Laipelí
Lēsoni 9: Mātiu 5:1–16


Lēsoni 9

Mātiu 5:1–16

Talateú

ʻOku lekooti ʻi he Mātiu 5–7 ha malanga naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻi he kamataʻanga ʻo ʻEne ngāue fakafaifekaú. Kuo hoko ia ʻo ʻiloa ko e Malanga he Moʻungá. ʻOku lekooti ʻi he Mātiu 5:1–16 ʻa e akonaki ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tākiekina ki he fiefiá. Naʻe fekau foki ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá ke nau tā ha sīpinga māʻoniʻoni.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mātiu 5:1–12

Ko e kamata ʻe he Fakamoʻuí ʻa e Malanga ʻi he Moʻungá ʻaki hono akoʻi ʻo e ngaahi Monūʻiá

Hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé: ʻOkú ke fiefia? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto (pe hiki ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ako folofolá) ki he founga te nau tali ʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. (Mahalo te ke fie talaange ki he kau akó he ʻikai fie maʻu ia ke vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí.)

Kole ange ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

“ʻOku tau faʻa haʻisia ki he fakakaukau ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa tokua ʻoku ʻikai ke tau maʻu ka te ne ʻomi ʻa e fiefiá kiate kitautolu: ha tuʻunga fakafāmili lelei ange, ha tuʻunga fakapaʻanga lelei ange, pe ko e ngataʻanga ʻo e faingataʻá.

“… tuʻunga ʻi tuʻa ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻinga pe te nau puleʻi ʻetau fiefiá.

“… ʻOku tau pule pē ki heʻetau fiefiá” (“ʻA e ngaahi Fakaʻiseʻisá mo e Tukupaá,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2012, 23).

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e kupuʻi lea “ʻoku tau pule pē ki heʻetau fiefiá”? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻilo ʻení?

Fakamatalaʻi ange ʻi he kamata ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ngāué, naʻá Ne fai ha malanga ʻi he veʻe tahi ʻo Kālelí. ʻOku faʻa ui ʻa e malanga ko ʻení ko e Malanga ʻi he Moʻungá pea ʻoku lekooti ia ʻi he Mātiu 5–7. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻi he malanga ko ʻení ʻa e meʻa te tau lava ʻo fai ke tau fiefia moʻoni ai, ʻo tatau ai pē hotau ngaahi tūkunga makehé.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakavave pē ʻa e Mātiu 5:3–11, ʻo kumi e ngaahi lea ʻoku toutou hā ʻi he kamataʻanga ʻo e ngaahi vēsí takitaha. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Lau leʻolahi ʻa e fakamaʻalaʻala ko ʻení (mei he Mātiu 5:3, futinouti a ʻi he tatau faka-Pilitānia ʻo e Tohi Tapu ʻa e Siasí), pea ʻeke ki he kalasí pe ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi lea “tāpuakiʻi”: Naʻe liliu ʻa e foʻi lea tāpuakiʻí mei he foʻi lea faka-Latina ko e beatus ʻa ia ko e foʻi lea ia ʻoku haʻu mei ai ʻa e foʻi lea faka-Pilitānia ko “beatitude,” ʻa ia ko hono ʻuhingá “ke monūʻia,” “ke fiefia,” pe “ke tāpuekina.”

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e foʻi lea ko e tāpuaki?

Fakamatalaʻi ange koeʻuhí ko hono liliu ʻo e foʻi lea blessed mei he lea faka-Latina ko e beatus, ʻa ia ko hono ʻuhingá ke monūʻia pe fiefia, ʻoku angamaheni ʻaki hono ui ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ko e Ngaahi Monūʻiá.

ʻOange ki he tokotaha ako kotoa pē ha tatau ʻo e saati ko ʻení. Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻa e kau ʻa e Ngaahi Monūʻiá ʻi he Mātiu 5, ʻoku ʻi he sātí foki ha ongo fakamoʻoni fakafolofola ki he 3 Nīfaí. Ko e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ko ha konga ia ʻo e malanga ʻa Sīsū Kalaisi lolotonga ʻEne ngāue ʻi he lotolotonga ʻo e kau Nīfaí ʻa ia ʻoku tatau mo e Malanga he Moʻungá. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻi he 3 Nīfai ha mahino lahi ange ki he ngaahi potufolofola fekauʻaki mo iá ʻi he Mātiu 5.

ʻĪmisi
handout, Beatitudes

Ko e Ngaahi Monūʻiá

Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí ʻi he Fuakava Foʻoú—Lēsoni 9

Mātiu 5:3; 3 Nīfai 12:3

ʻOku ʻuhinga ʻa e angavaivaí ki he loto fakatōkilalo mo “fakatokangaʻi ʻi he loto houngaʻia ʻetau fakafalala ki he ʻEikí—ke mahino ʻoku [tau] fie maʻu maʻu pē ʻEne poupoú. Ko e loto fakatōkilaló ko hono fakaʻilongaʻi ia ko hotau ngaahi talēnití mo e iví ko ha meʻafoaki ia mei he ʻOtuá” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí Ko Ha Huluhulu Ki He Ongoongoleleí [2004], 84).

Mātiu 5:4

Ko e mamahí ko e ongoʻi ia pe fakahaaʻi ʻo e loto-mamahi. ʻE lava ke tangi ha taha ʻi he ngaahi faingataʻa mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻui fakamatelié, kau ai ʻa e pekia ʻo e ngaahi ʻofaʻangá. Ko e meʻa tatau pē, mo e tangi ʻa ha taha koeʻuhí ko e loto mamahi ʻi he ngaahi angahalá.

Mātiu 5:5

“ʻI hono fakaʻuhingaʻi ʻe he Websterʻs Dictionary, ko e angamaluú ko e ‘fakahā ʻo e faʻa kātaki mo e kātaki fuoloa: kātakiʻi e mamahí taʻe ʻi ai ha tāfehiʻa’ [Webster’s Third New International Dictionary (1976) ‘meek,’ 1403]. ʻOku ʻikai ko ha vaivai ʻa e angamaluú. Ko ha fakaʻilonga ia ʻo e loto-toʻa faka-Kalaisí” (Lopeti D. Heili, “Lototoʻa Faka-Kalaisí: Ko e Fie Maʻu Kae Hoko ko e Ākongá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 73).

Mātiu 5:6; 3 Nīfai 12:6.

ʻOku fakahā mai ʻe he fiekaia mo e fieinua ki he angatonú ha holi lahi ke ʻilo mo fai e finangalo ʻo e ʻOtuá.

Mātiu 5:7

“Ko e ʻaloʻofa ʻa e faitoʻo ʻofa ʻa ha taha ʻoku lahi ange ia ʻi he meʻa ʻoku taau mo iá” (“Mercy,” Gospel Topics, lds.org/topics). ʻOku tau lava ʻo maʻu ʻa e ʻaloʻofa ʻa e Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí (vakai, ʻAlamā 33:11).

Mātiu 5:8

“Ko e loto-maʻá ʻa kinautolu ʻoku ʻofa ki he ʻEikí, ʻoku feinga ke muimui kiate Ia mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú, ʻoku feinga ke moʻui angamaʻa pea kātaki faivelenga ki he ngataʻangá. Ko e loto-maʻá ʻa kinautolu ʻoku nau mapuleʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú ke tauhi kinautolu ke nau hao mei he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue angaʻulí” (Sheldon F. Child, “Words of Jesus: Chastity,” Ensign, Jan. 2003, 44).

Mātiu 5:9

“Ko e [faʻa fakaleleí] ko e meʻafoaki ia ke tokoni ke ako ai e kakaí mei ha meʻa naʻe lea ʻaki ʻe ha taha kae ʻikai lau ia ko ha fakatonutonu” (Henelī B. ʻAealingi, “Ko e ako ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí,”Ensign pe Liahona, Mē 2011, 63).

Mātiu 5:10–12

ʻOku ʻuhinga ʻa e “fakatangaʻi koeʻuhí ko e māʻoniʻoní” ki he talangofua mo hono maluʻi ʻo Sīsū Kalaisi mo ʻEne ngaahi akonakí, ʻo tatau ai pē kapau ʻe manukiʻi pe ngaohikovia kitautolu ʻi hono fai iá.

Vahevahe ʻa e kau akó ki ha kulupu ʻe valu pea vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku hiki ʻi he sātí (kapau ʻoku ʻikai feʻunga ʻa e kau akó ke faʻu ha kulupu ʻe valu, fakakaukau ke vahe taki ua atu ʻa e ngaahi tāpuakí ki ha kulupu). Fakaafeʻi e kau akó ke nau teuteuʻi ha kiʻi fakamatala nounou fekauʻaki mo ʻenau (ngaahi) tāpuakí. ʻOku totonu ke nau fakakau ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ʻi heʻenau fakamatalá (mahalo ʻe fie maʻu ke ke hiki ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi he palakipoé pe faʻu ha laʻipepa tufa ki he ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá):

  1. Fakaafeʻi ha kaungā ako ke lau leʻolahi ʻa e vēsí pe ngaahi vēsí pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e tāpuaki ʻoku talaʻofa mai kiate kitautolu ʻi heʻetau moʻui ʻaki ʻa e tāpuaki ko iá.

  2. ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻo e vēsí mo e fakamatala ʻi he sātí, fakamatalaʻi ʻa e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí.

  3. Fakaafeʻi e kalasí ke nau fokotuʻu mai ha ngaahi founga pau ʻe lava ke tau moʻui fakatatau ai ki he tāpuaki ko ʻení.

  4. Fakamatalaʻi ange ʻa e founga ʻe ʻomi ai ʻe he moʻui fakatatau mo e tāpuakí ko ʻení ʻa e fiefiá. Mahalo te ke fie vahevahe foki ha aʻusia ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e moʻoni kuó ke akoʻí, kae pehē foki ki hoʻo fakamoʻoni ki he moʻoni ko iá.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kulupu takitaha ke fakahā ʻa e tāpuaki naʻe vahe ange ki heʻenau kulupú.

Hili e fakamatala fakaʻaliʻali ʻa e kau akó, fakamahinoʻi ange ʻoku fakafekauʻaki ʻa e akoʻi ʻo e ngaahi Monūʻiá mo e ngaahi ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí pea ʻi hono moʻui ʻaki kinautolú ʻe lava ke tau hoko ʻo hangē pē ko Iá.

  • Fakatefito ʻi he meʻa kuó ke ako ʻi he Mātiu 5, ko e hā ʻe hoko kiate kitautolu ʻi heʻetau fakatupulaki e ngaahi meʻá ni mo ha ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi kehé? (Neongo ʻe lava ke nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Te tau maʻu ha fiefia lahi ange, ʻi heʻetau fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí. Tohi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakakaukau ke vahevahe hoʻo fakamoʻoni kau ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Fakamanatu ki he kau akó ʻa e fehuʻi fekauʻaki mo ʻenau fiefiá ʻa ia ne nau fakalaulauloto ki ai ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha fiefia ʻe lahi angé ʻaki hono fili ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku hā ʻi he Ngaahi Monūʻiá pea fokotuʻu ha taumuʻa ke fakatupulaki ʻa e ʻulungaanga ko iá.

Mātiu 5:13–16

Ko e fakahinohinoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne kau ākongá ke nau tā ha sīpinga māʻoniʻoni

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻilo, hangē ko ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa, ʻe lava ke faitāpuekina ʻaki e ʻunu ke ofi ange ki he Tamai Hēvaní. ʻI he hoko atu ʻa e kau akó ke ako ʻa e Mātiu 5, fakaafeʻi kinautolu ke kumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni te ne lava ʻo tataki kinautolu ʻi heʻenau feinga ke tokoniʻi ʻa e tokotahá ni.

Fakaʻaliʻali ha hina māsima pea huaʻi hifo ha meʻi māsima siʻisiʻi ki ha poulu.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻaonga ai ʻa e māsimá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ʻa ʻEletā Kālosi E. ʻEsei ʻo e Kau Fitungofulú. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he niʻihi ʻo e ngaahi ʻaonga ʻo e māsimá:

ʻĪmisi
Elder Carlos E. Asay

“[Ko e māsima lelei] … ʻoku maʻa, haohaoa, ʻikai ʻuli mo ʻaongá. ʻI he tuʻunga pe founga ko ʻení, ʻoku hanga ʻe he māsimá ʻo fakatolonga, faka ifo, faitoʻo, pea fakahoko mo ha ngaahi ngāue ʻaonga kehe” (“Salt of the Earth: Savor of Men and Saviors of Men,” Ensign, May 1980, 42).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Mātiu 5:13 pea kumi pe ko hai naʻe fakatatau ʻe Sīsū ki he māsimá.

  • Ko e hai naʻe fakatatau ʻe he Fakamoʻuí ki he māsimá? (Ko ʻEne kau ākongá.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi ha ngaahi ʻulungaanga ʻo e māsima leleí?

  • Fakatatau ki he veesi 13, ko e hā ʻe hoko ʻi he taimi ʻoku mole ai mei he māsimá hono koná?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga pē ʻa e foʻi lea koná ki he ifo ʻo e māsimá ka ʻoku ʻuhinga foki ia ki hono ngaahi lelei kehe ʻokú ne hoko ai ko ha meʻa faitoʻo pe fakatolonga.

  • Ko e hā ʻokú ne fakatupu ʻa e māsimá ke mole hono koná? (ʻOku mole mei he māsimá hono koná ʻi he taimi ʻoku tuifio ai mo ha meʻa kehe pea hoko ʻo ʻuli.)

Huaʻi hifo ha meʻa kehe, ʻo hangē ko ha kelekele, ki he poulú, pea tuifio fakataha ʻa e māsimá mo e ngaahi ʻelemēniti kehé.

  • Ko e hā ʻoku hoko ki he ʻaonga ʻo e māsimá ʻi he taimi ʻoku fakatahaʻi ai ia mo e ngaahi meʻa kehé?

  • ʻI heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, ko e hā te ne fakatupu ke mole meiate kitautolu hotau koná, pe ko e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku lava ke tau hoko ai ko ha tāpuaki ki he niʻihi kehé? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke taʻofi kitautolu mei heʻetau hoko ko ha tāpuaki ki he niʻihi kehé ʻI hono uesia kitautolu ʻe he ngaahi angahala ʻo māmaní. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tauhi pe toe maʻu mai hotau koná?

Fakaʻaliʻali ha foʻi teʻelango (ʻoua ʻe tutu e foʻi teʻelangó) Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 5:14–16. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea kumi ki he founga ne fakatauhoa ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá ki ha foʻi teʻelango.

  • Ko e hā ʻoku kole ki he kau ākonga ʻa Kalaisí ke nau fai ʻaki ʻenau māmá?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke tuku ke ulo atu hoʻo māmá? (Vakai, 3 Nīfai 18:24.)

  • Ko e hā ʻe tākiekina ʻe heʻetau ngaahi ngāue leleí ke fai ʻe he niʻihi kehé?

Fakamatalaʻi ange ʻi he ngaahi meʻa kehé, ko e kupuʻi lea “ke fakamālōʻia ʻa hoʻomou Tamai ʻa ia ʻoku ʻi he Langí” (veesi 16) ʻoku ʻuhinga ia ke fakalāngilangiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he leá pe ngāué.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi 14–16 fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tākiekina ai ʻe heʻetau ngaahi sīpinga māʻoniʻoní ʻa e niʻihi kehé? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ʻe heʻetau ngaahi sīpinga māʻoniʻoní ʻo poupouʻi e niʻihi kehé ke nau ofi ange ki heʻetau Tamai Hēvaní. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e fē nai ha taimi kuo tā ai ʻe ha taha kehe ha sīpinga māʻoniʻoni pea tokoni kiate ke ke toe ofi ange ai ki he Tamai Hēvaní?

Poupouʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki honau fāmilí mo e kaungāmeʻá.

Toe vakaiʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ʻiloʻi pea hiki he palakipoé ʻi he lēsoni ko ʻení. Tohi ʻa e ngaahi lea Kamata, Taʻofi mo e Hoko Atu ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi e kau akó ke nau vakaiʻi ʻenau moʻuí pea fili e meʻa ʻe taha te nau lava ʻo kamata fakahoko, meʻa ʻe taha te nau lava ʻo taʻofi, mo e meʻa ʻe taha te nau lava ʻo hokohoko atu hono faí ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola —Mātiu 5:14–16

Fakamatalaʻi ange ʻe nofotaha e tokanga ʻa e kau akó he taʻú kakato ʻi ha ngaahi veesi fakataukei folofola ʻe 25, kau ai ʻa e Mātiu 5:14–16. ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení kiate kinautolu ʻi hono fakamahinoʻi mo hono fakamatalaʻi ʻo e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí. ʻOku hiki atu ‘a e ngaahi veesi fakataukei folofola ʻe 25 ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e kaati fakaʻilonga tohi ʻa e seminelí ki he Fuakava Foʻoú. Fakamatalaʻi ange ko e “taukei” ʻi he ngaahi veesi folofolá ʻoku kau ai e lava ke kumi, mahino, fakaʻaongaʻi, mo ako maʻuloto ia.

Ke tokoni ki he kau akó hono ako maʻuloto e potufolofola ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau maʻuloto tuʻo lahi ia ʻi honau ʻatamaí pea leʻo-lahi ki ha kaungā ako. Mahalo te ke fie ʻai ke lau leʻolahi ʻe he kalasí e veesi ko ʻení ʻi he kamataʻanga pe ngataʻanga ʻo e kalasi takitaha ʻi he uike ka hoko maí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mātiu 5:1–12. “Ko e Ngaahi Monūʻiá”

Ke ako lahi ange ki he Ngaahi Monūʻiá, mahalo te ke fie kumi ki ha talanoa naʻe fai ʻe ʻEletā Lōpeti E. Uelesi ʻo e Kau Fitungofulú ʻoku ui ko e “The Beatitudes: Pattern for Coming unto Christ,” (Ensign, Dec. 1987, 8–11).

Mātiu 5:1–12. “Tāpuekina”

Fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Mātiu 5:1–12, naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī:

“ʻOku ʻiloa ʻa e ngaahi folofola ko ʻeni ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi tohi ʻa e kakai Kalisitiané ʻi he māmaní ko e Ngaahi Monūʻiá pea kuo faʻa lau ki ai ʻa e kau fakamatala ʻo e Tohi Tapú ʻo pehē ko e teuteu ia ʻoku mahuʻinga ki he hū ki he puleʻanga ʻo e langí. Koeʻuhí ko e taumuʻa ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení ʻe lava nai ke u pehē ko ha meʻa lahi ange kinautolu mei heʻenau ʻaonga kiate koe mo aú. ʻOkú ne fālute ʻe ia ha KONISITŪTONE KI HE MOʻUI HAOHAOÁ” (Decisions for Successful Living [1973], 56–57).