’Āmuira’a rahi
’Ia hō’ē ’e te Mesia
’Āmuira’a rahi nō ’Ēperēra 2024


’Ia hō’ē ’e te Mesia

’Ua hō’ē tātou nā roto i tō tātou here ’e tō tātou fa’aro’o ia Iesu Mesia ’e i tāna tāra’ehara. Te tumu nō te rirora’a ’ei melo, ’o te hō’ēra’a ïa ’e te Mesia.

’Ua ’ite hōhonu vau i te tāra’ehara a Iesu Mesia mai tō’u ’āpīra’a mai ā, terā rā ’ua tae fa’ahou mai i roto i tō’u ferurira’a te vai-mau-ra’a o te tāra’ehara ’o te Fa’aora i te 25ra’a ’o tō’u matahiti. Nō fāri’i noa maira vau i tā’u parau tu’ite i te fare ha’api’ira’a nō Stanford i te pae nō te ture ’e tē tuatāpapa ra vau nō te hi’opo’ara’a nō te mau paruru. ’Ua pi’i mai tō’u metua vahine ’e ’ua parau mai ē, tē pohe ra tō’u pāpā rū’au ’o Crozier Kimball, tē ora ra i Utaha. ’Ua parau mai ’oia ē, mai te mea e hina’aro vau e hi’o iāna, e mea ti’a iā’u ’ia ho’i i te fare. E 86 matahiti tō tō’u pāpā rū’au ’e e ma’i rahi tōna. E tere fārereira’a ’oa’oa roa ïa. ’Ua ’oa’oa roa ’oia i te ’itera’a mai iā’u ’e i te fa’a’itera’a mai iā’u i tōna ’itera’a pāpū.

I te torura’a o te matahiti o Crozier, ’ua pohe tōna metua tāne ’o David Patten Kimball i te 44ra’a o tōna matahiti.1 ’Ua hina’aro ho’i ’o Crozier ’ia fāri’i tōna metua tāne ’e tōna pāpā rū’au, ’o Heber C. Kimball, i tōna orara’a ’e ’ia ’ite ē, ’ua ha’apa’o maita’i ’oia i tāna faufa’a ’āi’a.

Te parau a’o tumu tā tō’u pāpā rū’au i hōro’a mai iā’u o te ha’apaera’a ïa i te mana’o ti’ara’a mana ’aore rā te fana’ora’a nō te huru ha’apa’o maita’i ’o teie mau tupuna. ’Ua parau mai ’oia iā’u ē, e ti’a iā’u ’ia fa’atumu i ni’a i te Fa’aora ’e tāna tāra’ehara. ’Ua parau ’oia ē, e mau tamari’i tātou pā’āto’a nā te hō’ē Metua here i te ao ra. Noa atu te huru ’o tō tātou mau tupuna i te fenua nei, ’e ’āfa’i tātou tāta’itahi i te parau fa’a’ite i te Fa’aora nō te huru tō tātou ha’apa’o-maita’i-ra’a i tāna mau fa’auera’a.

’Ua parau ’o pāpā rū’au i te Fa’aora te « Tīa’i ’ūputa », hō’ē fa’ahorora’a i te 2 Néphi 9:41. ’Ua parau mai ’oia iā’u ē, ’ua ti’aturi ’oia ē, ’ua rava’i maita’i tāna tātarahapa nō te fāri’i i te aroha ’o te Fa’aora.2

’Ua putapū roa tō’u ’ā’au. ’Ua ’ite au ē, ’ua riro ’oia ’ei ta’ata parau ti’a. ’Ua riro ’oia ’ei pātereāreha ’e ’ua tāvini ’oia e rave rahi misiōni. ’Ua ha’api’i mai ’oia iā’u ē, ’aore roa e ta’ata e ho’i i te Atua ra nā roto i te mau ’ohipa maita’i ana’e ma te ’ore te ha’amaita’ira’a o te tāra’ehara ’o te Fa’aora. Te ha’amana’o noa nei au tae roa mai i teie mahana i te here rahi ’e te māuruuru ’o pāpā rū’au nō te Fa’aora ’e tāna tāra’ehara.

I te matahiti 2019 i roto i te hō’ē tonora’a ’ohipa i Ierusalema,3 ’ua haere au i roto i te hō’ē piha teitei, e ’ere paha i te mea ātea roa i te vāhi i reira tō te Fa’aora horoira’a i te ’āvae ’o tāna mau ’āpōsetolo hou tōna fa’asātauro-ra’a-hia. ’Ua putapū roa vau i te pae vārua ’e ’ua feruri au i te huru ’o tōna fa’auera’a i tāna mau ’āpōsetolo ’ia aroha te tahi i te tahi.

Ha’amana’o a’era vau i te pure arai tāparu a te Fa’aora ’ei maita’i ho’i nō tātou. ’Ua tupu taua pure ra i te mau hora hope’a roa ’o tōna orara’a tāhuti nei, mai tei fa’a’itehia i roto i te ’evanelia a Ioane.

E pure teie nō te mau pipi a te Mesia, tae noa atu ia tātou pā’āto’a.4 I roto i te anira’a a te Fa’aora i tōna Metua, ’ua tāparu ’oia « ’Ia riro rātou ato’a ’ei hō’ē ; mai ia ’oe, e tā’u Metua, i roto iā’u nei ra, e mai iā’u ho’i i roto ia ’oe na, ’ia hō’ē ato’a rātou i roto ia tāua ». ’Ua parau ā te Fa’aora i muri iho : « ’E ’ua hōro’a vau i te hinuhinu nō rātou i tā ’oe i hō mai nō’u, ’ia riro rātou ’ei hō’ē mai ia taua hō’ē nei ».5 O tehō’ēra’a tā te Mesia i pure hou tōna ho’ora’ahia ’e tōna fa’asataurora’ahia. E nōa’a te hō’ēra’a ’e te Mesia ’e tō tātou Metua i te ao ra nā roto i te tāra’ehara a te Fa’aora.

’Aita te aroha fa’aora ’o te Fatu i fa’aauhia i ni’a i te hui tupuna, te ha’api’ira’a, te ti’ara’a fa’arava’ira’a faufa’a ’aore rā te nuna’a. ’Ua niuhia te reira i ni’a i te hō’ēra’a ’e te Mesia ’e tāna mau fa’auera’a.

’Ua fāri’i Iosepha Semita, te peropheta ’e ’o Olive Kaudere i te heheura’a nō ni’a i te fa’ati’ara’a ’e te fa’aterera’a o te ’Ēkālesia i te matahiti 1830 tau taime ri’i i noa i muri a’e i te fa’ati’ara’a o te ’Ēkālesia. Te tuha’a tei parauhia i teienei te Tuha’a 20 ’ua tai’ohia ïa e te peropheta i roto i te ’āmuira’a mātāmua a te ’Ēkālesia ’e o te heheura’a mātāmua ïa tei fāri’i-’amui-hia.6

E mea fa’ahiahia mau te mau mea i roto i teie heheura’a. Tē ha’api’i ra te reira ia tātou i te aura’a ’e te ’ohipa a te Fa’aora ’e nāhea ’ia fāri’i i tōna mana ’e tāna mau ha’amaita’ira’a nā roto i tōna aroha tāra’ehara. E 24 matahiti tō te peropheta Iosepha, ’e ’ua fāri’i a’ena ’oia i te mau heheura’a e rave rahi ’e ’ua fa’aoti i te ’īritira’a o te Buka a Moromona nā roro i te hōro’a ’e te mana o te Atua. ’O Iosepha ’e ’o Olive, ’ua ’itehia rāua to’opiti ’ei nā ’āpōsetolo fa’atōro’ahia, ’ua fāri’i ïa rāua i te mana nō te peresideni i te ’Ēkālesia.

I roto i te mau’Īrava 17 e tae atu i te 36 tē vai ra hō’ē ha’apotora’a o te ha’api’ira’a tumu faufa’a a te ’Ēkālesia, ’oia ato’a te huru mau ’o te Atua, te hāmanira’a ’o te ta’ata nei, te hi’ara’a ’e te fa’anahora’a nō te fa’aorara’a a tō tātou Metua i te ao ra nā roto i te tāra’ehara a Iesu Mesia. I roto i te’īrava 37 tē vai ra te mau tītaura’a faufa’a nō te bāpetizora’a i roto i te ’Ēkālesia a te Fatu. I roto i te mau’īrava 75 ’e tae atu i 79 tē fa’a’itehia ra te mau pure nō te ’ōro’a mo’a tā tātou e fa’a’ohipa nei i te mau sābati ato’a.

E mea faufa’a rahi mau te ha’api’ira’a tumu, te mau parau tumu, te mau ’ōro’a mo’a ’e te mau ’ohipa tā te Fatu i ha’amau nā roto ia Iosepha Semita, te peropheta nō te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai.7

E mea ’ōhie ta’a’ē mau te mau tītaura’a nō te bāpetizora’a, noa atu te hōhonu o te reira. Tei roto i te reira te ha’eha’a i mua i te Atua, te ’ā’au tae ’e te vārua marū,8 te tātarahapara’a i te mau hara ato’a, te ravera’a i te i’oa ’o Iesu Mesia i ni’a ia tātou, te fa’a’oroma’ira’a e tae noa atu i te hope’a, ’e te fa’a’itera’a nā roto i tā tātou mau ’ohipa ē, ’ua fāri’i tātou i te vārua o te Mesia.9

E mea faufa’a rahi ’ia riro te mau tītaura’a ato’a nō te bāpetizora’a ’ei mau mea pae vārua. ’Aita roa e tītauhia te manuiara’a i te pae fa’arava’ira’a faufa’a ’aore rā i te pae sōtiare. Hō’ē ā tītaura’a pae vārua tā te feiā veve ’e te feiā moni.

’Aita e vai ra te mau tītaura’a i te pae nuna’a, i te pae ’āpeni, ’aore rā i te pae ’ōpū fēti’i. Te fa’a’ite pāpū nei te Buka a Moromona ē, tē tītau-manihini-hia nei i te tā’āto’ara’a ’ia rave i te maita’i o te Fatu, « ’te ta’ata ’ere’ere ’e te ’uo’uo, te tītī ’e te ti’amā, te tāne ’e te vahine […] hō’ē ana’e tō te ta’ata ato’a ti’ara’a i mua i te Atua ».10 « ’Ua hō-mai-hia mai rā i te mau ta’ata ato’a ’ia rave i te reira, ’e ’aore roa te hō’ē i fa’a’orehia ».11

Nō tō tātou « hōho’ara’a » i mua i te Atua, ’aita e faufa’a ’ia fa’ananea i ni’a i tō tātou mau ta’a’ēra’a. ’Ua hape te tahi mau ta’ata i te fa’aitoitora’a mai ia tātou « ’ia feruri ē, e mea ta’a’ē roa te ta’ata ia tātou iho ’e i te tahi ’e te tahi, ’aita nei ho’i. Tē rave nei [te tahi mau ta’ata] i te mau ta’a-’ē-ra’a mau, terā rā, e mea na’ina’i, ’e tē fa’arahi nei i te reira ’ia riro mai ’ei ’āpo’o hōhonu ».12

Hau atu ā, ’ua mana’o hape noa te tahi mau ta’ata ē, nō te mea ē, ’ua anihia i te mau ta’ata ato’a ’ia fāri’i i tōna maita’i ’e te ora mure ’ore, ’aita ïa e tītaura’a i te pae nō te peu.13

Terā rā, te ha’apāpū nei te mau pāpa’ira’a mo’a ē, te mau ta’ata ato’a ’ua ’ite i te ha’apa’ora’a, e tītauhia ïa ia rātou ’ia tātarahapa i tā rātou mau hara ’e ’ia ha’apa’o i tāna mau fa’auera’a.14 Tē ha’apāpū maita’i nei te Fatu ē, e ti’amāra’a mōrare tō te mau ta’ata ato’a ’e « e ti’amā tō rātou ’ia mā’iti i te ti’amāra’a ’e te ora mure ’ore, nā roto i te Ārai rahi ’o te ta’ata ato’a, … ’e ’ia ha’apa’o ho’i i tāna ra mau fa’auera’a rahi ; ’e ’ia auraro maita’i i tāna ra mau parau, ’e ’ia mā’iti i te ora mure ’ore ».15 Nō te fāri’i i te mau ha’amaita’ira’a o te tāra’ehara ’o te Fa’aora, tītauhia ia tātou ’ia fa’a’ohipa maita’i i tō tātou ti’amāra’a mōrare nō te mā’iti i te Mesia ’e nō te ha’apa’o i tāna mau fa’auera’a.

I roto i tō’u orara’a ’ua fa’ahu’ahu’ahia ’e ’ua tuatāpapahia te aura’a o te « ti’amāra’a » ’e « te hina’aro ’o te ta’ata iho ». ’Ua tupu a’enei ’e e tupu ā e rave rahi tuatāpapara’a ferurira’a i ni’a i teie mau tumu parau.

I ni’a i te ’api tāpo’i o te hō’ē buka Alumni nō te hō’ē fare ha’api’ira’a tuatoru rarahi, ’ua fa’a’ite te tahi ’orometua ha’api’i ihiora tu’iro’o ē, « ’Aita e pārahira’a nō te hina’aro o te ta’ata ’ia ti’amā ».16 Ma te māere ’ore, ’ua fa’ahitihia te tāna mau parau i roto i te pāpa’ira’a i te nā-’ō-ra’a ē : « ’Aita e mea mai te Atua te huru […] ’e ’aita e hina’aro ’ia ti’amā […] ’e e ao rahi teie, e te tāu’a ’ore, e te māoaoa.17 ’A tahi ra ïa vau e pāto’i ’ū’ana roa atu.

Hō’ē ha’api’ira’a tumu faufa’a o tō tātou fa’aro’o, ’oia ho’i, e ti’amāra’a mōrare tō tātou,18 tei roto ato’a ho’i te ti’amāra’a.19 Te ti’amāra’a o te ti’ara’a ïa ’ia mā’iti ’e ’ia ha’a. E mea faufa’a rahi te reira nō te fa’anahora’a nō te fa’aorara’a. ’Ia ’ore te ti’amāra’a mōrare, e’ita e ti’a ia tātou ’ia ha’api’i mai, ’ia haere i mua, ’aore rā ’ia mā’iti ’ia hō’ē ’e te Mesia Maoti a’e te ti’amāra’a mōrare, e « ti’amā tō [tātou] ’ia mā’iti i te ti’amāra’a ’e te ora mure ’ore ».20 I roto i te ’āpo’ora’a i te ra’i hou te tāhuti nei, ’e tuha’a ’ohipa faufa’a te ti’amāra’a i roto i te fa’anahora’a nō te fa’aorara’a a te Metua. ’Ua ’ōrurehau ’o Lucifero ’e « ’ua tītau ’ia ha’amou i te ti’amāra’a o te ta’ata ».21 ’Ei fa’ahope’ara’a, ’ua fa’a’erehia Satane i te ha’amaita’ira’a o te fāri’ira’a i te hō’ē tino tāhuti ’e nā reira ato’a te feiā tei pe’e iāna.

’Ua fa’a’ohipa te tahi atu mau vārua nō te ao hou te tāhuti nei i tō rātou ti’amāra’a ma te pe’era’a i te fa’anahora’a a tō tātou Metua i te ao ra. Te mau vārua tei fāri’i i te ha’amaita’ira’a o te fānaura’a i roto i teie orara’a tāhuti nei, tē fāri’i tāmau noa nei ïa rātou i tō rātou ti’amāra’a. E ti’amāra’a tō tātou ’ia mā’iti ’e ’ia ha’a, ’aita rā tō tātou e mana i ni’a i te mau fa’ahope’ara’a. « Te mā’itira’a i te maita’i ’e i te parau ti’a, e arata’i atu te reira i te ’oa’oa, i te hau ’e i te ora mure ’ore, ’āre’a te mā’itira’a i te hara ’e i te ’ino, e arata’i atu te reira i te ’ā’au ’oto ’e te ’ati rahi ».22 Mai tā Alama i parau ra, « e ’ere roa te ’ino i te ’oa’oa ».23

I roto i teie ao tata’ura’a rahi, .Dans ce monde extrêmement compétitif, tē vai ra te hō’ē tauto’ora’a tāmau ’ia maita’i roa. Te tūtavara’a ’ia maita’i roa a’e tātou, e tauto’ora’a ti’a ïa ’e te ho’ona. ’Ua ti’a te reira i te ha’api’ira’a tumu a te Fatu. Te mau tauto’ora’a e tītau ra ’ia fa’aiti ’aore rā ’ia ha’afaufa’a ’ore ia vetahi ’ē ’aore rā ’ia fa’atupu i te mau fifi i tō rātou manuiara’a, e ’ere ïa te reira i te ha’api’ira’a tumu a te Fatu. ’E’ita tā tātou e nehenehe e fa’ahapa i te mau tupura’a ’aore rā ia vetahi ’ē nō te ravera’a i te hō’ē fa’aotira’a ’aita e tū’ati i te mau fa’auera’a a te Atua.

I roto i te ao i teie mahana, e mea ’ohie ’ia fa’atumu i ni’a i te manuiara’a i te pae materia ’e i te pae tōro’a ’ohipa. Te ha’amo’e nei te tahi mau ta’ata i te mau parau tumu mure ’ore ’e i te mau mā’itira’a e aura’a mure ’ore tō te reira. E ferurira’a pa’ari ’ia pe’e tātou i te parau a’o a te peresideni Russell M. Nelson ’ia « feruri tiretiera ».24

Fātata te mau ta’ata ato’a tē rave nei i te mau mā’itira’a faufa’a roa a’e, noa atu te huru ’o tō rātou tāreni, tō rātou ’aravihi, tā rātou mau rāve’a ’aore rā tō rātou huru i te pae fa’arava’ira’a faufa’a. E mea faufa’a ’ia ha’apāpū nā mua roa i ni’a i te mau mā’itira’a ’utuāfare. E mea māramarama te reira i roto i te mau pāpa’ira’a mo’a. ’A feruri i te ’ā’amu i roto i te 1 Nephi ’a haere ai Lehi « i roto i te mēdēbara. ’E ’ua fa’aru’e ihora ’oia i tōna fare, ’e tōna ra fenua ’āi’a, ’e tāna ’auro, ’e tāna ’ārio, ’e tāna mau tao’a faufa’a rahi, ’e ’aore e mea tāna i hōpoi atu, maori rā tōna ’utuāfare ».25

’A fa’aruru ai tātou i te mau fifi o te orara’a nei, e rave rahi te mau mea e tupu nei ’e’ita e roa’a maita’i ’aore rā ’e’ita roa atu e roa’a ia tātou ’ia arai. Tei roto ïa i te reira te mau fifi o te ea ’e te mau ’ati pēpē. ’Ua ha’afifi roa te ma’i pe’e COVID-19 i te mau ta’ata tei rave i te mau mea ato’a ma te ’āfaro. Nō te mau mā’itira’a faufa’a roa a’e, e nehenehe tā tātou e arai i te reira. ’Ia ho’i mai tātou i te mau matahiti o tā’u misiōni, ’ua fa’atāmau ’ā’au ’o Elder Marion D. Hanks, tō mātou peresideni misiōni, ia mātou i te hō’ē tuha’a o te pehepehe pāpa’ihia e Ella Wheeler Wilcox :

’Aita e ’ohipa, e orara’a, e fā

e nehenehe e tāpe’a, ’aore rā e fa’atupupu, ’aore rā e ha’avī

i te fa’aotira’a ’eta’eta nō te hō’ē vārua e fa’aotira’a pāpū.26

Nō ni’a i te mau parau tumu, te peu, te ha’apa’ora’a i te pae fa’aro’o, ’e te orara’a parau ti’a, e nehenehe tātou e arai i te reira. Tō tātou fa’aro’o ’e tā tātou ha’amorira’a i te Atua te Metua ’e i tāna tamaiti, ’o Iesu Mesia, nā tātou e rave i te reira mā’itira’a.27

’Ia ’ite mai ’outou ē, ’aita vau e poro nei ’ia fa’aiti i te ha’afaufaa i te ha’api’ira’a ’e i te tōro’a ’ohipa. Tā’u e parau nei, ’oia ho’i, mai te mea ē, e tu’uhia te mau tauto’ora’a nō te ha’api’ira’a ’e nō te tōro’a ’ohipa i ni’a a’e i te ’utuāfare, ’aore rā i te hō’ēra’a ’e te Mesia, e nehenehe te mau hope’ara’a mana’o-’ore-hia e riro ’ei mea ’ino mau.

E mea putapū ’e te pāpū te ha’api’ira’a tumu māramarama ’e te ’ōhie tei fa’a’itehia i roto i Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20 nō te mea tē fa’arahi ra ’e te ha’amāramarama te reira i te mau mana’o vārua mo’a. Tē ha’api’i ra te reira ē, e tae mai te fa’aorara’a ’ia fa’ati’a ana’e ’e ’ia ’ia ha’amo’a ana’e Iesu Mesia i te mau vārua tātarahapa maoti te aroha o te Fa’aora.28 Te fa’aineine ra te reira i te tahua nō te ’ohipa faufa’a rahi ’o tōna tāra’ehara.

E ti’a roa ia tātou ’ia ’āmui mai ia vetahi ’ē i roto i tō tātou terera’a nō te hō’ēra’a. Mai te peu e pe’e tātou i te a’o a te peresideni Russell M. Nelson ’ia ha’aputu ia ’Īserā’ela i purara i nā pae e piti o te pāruru, e ti’a ia tātou ’ia ’āmui mai ia vetahi ’ē i roto i tō tātou terera’a nō te hō’ēra’a. Mai tā te peresideni Nelson i ha’api’i ma te nehenehe mau : « I ni’a i te mau fenua ato’a ’e i roto i te mau motu o te moana, tē ha’aputuputuhia nei te ta’ata i roto i te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i te Feiā Mo’a i te mau mahana hope’a nei. E mōrohi ’ē te ta’a-’ē-ra’a o te ta’ere, o te reo, o te ’āpeni, o te nūna’a ta’ata ’e o te ti’ara’a tīvira, ’e e mo’e roa atu maoti te tomora’a mai tei ha’apa’o maita’i i ni’a i te ’ē’a nō te fafaura’a, ’e i te haerera’a mai i tō tātou Tāra’ehara here ».29

’Ua tāhō’ēhia tātou nā roto i tō tātou here ’e te fa’aro’o ia Iesu Mesia ’ei mau tamari’i nā te hō’ē Metua here i te ao ra. Te tumu nō te rirora’a ’ei melo, ’o te hō’ēra’a ïa ’e te Mesia. Te mau ’ōro’a o te bāpetizora’a ’e te ’ōro’a mo’a tei fa’a’itehia i roto i Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20āmuihia atu i tā tātou mau fafaura’a o te hiero, tē fa’atāho’e nei te reira ia tātou ma te mau rāve’a ta’a ’ē, ’e ’ua ti’a atu ra ia tātou ’ia hō’ē i te fāito mure ’ore ’e ’ia ora i roto i te hau ’e te au maīte.

Tē fa’a’ite nei au i tō’u ’itera’a pāpū ē, tē ora nei Iesu Mesia, e maoti tōna tāra’ehara, e nehenehe tātou Ia hō’ē ’e te Mesia Nā roto i te i’oa mo’a o Iesu Mesia, ’āmene.

Fa’ata’ara’a

  1. 17 matahiti tō Davida, ’ua tauturu ’oia i te tarira’a i te tahi o te feiā mo’a nā roto i te ’ānāvai pape Sweetwater tei ’ī i te pape to’eto’e pa’ari a mau ai rātou i ni’a i te mau ’āivi teitei nō Wyoming (see Saints: The Story of the Church of Jesus Christ in the Latter Days, buka 2, No Unhallowed Hand, 1846–1893 [2020], 237).

  2. Hi’o Moroni 7:27–28.

  3. Te Rabi rahi nō Norevetia, te Rabi Michael Melchior, ’e ’o vau nei, ’o māua ïa nā ta’ata a’o rahi i roto i te hō’ē ’āparaura’a i rotopū i te mau atiuda ’e te feiā Mo’a i te Mau Mahana Hope’a Nei te tupu i te 5 nō Tiunu 2019 i te Pū nō BYU Ierusalema i ’Īserā’ela.

  4. Hi’o Ioane 17:20.

  5. Ioane 17:21–22.

  6. Hi’o « The Conference Minutes and Record Book of Christ’s Church of Latter Day Saints, 1838–1839, 1844 » (’ite-ato’a-hia i te i’oa ra the Far West Record), 9 nō Tiunu 1830, Church History Library, Salt Lake City; Steven C. Harper, Making Sense of the Doctrine and Covenants (2008), 75.

  7. Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20, ’o te heheura’a mātāmua ïa i ha’apararehia i roto i te ve’a a te ’Ēkālesia ’e i fa’a’ohipahia e te mau misiōnare nō ni’a i te Ha’api’ira’a Tumu ’e te ravera’a i te mau ’ōro’a nō te bāpetizora’a ’e nō te ’ōro’a mo’a (hi’o Harper, Making Sense of the Doctrine and Covenants, 75).

  8. Hi’o 2 Nephi 2:7.

  9. Hi’o Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20:37.

  10. 2 Nephi 26:33.

  11. 2 Nephi 26:28.

  12. Peter Wood, Diversity: The Invention of a Concept (2003), 20.

  13. ’Ua rave ’o Nehor i taua ti’ara’a (hi’o Alma 1:4).

  14. Hi’o Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 29:49–50.

  15. 2 Nephi 2:27–28.

  16. Stanford (ha’aparera’a nō te Stanford Alumni Association), Tītema 2023, ’āpī tāpo’i.

  17. I roto Sam Scott, « As If You Had a Choice », Stanford, Tītema 2023, 44. Tē fa’a’ite mai nei te parau pāpa’i ē, ’o Robert Sapolsky te ’orometua ha’api’i, e ’orometua nō Stanford, i te pae ihiora neurologie, neurochirurgie ’e e ta’ata pāpa’i buka tu’iro’o roa. I roto i tāna pāpa’i, e mau mana’o pāto’ira’a ïa, mai tā Alfred Mele ato’a, e ’orometua no te ha’api’ira’a tuatoru no Florida State, tei fa’atere mai i te hō’ē ’ōpuara’a rahi nō te ni’a i te hina’aro o te ta’ata iho ’ia ti’amā. ’Ua parau ’oia, « ’Aita roa te mau ’aivāna’a i fa’a’ite pāpū mai ē, te hina’aro ’ia ti’amā, e mana’o hape ïa » (i roto Scott, « As If You Had a Choice », 46).

  18. Hi’o D. Todd Christofferson, « Moral Agency » (rurura’a i Brigham Young University, 31 nō Tenuare 2006), speeches.byu.edu.

  19. Hi’o Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 58:27

  20. 2 Nephi 2:27.

  21. Mose 4:3.

  22. Mau Māite i te Fa’aro’o : Hō’ē fa’ahorora’a nō te ’Evanelia (2004), 38.

  23. Alama 41:10.

  24. Hi’o Russell M. Nelson, « ’A feruri tiretiera ! », Liahona, Novema 2023, 117–20.

  25. 1 Nephi 2:4.

  26. Poetical Works of Ella Wheeler Wilcox (1917), 129.

  27. ’Ua here noa na vau i te fa’ahitira’a parau a Elder Neal A. Maxwell tei fa’ahiti poto noa mai i te reira : « Mai te mea ’aita ’outou i mā’iti i te bāsileia o te Atua nā mua roa, e’ita ïa te reira e fa’atupu i te ta’a-’ē-ra’a i tā ’outou i mā’iti » (’ua parauhia e William Law, e ta’ata fa’atere nō te tenetere 18 ; fa’ahitihia i roto i te Neal A. Maxwell, « Response to a Call », Ensign, Mē 1974, 112).

  28. Hi’o Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20:29–31. Tē ha’apāpū ra te ha’api’ira’a a te fa’aro’o Kalavino i te fa’ati’ara’a ’e te ha’amo’ara’a ’o te mau vārua pi’o nā roto i te aroha o Iesu Mesia. Te ha’api’i ra ē, i te taime e fa’ata’a a’ena te Atua i te hō’ē vārua nō te fa’aorara’a, ’’aore roa hō’ē mea e nehenehe e taui i te fa’ahōpe’ara’a. Tē fa’a’ite raTe Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20 i te hō’ē fa’ata’a’ēra’a pāpū e te ha’apa’ora’a Kalavino. Tē nā ’ō ra ē, « Tē vai nei rā te ti’ara’a i te ta’ata ’ia hi’a atu mai roto atu i te aroha ’e ’ia fa’aru’e i te Atua ora » (hi’o Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 20:32–34 ; hi’o ato’a Harper, Making Sense of the Doctrine and Covenants, 74).

  29. Russell M. Nelson, « Patura’a i te mau ’ē’aturu », Liahona, Tītema 2018, 51.