Konifelenisi Lahi
Ko e Talanoa Maʻongoʻonga Taha ʻo e Toetuʻú Kuo Talanoaʻí
konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2023


Ko e Talanoa Maʻongoʻonga Taha ʻo e Toetuʻú Kuo Talanoaʻí

Sio ki he Tohi Molomoná ʻi ha maama foʻou mo fakakaukau ki he fakamoʻoni mālohi ʻokú ne maʻu ki hono moʻoni ʻo e Kalaisi kuo toe tuʻú.

Tohi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi he Toetuʻú

Mahalo ‘oku mou manatuʻi haʻamou fanongo ki ha tohi mei he Kau Palesitenisī ‘Uluakí naʻe lau ʻi homou uōtí pe koló ʻi he ngaahi uike kuohilí. Naʻe fakahā ʻi he tohi ko iá ko e Sāpate uike kahaʻú—Sāpate Toetuʻú—ʻe fakataha mai pē ʻa e ngaahi uōtí mo e koló kotoa ʻo houalotu sākalamēniti pē, pea tuku leva ha taimi lahi ke fai ai ha lotu fakafāmili ʻi ʻapi ki hono fakamanatua ʻo e ʻaho mālōlō mahuʻinga taha ko ʻení.1

Naʻe tohoakiʻi ʻeku tokangá ʻe he tohi ko ʻeni ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea naʻá ne ʻai au ke u fakakaukau ki he anga hono fakafiefiaʻi ʻe hoku fāmilí ʻa e Toetuʻú ʻi he ngaahi taʻu lahi. Ko e lahi ange ko ia ʻeku fakakaukau ki heʻemau fakafiefiá, ko e lahi ange ia ʻeku fakakaukau atu naʻa ʻoku ʻikai ke fuʻu mahino lelei kiate kimautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻaho mālōlō ko ʻení, ʻa ia ʻoku fuʻu mahuʻinga ia ki he kakai kotoa pē ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Tukufakaholo ʻo e Kilisimasí mo e Toetuʻú

Naʻe tataki au ʻe he ngaahi fakakaukau ko iá ke u fakalaulauloto ki he anga ʻetau fakafiefiaʻi ʻa e Kilisimasí ʻi hono fakahoa ki he Toetuʻú. Lolotonga ʻo e māhina ko Tīsemá, ʻoku tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e fakafiefia ʻo e hiva “Jingle Bells,” faʻo ʻa e meʻaʻofa Kilsimasí ʻi he sitōkení, mo e ngaahi meʻaʻofa kehe, mo e ngaahi tukufakaholo lelei ange—hangē ko hono tokangaʻi ʻo e kau faingataʻaʻiá, hivaʻi ʻetau ngaahi hiva mo e himi Kilisimasi manakoá, kae pehē ki hono fakaava ʻo e folofolá ʻo lau ʻa e talanoa ʻo e Kilisimasí mei he Luke 2. ʻI heʻemau lau ʻi he taʻu kotoa pē ʻa e talanoa manakoá ni mei ha fuʻu Tohi tapu lahi mo motuʻa, naʻe fai ʻe homau fāmilí ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe hoʻomou fāmilí—ʻo ʻai e tauelí ki homau ʻulú mo e tuʻá mo ha kofu kaukau ke fakafofongaʻi ʻa Siosefa, Mele, pea mo e niʻihi tokolahi naʻa nau ō mai ke hū ki he valevale ko Sīsuú, ʻa ia naʻa mau toe fakatātaaʻi ai ʻa e talanoa Kilisimasi mahuʻinga ki hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí.

Neongo ia, naʻe kiʻi makehe hono hanga ʻe homau fāmilí ʻo fakafiefiaʻi ʻa e Toetuʻú. ʻOku ou ongoʻi naʻe fakafalala lahi ange homau fāmilí ke “ō ki he lotú” ke maʻu ai ʻa e ʻuhingamālie, mo e konga ʻo e Toetuʻú ʻoku fakatefito ʻia Kalaisí; pea naʻa mau fakataha mai mo homau fāmilí ke vahevahe ʻa e ngaahi tukufakaholo kehe ʻo e Toetuʻú. Naʻá ku saiʻia ʻi he sio ki heʻema fānaú pea ʻoku hoko mai eni ki homa fanga makapuná, ʻenau kumi ki he fuaʻimoa ʻo e Toetuʻú (Easter eggs) mo hua takai holo ʻenau ngaahi kato ʻo e Toetuʻú (Easter baskets).

Ka ʻoku fakamahino ʻe he tohi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ke tukutaha ʻa e tokangá ʻia Kalaisi. ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi heʻenau fakaafeʻi kotoa kitautolu ke fakapapauʻi ko ʻetau fakamanatua ʻa e meʻa mahuʻinga taha kuo hoko ʻi he māmaní—ʻa e Fakaleleí mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí—ke fakakau ai ʻa e ʻapasia mo e fakaʻapaʻapa ʻoku totonu ke fakahoko ki he ʻEikí, ka naʻa nau toe ʻomai mo ha taimi lahi ange maʻatautolu mo hotau ngaahi fāmilí mo e kaungāmeʻá ʻi he Sāpate Toetuʻú ke fai pehē.

ʻĪmisi
Ko e Fakamoʻui kuo toe tuʻú

ʻOku toe fakalahi mai ʻe he ngaahi lea ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he teuaki ʻo e Toetuʻú: “Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo ʻetau tui fakalotú ko e fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló mo e Kau Palōfitá, ʻo kau kia Sīsū Kalaisí, naʻe pekia, pea telio, pea toe tuʻu ʻi he ʻaho hono tolú, ʻo hāʻele hake ki he langí; pea ko hono toenga ʻo e ngaahi meʻa kehe kotoa pē fekauʻaki mo ʻetau tui fakalotú ko ha ngaahi tānaki atu pē ki ai.”2

Kuó u talanoa mo Lesa ki ha ngaahi founga ʻe lava ai homa fāmilí ʻo fai ha meʻa lelei ange ʻi he faʻahitaʻu Toetuʻú. Mahalo ko e fehuʻi kuó ma talanoaʻí ʻe lava ke tau fakakaukau kotoa ki ai: ʻOku tau akoʻi fēfē ʻa e akonaki mo hono fakamanatua ʻo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, ko e talanoa ʻo e Toetuʻú ke potupotutatau, kakato mo e tukufakaholo fakalotu fakaʻofoʻofa ʻo hono ʻaloʻi ʻo Sīsū Kalaisí, ko e talanoa ʻo e Kilisimasí

ʻOku hangē ʻoku tau feinga kotoa peé. ʻOku ou fakatokangaʻi ha tupulaki ʻi he feinga ʻa e Kāingalotú ki ha Toetuʻu ʻoku fakatefito ange ʻia Kalaisi. ʻOku kau heni hano fakatokangaʻi mo fakakaukauʻi lelei ange ʻa e Sāpate Pāmé mo e Falaite Leleí ʻo hangē ʻoku fakahoko ʻe hotau kāinga ʻe niʻihi ʻoku tui faka-Kalisitiané. Te tau lava foki ke ohi mai ʻa e ngaahi tukufakaholo lelei ʻoku fakatefito ʻia Kalaisi ʻi he Toetuʻú, ʻa ia ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi anga fakafonua mo e ouau ʻo e ngaahi fonua ʻi he māmaní.

Naʻe fokotuʻu mai ʻe he mataotao ʻi he Fuakava Foʻoú ko N. T. Wright ʻo pehē: “ʻOku totonu ke tau ʻunu ʻo fakamanatua ʻa e Toetuʻú ʻi ha ngaahi founga foʻou mo lelei: ʻi he ʻātí, ngaahi tohí, ngaahi vaʻinga ʻa e fānaú, maau, mūsika, faiva, kātoanga, fafangu, ngaahi koniseti makehé. … Ko ʻetau kātoanga lelei tahá ʻeni. Kapau he ʻikai ke fakamanatua ʻa e Kilisimasí, ko ʻene tuʻu fakatohitapú ʻe toʻo ʻa e Mātiu vahe 1 mo e 2 mo e Luke vahe 1 mo e 2 mei he Tohi Tapú, ʻikai mo ha toe meʻa kehe. Ka ʻo kapau he ʻikai ke toe fakamanatua ʻa e Toetuʻú, ʻoku ʻikai leva ke ʻi ai ha Fuakava Foʻou; ʻikai ha tui faka-Kalisitiane.”3

Toetuʻú, ko e Tohi Tapú, mo e Tohi ʻa Molomoná

ʻOku tau laukau ʻaki ʻa e Tohi Tapú ʻi hono akoʻi kitautolu ki he ʻaloʻí, ngāué, Tutukí, mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha foʻi lea ʻe tolu te ne ʻomai ʻa e ʻamanaki leleí mo e ikuʻanga taʻengata maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo hangē ko e lea naʻe fakahoko ʻe he ʻāngelo mei langí ʻi he pongipongi Toetuʻú ʻi he Ngoue ʻi he Fonualotó: “Kuó Ne toe tuʻu.”4 ʻOku tau houngaʻia moʻoni ʻi he Fuakava Foʻoú ʻi hono tauhi malu ʻa e talanoa ʻo e Toetuʻú mo e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Toetuʻú ʻi Siutea mo Kālelí.

ʻI he hokohoko atu ʻema fakalaulauloto mo Lesá mo kumi ha ngaahi founga ke fakalahi ki hono fakamanatua ʻe homau fāmilí ʻa e Toetuʻú ke fakatefito lahi ange ʻia Kalaisí, naʻá ma aleaʻi ko e hā ha tukufakaholo ʻo e lau folofolá te ma fakafeʻiloaki ki homa fāmilí—ke hangē ko ʻemau lau ʻa e Luke 2 ʻi he Kilisimasí.

Pea naʻá ma maʻu leva ʻa e fakahā fakalangí ni: ʻOku tānaki atu ki he ngaahi veesi mahuʻinga kau ki he Toetuʻú ʻi he Fuakava Foʻoú, ʻoku tāpuakiʻi kitautolu ko e Kāingalotú ʻaki ʻa e meʻaʻofa fakaʻofoʻofa taha ʻo e Toetuʻú! Ko ha meʻaʻofa ʻo e fakamoʻoni makehe, ko e fakamoʻoni ʻe taha ʻoku maʻu ai ʻa e mana ʻo e Toetuʻú, pea mahalo ko e folofola lelei taha ia ʻi hono kotoa ʻo e tui faka-Kalisitiané. ʻOku ou ʻuhingá ki he Tohi ʻa Molomoná, ʻo tautautefito ki he talanoa ʻo e hā ʻa Sīsū Kalaisi ki he kakai ʻo e Maama Foʻoú, ʻi Hono sino toetuʻu nāunauʻiá.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e Tohi ʻa Molomoná ko e “tohi tonu taha ia ʻi ha toe tohi,”5 pea kamata ʻi he 3 Nīfai 11, ʻoku maʻu ai ʻa e talanoa fakaʻofoʻofa ʻo e ʻaʻahi ʻa e Kalaisi kuo toetuʻú ki he kau Nīfaí, ko e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Toetuʻú. ʻOku fakamoʻoni ʻa e ngaahi folofola ko ʻení ki he Toetuʻu ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

ʻOku ui ʻe Kalaisi ʻa e kau ākonga ʻe toko hongofulu mā uá ʻi he ngaahi vahe ko ʻení, mo akoʻi ʻa kinautolu ʻo hangē ko ʻEne Malanga ʻi he Moʻungá, mo fakahā kuó Ne ʻosi fakakakato ʻa e fono ʻa Mōsesé, mo kikite ki hono tānaki ʻo ʻIsileli ʻi he ʻaho kimui ní. ʻOkú Ne fakamoʻui ʻa e mahakí mo lotua ʻa e kakaí ʻi ha founga nāunauʻia ʻo ʻikai “faʻa lea ʻaki ʻe ha ʻelelo, pea faʻa tohi ʻe ha tangata, pea ʻoku ʻikai faʻa mahino ki he loto ʻo e tangatá ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga mo fakaofo ʻo hangē ko e ngaahi meʻa naʻa mau mamata mo fanongo ki hono folofola ʻaki ʻe Sīsuú; pea koloto ke faʻa ʻiloʻi ʻe ha taha ʻa e fiefia ʻa ia naʻe fakafonu ʻaki homau laumālié ʻi he taimi naʻa mau fanongo ai ki heʻene hūfekina ʻa kimautolu ki he Tamaí.”6

ʻĪmisi
Ko e hā ʻa Sīsū Kalaisi ki he Kau Nīfaí

ʻE nofotaha homau fāmilí ʻi he Toetuʻu ko ʻení ʻi he ʻuluaki veesi ʻe 17 ʻo e 3 Nīfai 11, ʻa ia ʻoku mou maheni pē mo ia. ʻOku mou manatu ki he fuʻu kakai tokolahi naʻe fakataha hake ki he temipalé ʻi he fonua ko Mahú naʻa nau fanongo ki he leʻo ʻo e ʻOtua ko e Tamaí mo mamata ki he hāʻele hifo ʻa Sīsū Kalaisi mei he langí ʻo fai mai ʻa e fakaafe fakaʻofoʻofa taha ʻo e Toetuʻú.

“Tuʻu hake pea ʻunuʻunu mai kiate au, … koeʻuhí ke mou ala foki ki he mataʻi faʻo ʻi hoku nimá mo hoku vaʻé, koeʻuhí ke mou ʻiloʻi ko au … ko e ʻOtua ʻo e māmaní kotoa pē, pea kuo tāmateʻi au koeʻuhi ko e ngaahi angahala ʻa e māmaní.

“Pea … naʻe ʻalu atu ʻa e fuʻu kakaí, … [takitaha … ʻo mamata ʻaki honau matá mo nau ala ʻaki honau nimá], … pea nau ʻiloʻi pau mo fakamoʻoniʻi, ko ia ia …

“Pea … naʻa nau kalanga fakataha, ʻo pehē:

“Hōsana! ʻOku monūʻia ʻa e huafa ʻo e ʻOtua Fungani Māʻolunga Tahá! Pea naʻa nau fakatōmapeʻe ki lalo ʻi he vaʻe ʻo Sīsuú, ʻo hū kiate ia.”7

Fakakaukau atu ki he kau Nīfai ʻi he temipalé naʻa nau ala ki he toʻukupu ʻo e ʻEiki kuo toe tuʻú! ʻOku mau ʻamanaki ke ʻai ʻa e ngaahi vahe ko ʻeni ʻi he 3 Nīfaí ke hoko ia ko ha konga lahi ʻo ʻemau tukufakaholo ki he Toetuʻú ʻo hangē pē ko ʻemau tukufakaholo ʻi he Kilisimasí ʻi he Luke 2 Ko hono moʻoní, ʻoku ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e talanoa maʻongoʻonga taha ʻo e Toetuʻú kuo talanoaʻí. ʻOua muʻa naʻa fakaliʻeliʻaki ʻa e talanoa maʻongoʻonga taha ʻo e Toetuʻú.

ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ke sio ki he Tohi Molomoná ʻi ha maama foʻou mo fakakaukau ki he fakamoʻoni mahuʻinga ʻokú ne ʻomi ki hono moʻoni ʻo e Kalaisi kuo toe tuʻú kae ʻumaʻā ʻa e mahu mo e loloto ʻo e tokāteline ʻo Kalaisí.

ʻOku Fakamoʻoni ‘a e Tohi ʻa Molomoná Kia Sīsū Kalaisi

Mahalo te tau ʻeke, ʻE anga fēfē hono tāpuekina ʻetau moʻuí mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí mei hono lau ʻa e folofola ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻi he taimi Toetuʻú ʻi ha founga ʻoku mahuʻingamālié? ʻE mahulu ange ia ʻi he meʻa ʻe ala fakatokangaʻi ʻe ha taha. Ko e taimi kotoa pē ʻoku tau lau ai mo ako ʻa e Tohi ʻa Molomoná, ʻoku tau ʻamanaki atu ki ha ola fakaʻofoʻofa.

Naʻá ku toki ʻalu atu mo Lesa ki ha meʻafakaʻeiki ʻo ha kaungāmeʻa fafale, ko ha fefine tui mālohi naʻe vave ʻene maté mei ha mahaki. Naʻa mau fakataha atu mo hono fāmilí mo e kaungāmeʻa ofí, pea vahevahe ha manatu melie ki he tokotaha lelei ko ʻeni kuó ne fakakoloaʻi ʻemau moʻuí.

Lolotonga haʻamau talanoa mo ha niʻihi kehe ʻi ha feituʻu naʻe kiʻi mamaʻo mei he puha maté, naʻá ku fakatokangaʻi ha ongo kiʻi tamaiki fefine ʻi he toʻu ʻo e Palaimelí ʻokú na omi ki he puha maté ʻo tuʻu ʻete—ʻo aʻu pē hona fofongá ki he tapa ʻo e puhá—ke fai ʻena fakaʻapaʻapa fakaʻosi ki hona mehikitanga ʻofá. Koeʻuhí naʻe ʻikai ha taha ʻe ofi atu ai, naʻe ʻalu atu ʻa Lesa ʻo tulolo hifo kiate kinaua ʻo fai atu ha akonaki mo ha fakafiemālie. Naʻá ne ʻeke ange pe ʻokú na fēfē pe ʻokú na ʻiloʻi ʻa e feituʻu ʻoku ʻi ai hona mehikitangá ʻi he taimi ní. Naʻá na fakahaaʻi ʻena ongoʻi mamahí, ka naʻe pehē ʻe he ongo ʻofefine pelepelengesi ko ʻeni ʻo e ʻOtuá, mo e ʻiloʻi fakapapau mei hona fofonga fiefiá, ʻokú na ʻiloʻi ʻoku fiefia hona mehikitangá ʻi he taimí ni, pea mahalo ʻokú ne nofo mo Sīsū.

ʻI heʻena ʻi he taʻu pelepelengesi ko ʻení, naʻá na maʻu ʻa e nonga ʻi he palani ʻo e fiefiá, pea ʻi heʻena tōʻonga kei tamaikí, naʻá na fakamoʻoni ki hono moʻoni mo e fakaʻofoʻofa ʻo e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí. ʻOkú na ʻiloʻi eni ʻi hona lotó koeʻuhí ko e ngaahi akonaki lelei ʻa ha mātuʻa ʻofa, fāmili, mo e kau taki Palaimeli naʻa nau tō ha tenga ʻo e tui kia Sīsū Kalaisi mo e moʻui taʻengatá. ʻOku lahi ʻena ʻiló ʻi hona taʻu motuʻá, naʻe mahino ki he ongo kiʻi tamaiki fefine ko ʻení ʻa e ngaahi moʻoni ko ia ʻoku tau maʻu ʻo fakafou mei he pōpoaki ʻo e Toetuʻú pea mo e ngāue ʻa e Fakamoʻui kuo toetuʻú mo e ngaahi folofola ʻa e kau palōfitá ʻo hangē ko ʻene hā ʻi he Tohi ʻa Molomoná.

Kuó u fakatokangaʻi ko e taimi ko ia ʻoku foaki ai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ha meʻaʻofa ʻo e Tohi ʻa Molomoá ki ha taha ʻoku ʻikai ke kau ki heʻetau tui fakalotú, kau ai ʻa e kau taki ʻi he māmaní, ʻokú ne faʻa huke ki he 3 Nīfaí ʻo lau ki he hā ʻa e Kalaisi kuo toetuʻú ki he kau Nīfaí. ʻI heʻene fai iá, ʻoku fakahoko moʻoni ai ʻe he palōfita moʻuí ʻene fakamoʻoni ki he Kalaisi ʻoku moʻuí.

He ʻikai ke lava ke tau hoko ko ha kau fakamoʻoni ʻo Sīsū Kalaisi kae ʻoua ke tau lava ʻo maʻu haʻatau fakamoʻoni kiate Ia. Ko e Tohi ʻa Molomoná ko ha fakamoʻoni ia ʻe taha ʻo Sīsū Kalaisi koeʻuhí ʻi hono kotoa hono ngaahi peesi toputapú, ʻoku ʻikai ke ngata pē ʻi he fakamoʻoni tahataha ʻa e kau palōfitá ʻe hāʻele mai ʻa Kalaisí, ka naʻá Ne ʻosi hāʻele mai.

Because of Him (Koeʻuhí ko Ia)

ʻOku ou pukepuke atu ʻi hoku nimá ʻa e ʻuluaki tatau ʻo e Tohi ʻa Molomoná. ʻI hono fai iá, ʻoku ongo maʻu pē ia kiate au. ʻI he konga lahi ʻo ʻeku moʻuí, kuó u toʻoa, ʻāʻāvea, mo mālieʻia ʻi he meʻa naʻe fai ʻe he talavou ko Siosefa Sāmitá ʻo maʻu mo pulusi ai ʻa e tohi ʻo e folofola toputapú ni. Ko e ngaahi mana naʻe pau ke hokó ʻoku mafatukituki ia ke fakakaukauloto ki ai.

Ka ʻoku ʻikai ko e meʻa pē ia ʻoku ou fuʻu ongoʻi ai ʻa e tohi ko ʻení. Ka koeʻuhí ko e tohi ko ʻení ʻoku fakamoʻoni ia ki he moʻui, ko e ngāue, ko e ngaahi akonaki, ko e Fakalelei, pea mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ʻo laka ange ʻi ha toe tohi kuo pulusi ʻi he māmaní, Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻi hoʻo ako maʻu pē mei he tohi ko ʻení ʻo kau kia Sīsū Kalaisí, te ne liliu hoʻo moʻuí. Te ne fakaʻā ho matá ki ha meʻa foʻou te ke malava. Te ne fakalahi hoʻo ʻamanaki leleí pea fakafonuʻaki koe ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí. Ka ko hono fakakātoá, te ne langaki mo fakamālohia hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí mo tāpuekina ʻaki koe ha ʻilo fakapapau ʻokú Ne ʻafioʻi koe mo ʻetau Tamaí, ʻofaʻi koe, mo finangalo ke ke ʻiloʻi ho hala ke foki ange ai ki ʻapí, he ʻoku fuʻu mahuʻinga ʻaupito ke ke foki ki ʻApi.

Siʻi kāinga ʻofeina, kuo hokosia ʻa e taimi, naʻe tala ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá, “ʻe hokosia ʻa e taimi ʻa ia ʻe mafola ai ʻa e ʻilo ki he Fakamoʻuí ʻi he puleʻanga, mo e faʻahinga, mo e lea, mo e kakai fulipē.”8 ʻOku tau mātā tonu ki hono fakahoko ʻo e kikite ko ʻení, ʻo fakafou ʻi he fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi, ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he Tohi ʻa Molomoná.

ʻĪmisi
Ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí

ʻOku ʻikai ha tohi te ne toe fakahaaʻi lahi ange ʻa e meʻa ko iá:

  • Koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi, ʻe liliu ʻa e meʻa kotoa pē.

  • Koeʻuhí ko Ia, ʻoku lelei ange ʻa e meʻa kotoa pē.

  • Koeʻuhí ko Ia, ʻoku malava ʻa e moʻuí ke ne matuʻuaki—tautefito ki he ngaahi momeniti fakamamahí.

  • Koeʻuhí ko Ia, ʻoku malava ʻa e meʻa kotoa pē.

Ko ha pōpoaki nāunauʻia mo ikuna ia ʻo e Toetuʻú, ʻa ʻEne ʻaʻahi ko ha Fakamoʻui kuo toetuʻu, ʻo fakafeʻiloaki ʻe he ʻOtua ko e Tamaí. Te ne tokoniʻi ʻa e kau mēmipa hotau fāmilí ke nau maʻu ha fakamoʻoni fakataautaha kia Sīsū Kalaisi ko hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻi, ʻa ia naʻá ne maumauʻi ʻa e haʻi ʻo e maté.

ʻOku fakaʻosi ʻaki ʻeku fakamoʻoní ki hono moʻoni ʻo e Tohi ʻa Molomoná pea mo Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻui. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.