasino ʻo ʻetau moʻuí. ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku ʻi ai ha ngaahi tāpuaki lahi fakalaumālie maʻanautolu ʻoku ʻofa mo tokangaʻi ʻa e māmaní mo honau kāingá. ʻI hoʻo faivelenga ʻi he fatongia tauhi toputapu ko ʻení pea tauhi ho ngaahi fuakava taʻengatá, te ke tupulaki ʻi he ʻilo ki he ʻOtuá mo Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí, pea te ke ongoʻi ʻEna ʻofá mo ʻEna takiekiná ʻo lahi ange hoʻo moʻuí. ʻE hanga ʻe he ngaahi meʻá ni kotoa ʻo teuteuʻi koe ke ke nofo mo Kinaua pea maʻu ha mālohi lahi ange14 ʻi he moʻui kahaʻú.

ʻI he fakaʻosinga ʻo e moʻui fakamatelié ni, ʻe kole mai ʻe he ʻEikí ke fai ha fakamatala ki hotau fatongia tauhi toputapú, kau ai ʻetau founga tauhi ki heʻene fānaú. ʻOku ou lotua ʻe ongo ki hotau lotó ʻa e fanafana ʻene ngaahi folofola ʻofá: “Mālō, ko e tamaiki lelei mo angatonu: kuó ke faitotonu ʻi he meʻa siʻi, te u fakanofo koe ke ke pule ki he meʻa lahi: hū koe ki he fiefiaʻanga ʻo hoʻo ʻeikí.”15 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ko e māmaní mo e meʻa kotoa pē ʻi aí (tukukehe ʻa ʻĀtama mo ʻIvi) naʻe fakatupu ia ʻe Sīsū Kalaisi ʻi he fakahinohino ʻa e Tamaí; Naʻe fakatupu ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, ko ʻetau ʻuluaki mātuʻá, ʻe he ʻOtua ko e Tamaí (vakai, Sione 1:1–3; Mōsese 2:1, 26–27).

  2. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:18

  3. Vakai, Spencer W. Kimball, “Welfare Services: The Gospel in Action,” Ensign, Nov. 1977, 76–79.

  4. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:14.

  5. Vakai, Spencer W. Kimball, “Welfare Services,” 76–79.

  6. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:13.

  7. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:20.

  8. Russell M. Nelson, “The Creation,” Liahona, Siulai 2000, 104.

  9. Vakai, Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí, “Environmental Stewardship and Conservation,” topics.ChurchofJesusChrist.org.

  10. Antoine de Saint-Exupéry, Terre des Hommes (1939), 214; vakai foki Wind, Sand and Stars (1939) ʻi he Airman’s Odyssey (1984), 206.

  11. Vakai, Maʻake 12:31.

  12. Thomas S. Monson, “In Search of an Abundant Life,” Tambuli, ʻAokosi 1988, 3.

  13. Vakai, Mātiu 25:14–30.

  14. Vakai, David A. Bednar mo Susan K. Bednar, “Moral Purity” (fakatahalotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–ʻAitahō 7 Sānuali 2003), byui.edu.

  15. Mātiu 25:21.