Laipelí
Lēsoni 10: Mātiu 5:17–48


Lēsoni 10

Mātiu 5:17–48

Talateú

ʻI he hoko atu ʻe he Fakamoʻuí ʻEne Malanga ʻi he Moʻungá ʻi Kālelí, naʻá Ne fakamatalaʻi ai naʻe ʻikai ke Ne haʻu ke fakaʻauha ʻa e fono ʻa Mōsesé ka ke fakahoko ia. Naʻe ʻoange foki ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ha ngaahi fekau naʻe fie maʻu ke nau muimui ai ke hoko ʻo haohaoa hangē ko e Tamai Hēvaní.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mātiu 5:17–48

Ko e akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne kau ākongá ʻi he founga ke nau hoko ai ʻo haohaoa hangē ko e Tamai Hēvaní

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení he palakipoé kimuʻa pea fai e kalasí: ʻOkú ke pehē ko e fekau fē ʻoku faingataʻa taha ke tauhi ʻe he kakaí? ʻI he kamata ʻa e kalasí, kole ki he kau akó ke nau tali e fehuʻí. Hiki ʻenau talí he palakipoé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:48. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e fekau naʻe faingataʻa hono tauhí. Mahalo te ke fie maʻu ke lau ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he Mātiu 5:48, ʻoku pehē “Ko ia ke haohaoa ʻa kimoutolu he ʻoku haohaoa ʻa hoʻomou Tamai ʻoku ʻi he langí.”

  • ʻOku fēfē hoʻo ongo ki he fekau ko ia ke hoko ʻo haohaoá?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke hoko ʻo haohaoá?

Fakamatalaʻi ange ko e foʻi lea ko e “haohaoa” naʻe liliu ia mei he foʻi lea faka-Kalisi ko hono ʻuhingá ko e “kakato,” “ʻosi,” or “fakalakalaka kakato.” ʻEke ki he kalasí pe ʻoku tokoni fēfē ʻeni kiate kinautolu ke toe mahino ange ʻa e vēsí. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e pehē ke hoko ʻo kakato pe tupulaki kakató ki he hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní

ʻI he hoko atu ʻa e ako ʻa e kau akó ʻo kau ki he Malanga ʻa e Fakamoʻuí he Moʻungá ʻi he Mātiu 5, fakaafeʻi kinautolu ke nau fekumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fie maʻu ke nau muimui ai ke lava ʻo fakalakalaka ʻenau hoko ʻo haohaoa hangē ko ʻetau Tamai ʻi Hēvaní.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Mātiu 5:17–20 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí naʻá Ne hāʻele maí ke fakahoko ʻa e fono ʻa Mōsesé, kae ʻikai ko hano fakaʻauha, pe taʻofi, ha taha ʻo e ngaahi moʻoni taʻengata ʻi he fono ʻa Mōsesé. Naʻe fakafoki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kakato ʻo e ongoongolelei ʻa ia naʻe molé koeʻuhí ko e faiangahalá mo e hē mei he moʻoní, fakatonutonu ʻa e ngaahi akonaki loí, pea mo fakahoko ʻa e ngaahi kikite naʻe fai ʻe he kau palōfita ʻo e Fuakava Motuʻá. Ne faifai pea taʻofi ha ngaahi tafaʻaki ʻo e fono ʻa Mōsesé, ko ha konga ʻo hono toe Fakafoki Mai e kakato ʻo e ongoongoleleí, hangē ko e kamú mo e feilaulau ʻaki ʻo e monumanú.

Fakamatalaʻi ange ʻoku kau ʻi he Mātiu 5:21–48 ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e ngaahi fono mo e tukufakaholo naʻe fokotuʻu pe tānaki ʻe he kau Siú ʻi he malumalu ʻo e fono ʻa Mōsesé. ʻI hono fakamatalaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e ngaahi fonó, naʻá Ne akoʻi ha founga māʻolunga ange ʻo e māʻoniʻoní. Kuo pau ke moʻui ʻaki ʻe he kau mēmipa ʻo Hono puleʻangá ʻa e fono māʻolunga ange ko ʻení. Naʻe ʻomi ʻe he ngaahi fono māʻolunga ange ko ʻení ha fakahinohino ke tokoni ki he kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ke nau fakaʻehiʻehi mei hono maumauʻi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

Ke teuteuʻi e kau akó ke nau ako ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí felāveʻi mo e ʻitá, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau ʻita ai ʻi ha taha.

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e ʻikai lava ke mapuleʻi ʻetau ʻitá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:21–22. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Mōsese fekauʻaki mo e fetāʻakí mo e ʻitá pea mo e ngaahi moʻoni kehe naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e ʻitá ko ha konga ʻo e fono māʻolunga angé.

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo e fetāʻakí mo e ʻitá? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea Raca ʻi he veesi 22 ki he meimei vale, faha, pe ko e tokotaha ʻoku ʻikai ke fakakaukau lelei.)

  • Fakatatau ki he ongo vēsí ni, ko e hā ʻe hoko ʻo kapau he ʻikai te tau ako ke mapuleʻi ʻetau ʻitá?

Fakamatalaʻi ange ʻoku toʻo ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he Mātiu 5:22 ʻa e kupuʻi lea “noapē” mei he veesí ni, ʻo pehē “But I say unto you, That whosoever is angry with his brother shall be in danger of the judgment: and whosoever shall say to his brother, Raca, shall be in danger of the council: but whosoever shall say, Thou fool, shall be in danger of hell fire.”

  • Ko e hā hono ʻuhinga naʻe toʻo ai ʻa e kupuʻi lea “noa pē” mei he veesi ko ʻení?

  • ʻOku tokoniʻi fēfē ʻe he mapuleʻi ʻetau ʻitá ke tau fakalakalaka ai kimuʻa pea hoko ʻo haohaoa?

Hiki ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko ia, kapau te ke haʻu kiate au, pe te ke fie haʻu kiate au …

Fakamatalaʻi ange ʻoku tānaki ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻa e kupuʻi lea “kapau te ke haʻu kiate au, pe te ke fie haʻu kiate aú” ki he kamataʻanga ʻo e veesi 23 ke pehē, “Therefore, if ye shall come unto me, or shall desire to come unto me, or if thou bring thy gift to the altar, and there rememberest that thy brother hath ought against thee” (Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Mātiu 5:25).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Mātiu 5:23–24, fakataha mo e kupuʻi lea ne tānaki mai mei he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí kuo pau ke tau fai ki heʻetau ʻita ki he niʻihi kehé kapau ʻoku tau fie maʻu ke haʻu kiate Ia.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e kupuʻi lea ʻoku pehē “tuku hoʻo meʻa foakí ʻi he ʻao ʻo e ʻesi-feilaulaú, pea ke ʻalu koe”? (Kimuʻa pea ʻohake ʻe he kakaí ʻenau ngaahi feilaulau ki he ʻEikí, naʻe ʻuluaki fie maʻu ia ke fakaleleiʻi honau vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.)

  • Fakatatau ki he veesi 24, ko e hā kuo pau ke tau fai ʻo kapau ʻoku tau fie maʻu ke haʻu kia Kalaisi? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau fie maʻu ke haʻu kia Sīsū Kalaisi, kuo pau ke tau ʻuluaki fai hotau tafaʻakí ke fakalelei mo e niʻihi kehé.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakalelei mo ha taha? (Ki hono fakaleleiʻi ʻo ha fakakikihi pe fakafoki mai ʻa e uouangataha ʻi he vā fetuʻutakí. ʻOku kau heni ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ha ngaahi ongo taʻeʻofa kiate kitautolú pea mo kinautolu ʻoku tau maʻu ha ngaahi ongo taʻeʻofa ki ai.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ke tau fakaleleiʻi ʻetau ngaahi fetaʻemahinoʻaki mo e niʻihi kehé ka tau lava ʻo haʻu kia Kalaisí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:25–26. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne folofola e Fakamoʻuí te tau lava ʻo fai ke fakalelei mo e niʻihi kehé.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “fakalelei vave mo ho filí”? (Kapau ʻoku fie maʻu ʻe he kau akó ha tokoni, fakamatalaʻi ange ʻoku liliu ʻa e kupuʻi lea “Fakalelei” mei he lea faka-Kalisi ʻoku ʻuhinga ki he “fakavave ke maʻu ha ngaahi fakakaukau ʻofa, pe ʻulungaanga lelei ki ai.”

  • ʻE lava ke tokoniʻi fēfē ʻe he fili ke maʻu ha ngaahi fakakaukau ʻofa ki ha taha, ʻo tokoniʻi kitautolu ke fakaleleiʻi ha fakakikihi pe toe fakafoki mai ha vā fetuʻutaki kuo maumau mo e tokotaha ko iá?

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau fakaleleiʻi ai ha fakakikihi mo ha taha kehe pea ko hono olá naʻe lava ke toe ofi ange ai ki he ʻEikí. Te ke lava ʻo fakaafeʻi ha toko taha pe ua ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá, kapau ʻoku nau loto ki ai. Poupouʻi e kau akó ke fakaleleiʻi ʻenau ngaahi fakakikihi mo e niʻihi kehé kae lava ke nau fakalakalaka ki muʻa pea hoko ʻo haohaoa hangē ko ʻetau Tamai ʻi Hēvaní.

ʻĪmisi
dandelions

Fakaʻaliʻali ki he kau akó ha fuʻu vao (pe ko ha fakatātā ʻo ha fuʻu vao).

  • Ko e hā ‘e hoko kapau he ʻikai taʻaki ʻa e vaó mei he ngoue?

  • ʻE hoko fēfē ʻa e vaó ʻo tatau mo e ngaahi angahalá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 55:27–28. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea kumi ki he angahala naʻe fakatokonga ki ai ʻa e Fakamoʻuí pea mo e fono māʻolunga ange ʻokú Ne fie maʻu ʻEne kau ākongá ke moʻui ʻakí.

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻo kau kiate kinautolu ʻoku nau talitali lelei ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi holi fakakakanó? (Mahalo ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku mahino kapau te tau fili ke talitali lelei ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi holi fakakakanó, ʻoku tatau pē ia mo e tono ʻi hotau ngaahi lotó.)

Fakamatalaʻi ange neongo he ʻikai lava maʻu ai pē ke taʻofi ʻa e ngaahi fakakaukau taʻe maʻá mei heʻene hū ki hotau ngaahi ʻatamaí, te tau lava ʻo taʻofi kinautolu mei heʻenau nofo aí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:29–30. Kole ki he kau akó ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo hono toʻo ʻo e ngaahi fakakaukau maʻá.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻe he Fakamoʻuí kuo pau ke tau fai ke toʻo ʻa e ngaahi fakakaukau taʻe maʻá?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ke kapeʻi ha mata ʻo ha taha pea tutuʻu e nima ʻo ha taha ʻi he ongo veesi ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ʻoku tānaki ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ki he Mātiu 5:30 ʻa e sētesi “[Pea ko ʻeni ʻoku ou lea ki ha talanoa fakatātā fekauʻaki mo homou ngaahi angahalá; ko ia, siʻaki kinautolu, ke ʻoua naʻa ʻohifo kimoutolu pea laku ki he afí]” ki he fakaʻosinga ʻo e veesí. Kole ki he kalasí ke nau kumi e founga ʻoku tokoni ai ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ke mahino kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e kapeʻi e mata ʻo ha taha pea tutuʻu e nima ʻo ha taha ʻi he ongo veesi ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatefito ʻi he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Mātiu 5:29–30, ko e hā ha meʻa ʻe hoko ʻo kapau he ʻikai ke tau toʻo ʻa e ngaahi angahalá mei heʻetau moʻuí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé: Kapau te tau fili ke ʻoua ʻe toʻo ʻa e angahalá mei heʻetau moʻuí, te ne maumauʻi fakalaumālie kitautolu.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke toʻo ʻa e ngaahi angahalá mei heʻetau moʻuí?

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai ke toʻo ʻa e ngaahi angahalá mei heʻetau moʻuí pea fakapapauʻi he ʻikai te tau toe fai ʻa e ngaahi angahala ko iá?

Poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha angahala ʻoku nau fie toʻo mei heʻenau moʻuí pea fokotuʻu ha taumuʻa ke fai ia ʻaki hono fakatomalaʻi mo fetongi ʻaki ia e ngaahi tōʻonga māʻoniʻoní.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Mātiu 5:31–37 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he vete malí, nofo-malí, mo e fakahoko ʻo e ngaahi fuakavá.

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukauloto ʻoku fai ʻe ha tokotaha ʻi he akó ha ngaahi talanoa fakamamahi mo taʻeʻofa fekauʻaki mo kinautolu. ʻEke ki he kau akó pe te nau tali fēfē ki ai.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:38. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he fono ʻa Mōsesé fekauʻaki mo e tauteaʻi ʻo e tokotaha fakafoʻituituí ki heʻenau ngaahi angahalá pe faikoví. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ke totongi ʻaki ʻa e mata ʻa e mata, mo e nifo ʻa e nifó” ʻi he malumalu ʻo e fono ʻa Mōsesé, ki hono fakatatau ʻa e tauteá ki he mamafa ʻo e hiá.

Vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa. Kole ki ha hoa ʻe taha ke lau ʻa e Mātiu 5:39–42 pea ke lau ʻe he hoa hono uá ʻa e Mātiu 5:43–47. Kole ange ke nau kumi ki he fono māʻolunga angé. Hili ha taimi feʻunga, kole ki he kau akó ke nau aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení mo honau ngaahi hoá (mahalo te ke fie fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé pe ʻai kinautolu ʻi ha laʻi pepa tufa):

Fakatatau ki he Fakamoʻuí, ko e hā e fono māʻolunga angé?

Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he fono māʻolunga angé ʻo kau ki he founga tali totonu ke tau fai kiate kinautolu ʻoku nau faihala mai kiate kitautolú?

Hili ha taimi feʻunga fakaafeʻi ha konga ʻo e kau akó, ke nau vahevahe mo e kalasí ʻenau ngaahi talí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne toe lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:45. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻe hoko kapau te tau ʻofa ki hotau ngaahi filí pea fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate kitautolú.

  • Ko e hā ʻe hoko kapau te tau ʻofa ki hotau ngaahi filí pea fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate kitautolú?

  • ʻI heʻetau ʻiloʻi ko e fānau fakalaumālie kotoa kitautolu ʻa e ʻOtuá, ʻokú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ke hoko ko e fānau ʻa ʻetau Tamai ʻi Hēvaní ʻi he veesi ko ʻení? (ʻOku ʻuhinga ia ke hangē pē ko Iá pea hoko ko e kau ʻea-hoko ʻo Hono puleʻangá.)

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ʻofa ki Hono ngaahi filí mo e failelei ki he niʻihi kehé lolotonga ʻEne moʻuí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa kuo nau ako ʻi he Mātiu 5 fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke hoko ʻo haohaoa hangē ko e Tamai Hēvaní.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke hoko ʻo haohaoa hangē ko ʻetau Tamai ʻi Hēvaní? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻoku tatau mo ʻení. ʻI heʻetau muimui ki he ngaahi akonaki mo e ngaahi fekau ʻa e Fakamoʻuí, ʻe lava ke tau hoko ʻo haohaoa hangē ko ʻetau Tamai ʻi Hēvaní.)

Fakamanatu ki he kau akó ʻe lava ke tau hoko ʻo haohaoa ʻia Sīsū Kalaisi pē pea ʻi Heʻene ʻaloʻofá (vakai, Molonai 10:32).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e founga ke hoko ʻo haohaoá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lāsolo M, Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Russell M. Nelson

“ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau lotofoʻi ʻo kapau ʻoku ngali faingataʻa mo ʻikai toe ʻosi ʻetau feinga mālohi ki he haohaoá. ʻOku fakatatali ʻa e haohaoá. ʻE lava ke toki hoko kakato mai ia hili pē ʻa e Toetuʻú pea ʻi he ʻEikí pē. ʻOku fakatatali mai kiate kinautolu kotoa ʻoku ʻofa kiate Ia mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú” (“Perfection Pending,” Ensign, Nov. 1995, 88).

  • Fakatatau ki he lea ʻa ʻEletā Nalesoní, te tau aʻusia fakakū nai ʻa e haohaoá?

  • ʻE lava fēfē ke tokoni ʻa e fakamatala ko ʻení ki ha taha ʻoku ongoʻi lōmekina mo loto-foʻi ʻi heʻene ngaahi tōnounoú?

Poupouʻi e kau akó ke hokohoko atu ʻenau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ke faifai angé pea lava ke nau hoko ʻo hangē ko ʻetau Tamai Hēvaní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mātiu 5:22. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e foʻi lea ko e raca?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha ʻuhinga lahi ange ki he foʻi lea ko e Raca:

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ha ʻuhinga lahi ange ʻo e foʻi leá: “ʻOku kehekehe hono fakahaaʻi ʻo e koví mo taʻefakaʻapaʻapá mei he fonua ki he fonua mo e taʻu motuʻa ki he taʻu motuʻa, ka ko e taumuʻa ʻo e potufolofola ko ʻení ke fakamalaʻiaʻi ha faʻahinga lea fakafonua ʻoku nau fakahoko ha ngaahi ongo hala kau ki ha taha kehe” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:222).

Mātiu 5:27–28. “Ko ia ʻoku fakasio ki ha fefine ke holi ki aí”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mamafa ʻa e angahala ʻo e holi koví:

“Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e holi koví ko ha angahala fakamaté? ʻOku ou pehē ʻoku ʻikai ngata pē ʻene fakaʻauha kakato ʻa e Laumālié ʻo uesia ai ʻetau moʻuí, ka ʻoku ou pehē ko e faiangahala ia, he ʻokú ne fakaʻuliʻi ʻa e vā fetuʻutaki māʻoniʻoni taha ʻoku foaki mai kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá ki māmani—ʻa e feʻofaʻaki ʻa e tangatá mo e fefiné mo e holi ʻoku maʻu ʻe ha ongomeʻa mali ke ʻomi ha fānau ki ha fāmili ʻoku fakataumuʻa ke taʻengata. …ʻOku ngaohi kitautolu ʻe he ʻofá ke tau fekumi ki he ʻOtuá mo tokoni ki he kakai kehé. Ka ko e holi koví, ʻoku ʻikai anga faka-ʻOtua ia pea ʻokú ne fakafiefiaʻi pē ʻene holí. ʻOku fakatupu ʻe he ʻofá ʻa ʻetau fie tokoní mo e angaʻofá; ʻoku ʻomi ʻe he holi koví ʻa e havalá” (“ʻIkai Ha Feituʻu moʻó e Fili ʻo Hoku Laumālié,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 44–45).

Naʻe lea ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he kovi ʻo e ponokalafí ki he niʻihi ʻoku nau fakaʻaongaʻí:

“ʻOku maumauʻi ʻe he ponokalafí ʻa e malava ko ia ʻe ha taha ke fiefia ʻi ha vā fetuʻutaki angamaheni fakaelotó, fakamānako, mo fakalaumālie mo ha tokotaha. ʻOkú ne holoki e mālohi ʻokú ne taʻofi ʻa e tōʻonga taʻetaau, taʻetotonu, mo taʻefakalaó. Pea ʻi hono fakaʻuliʻi ʻo e konisēnisí, ʻoku tuku ai kinautolu ʻoku fakaʻaongaʻi e ponokalafí ke nau faʻifaʻitaki ʻa e meʻa ʻoku nau mamata aí, tatau ai pē pe ko e hā hono kovi ki heʻenau moʻuí mo e moʻui ʻa e niʻihi kehé” (“Pornography,” Ensign pe Liahona, May 2005, 89).

Mātiu 5:31–37. “Ko ia ʻoku tukuange hono ʻunohó”

ʻI he ngaahi ʻaho ʻo Sīsuú, naʻe haʻu ha ʻapiako ʻe taha ʻo e kau fakakaukau faka-Siú ke fakaʻuhingaʻi ʻa e tuʻunga ʻo e fono ʻa Mōsesé (vakai, Teutalōnome 24:1–2) ʻi ha founga naʻe fakangofua ai ʻa e vete malí ʻi ha ngaahi ʻuhinga laulaunoa. Hangē ko ʻení, kapau ʻe fie maʻu ʻe ha tangata hano uaifi ʻoku kei talavou ange pe ko e maumauʻi ʻe he uaifi ʻo ha tangata ʻene kai ʻefiafí, pe ko ʻene ʻasi ʻi ha kakai tokolahi taʻe kofukofu hono ʻulú, pe taʻemahino, naʻe fakangofua ai ke ne fai ha vete. Hangē ko ʻene hā ʻi he Mātiu 5:31–37, ʻo hangē ko e ngaahi feituʻu kehe ʻi he Malanga ʻi he Moʻungá, naʻe feinga ʻa Sīsū ki ʻave ʻEne kau muimuí ki ha tuʻunga māʻolunga ange ʻo e māʻoniʻoní pea ke mahino kiate kinautolu ko e malí ko ha faʻunga ia ʻoku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi mo tauhi ʻo fakatatau ki he sīpinga naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻi he mali taʻengatá ʻa ʻĀtama mo ʻIví. (See Bruce R. McConkie, The Mortal Messiah, 4 vols. [1979–81], 3:291–97; vakai foki, Mātiu 19:3–9.)

Mātiu 5:43. “Kuo mou fanongo naʻe lea pehē”

Ko e fekau ko ia ke “ʻofa ki ho kaungāʻapí” ʻoku maʻu ia ʻi he Levitiko 19:18, ka ʻoku ʻikai ha potufolofola ʻi he Fuakava Motuʻá ʻoku fekauʻi kitautolu ke tau fehiʻa ki hotau filí. ʻO hangē naʻe ʻuhinga ʻa e Fakamoʻuí ki ha lea ne angamaheni ʻi Hono kuongá.