Rinea te Tembora

William Prabhudas man te Kauoua ni Mwaanga mai Bangalore e mwakuri n te tabo ni kabowi. E ataia bwa aekakira korakain te nano ae ena reke ngkana e nora te mare ae uruaki. Anne teuana bukina ngaia ao buna a korakorai nanoia ni kakaea te korakora man te tembora.

“N ai aroia angiia taanga, n tai tabetai iai kanganga aika uarereke aika a riai ni mwakuri,” e taku. “Ma mwakuriana e na bon bebete iroura ngkana iai iroura te taratara ibukin te maiu ae akea tokina.”

Kaina abana, Sheela, e taku bwa te nakon te tembora e aki ti buokia ma kainabana, ma e buokia naba natina: Celesta, ana ririki 13, ao Doris, 7. “Ti a tia ni kabeaki bwa utu,” E taku Sheela. “Bon te namakin ae tamaroa. Ti mwaninga taekan te aonnaba, ao ti tebo ma karawa iroura. Ti aki toki ni maroroakinna ni katoa tai.”

“Bon te kakabwaia tera ni kabaeaki ma kainabau,” e taku Te tari Prabhudas. “Ao imwina a kairiia natira aine ni kariniia, are e kunikainna n te mainaina, ni botaki mangaira. E kauringai te itiaki—te itiaki ni maiura ao mweengara. Te itiaki ao te tembora a uaia ni karekebai. Ngkana ti itiaki, e berita te Uea—n ana auti ni berita—e na kakabwaiaira.”

Celesta re e uringnga bwa ana utu a mwakuri, a karaoi babaire, ao kaikoiko inanon uoua te ririki n te aro bwa ana kona ni mwananga nakon te tembora. Man aikai ni kabane, e uringa te tai n te tembora ma ana utu ao ai tinana ao ai tamana ao ai tarina nako are a mena naba ikekei n nora ana utu ni kabaeaki. “Imwin anne, ti bane n taubai ni kabane. Ti tara te kirati ao ni iangoia te maiu ae akea tokina,” e taekina ana uringring. “Bon te bwai ae tamaroa. I ataia bwa I tangiria n tiku ma au utu n te maiu ae akea tokina.”

Inanon ririki tarin Taomati man te Hyderabad te Kaua ni Mwaanga a tia karaoa ae mwaiti ni kaota te banna ni katototo ni bon nakoia. Ngke kairake ngaia, a riki bwa membwa n te Ekaretia n te tai ae ti teuana. A uaia ni mwakuri ni kaunga tinaia ni karokoa te tai tai are e kaina te Ekaretia. Taari aikai a uaia ni karaoa aia mwakuri ni mitinare n te India Bangalore Mition. A uaia ni buoka tinaia ni kabebetea ngke e mate tamaia. A bon tibwa bon iein ngaia uoman.

Ngkai Rejjie ao buna, Metilda, a tia ni kabaeaki n te tembora, ao Rennie ao buna, Keerthi, ana manga ira aia katototo n te tai ae waekoa.

“Man te tai are I moan kaina te Ekaretia, kanga bon moan waakin te bitaki ao te rikirake, reiakinan te baire ni kamaiu ao aron irakina,” e taku Rejjie. “Ma te kouru bon te oki rikaaki ni maeka ma Tamara are I Karawa, Tamara ae e tangiriira bwa ti na oki Nakoina n te aro are e anga nakoira te tia Kamaiu, Natina, Iesu Kristo, ni kamaiura man ara bure ao te mate ae akea tokina. I karabwarabwa bwa ana Ekaretia Iesu Kristo e a tia ni bitai ao au utu, ao te nakon te tembora boni ngaia raoi oin bwaai ni kabane.”

E kabwarabwara Rejjie bwa teuana te kakaewenako are e rinanona ma Metilda bon karekean aia kariaia ana karo ibukin aia mare bukina bwa a roko man te tabo ae kaokoro ao a kaokoro aia taetae. “Ma n te tembora bon akea te kaokoro,” e taku, “ao anne bon te kauring ae tamaroa.” E namakinna bwa tai aika ana roko ibukin Inria bon mai irouia kairake. “Bon ngaira are ti na karaoa te bitaki,” e taku, man taara Metilda. “Anne bon te taratara are e mena iroura. Ti riai ni kairi botaki n utu, kamwatebwaian boki aika tabu ao te tataro n utu ao ni kabotoi ara kantaninga iaon te tembora. Anne ara iango n taai aika a na roko.”

E kariaia Metilda: “Ngke I titirakinna bwa e kanga n ota raoi ao n tangira, e taku bwa te euangkerio ae bitia ni katamaroa. N ana tai ni mitinare e nora ana banna ni katoto te beretitenti n te mition n aron akoan buna ma te karinerine ao te tangira. Ao n tembora ti nora naba te katei anne. Ngke ti kaota te katei anne ni maiura ao te tai teuana nakoia natira, te aro anne e na kamatoaa te Ekaretia iaon Inria.”

E taekinna Rennie arona ni kaitibo ma buna ngke e kaea te tieminari ngke e a tibwa kakaea te Taromauri. “I tangiria n takakro n te kirikiti n onean mwiina, ma e taku te tia reirei n te tieminari, ‘Ko riai ni karimoa moa te Atua,’ Ngaia are I a karaoia. E ngae ngke I mama, I roko ao I tekateka n te rinani ni kaintekateka mai ibuki.” N te rinan ni kaintekateka mai moa, e nora Keerthi are e a tia ni kaina te aro inanon onoua te namwakaina. E ngae ngke a riki bwa rao, ma e aki riki aei ni karokoa e oki Rennie man ana mition ike a moana iai aia maroro. E urinnga Keerthi arona, ngke a bon baireia bwa a nang mare, a nako nakoia aia utu a biiti nanoia bwa aia rinerine e bon eti.

“Ti reiakinna man te tieminari bwa ti riai ni karineia ara kaaro, ao ti uringnga anne,” e taku.

E reitia Rennie, “A reireinira bwa ti riai moa ni kabanea ara reirei ao I riai n tataninga tariu bwa e na iein moa. Ngaia are ti mwakuri ao n tataninga, ao mwakorona ae tamaroa anne bwa, ngke e bane ara reirei, tariu e a mare, ao ai taman Keerthi e rang ni kakatonga n aia mare. N te tai are e nora iai aia kaatoto ae tamaroa, ao e kukurei n ara mare, ao anne te kawai ae ti karineia iai ao ni karekea naba bairean raoi ara mare.”

E taku Rennie bwa te bwai are e a tia n rinanona ma Keerthi bon te banna ni katoto ae tamaroa ao atakin te mare n te ekaretia e na moan tabwangaki nako. “Ngke I moan kaina te ekaretia, bon te bwai ae bubura ngkana te membwa e manga iein ma te membwa,” e taku. “Ao ngkana a manga nako n tembora, anne are ea kabubura riki. Ma ngkai ti ota n te mare n te ekaretia. Ti riai n ataia raoi bwa ti a tauraoi nakon te tembora. Te tembora bon te king.”

N rin nako n te auti ni matu n te Venkat ao Lynda Dunna man te Hyderabad te Kaua ni Mwaanga, ao a mwaiti kanikina are a kaotia bwa tanga aika a tibwa mareaki a rang n tangiria I bon irouia. Te baena ae karaoia teuaei ibukin ana rekenibong neiei e katekeaki iaon te oo. Te kai n tamnei ma tamneia n aia tai ni mare e toka iaon aia taibora irakina te kaintekateka. Ngke a tabe ni kakaraki, e katoka baina iaon angan neiei, ao e matangare neiei n te matangare ae ae ewewe.

A kabwarabwara aroia ni kaitibo ni botaki ni kakukurei ake e mwanenii te Ekaretia ao aron kukurein tinan Linda ngke a kabaeaki bukina bwa e kiina Venkat man te ekaretia. Ma iai te kanganga. Venkat bon iai tarina ae ikawai are e tuai ni iein, ao i Inria aia katei aika a bon tauaki bwa karimoa a riai n iein imwaia karimwi. Ana karo, a bon rangi n iraorao nakon te Ekaretia ma bon tiaki membwa, a katea te auti ao aki tangira te mare ni karokoa e tia. “Au karo a aki tangiria n taekina ae ti aki, ma a tangiriira bwa tina tataninga riki inanon namwakaina aika a bati, ke tao bon te ririki,” e kauringa Venkat.

“Te bwai ae buokira bon te Tamnei,” e reitianako. “I namakina te kaungaaki bwa n na tuangiia ni kabane bwa Lynda ao ngai ti kaai ni mwakuri, ngaia are ti kona n tararuai bwai ni kabane ma te bwai ae kakawaki bwa tina iein n te tai ae waekoa ao are e kakawaki bon wakinan te nanakon te tembora. Ti aki toki ni iangoa aei, ‘Te Uea e na bon buokira,’ ao E bon karaoia.”

Te umantabu ae boou ibukia Aomata Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira e a tibwa kaukaki n te tai anne nakoia bwa ana kamanena n aia tai ni mare ao aia botaki naba, ao imwiina a manga kitanna n te tai ae waetata bwa ana kabaeaki n te Hong Kong China Temple. “Itiman ngaira ni mwananga ni kabane nakon te tembora,” e taku Lynda. “N te tai naba anne Venkat ao ngai ti kabaeaki, tinau, mwaneu, ao Ngai I karaoa te kabaeaki nakon tamau are e a tia ni mate. Bon te bong ae tamaroa n anga nako.”

Venkat, are ngaia ae beku bwa te beretitenti n te mwaanga, e taekinna bwa teuana mai ibuakon ana kantaninga ae tamaroa bwa e na nora te tembora i Inria n te tai teuana. “Anne bon te kakabwaia teuana ae tamaroa,” e taku. “E na bon buokira ni katea Tion n te tabo are ti mena iai.”

Karakinan Barat ao Ishla Powell man te Chennai n te Kauoua ni Mwaanga e waaki rongorongoia man ana utu Barat’s, Sathiadhas Powell ao Suriya Kumari, ake a mare n te 1981 ao ni kaina te Ekaretia n te 1991. In te 1993 Sathiadhas e weteaki bwa te Beretienti n te mwaanga. Imwin ruaiua te ririki ni kaikoiko ao ni katauraoi imwain ae katabuaki te tembora i Hong Kong, a mwananga nakon te Tembora i Manila Philippines ni kabaeaki iai.

Ngke a ikawairake ana utu ao man matoatoa raoi n te euangkerio, a reireiniia natia aika uoman mwaane aron kakawakin te nako n te tembora. (natia are e uarereke e karaoa ngkai ana mwakuri ni mitinare.) A rotaki n te kukurei te utu ae Powells iroun natia te ikawai, ae Barat, ngke e kabae, te mare n te tembora e waekoa n riki bwa kanoan te kainibaire. Ishla, ana kabae, bon te membwa ae boou n te Ekaretia. “Man te moan tai are I kaitibo iai ma mitinare, I ataia bwa te euangkerio e bon koaua, ao I rang n tangiria,” e taku. E rikirake n tena ma ana utu te beretitenti n te mwaanga, ae te Isaacs, are ngaia are e moan kairaki nakon te ekaretia iroun te Powells.

N ana tai ni bwabetito, Barat ai bon ti aua riki ana namwakaina imwain banen ana mition. “Ana utu Itaaka a reitinako n taekinna nakoiu bwa bon aitarau raoi teuaei, ma I tangiria ngai n taona te mare ao n nako moa ni karaoa au mitinare,” e taetae Ishla. E ngae ngke te beretitenti n te mwaanga ao te beretitenti n te Mition a tia n anga te kariaia n ana reta ni bubuti, e kabwarabwara Ishla “N te tai ae waekoa ao e roko te bitaki n au iango ae e aki kantaningaaki. I tangiria n tataro ibukin te mare.”

Ngke oki rikaaki man ana mition, e mimi Barat ngkai tabeman aomata a tuangnga bwa Ishla e bon nako raoi ibukina. N tai ae uarereke a kaitibo n ana tai ni mare natin Beretitenti Itaaka te aine ma aki nang ni bati n tataetae. N aron te katei n Inria e tamaroa bwa aine ao mwaane ana riai moa ni kinaia, ao Barat ao Ishla a tangiria ni karaoa raoi ae riai.

Teniua te wiiki imwiina e tataro Ishla ao ni iangoia bwa tera ae na karaoia, ao ai uana naba ma Barat. “E kaotia te Uea nakoiu ni kawai aika mwaiti bwa Barat bon ngaia raoi ae tau ibukiu,” e taku Ishla. “Ma I bon katauraoaki raoi. I tataro, ‘Te Uea, ngkana aio te kawai, kaotia nakoiu bwa nna kanga n taetae nakoina.’”

E taku Barat, “I a tia n taetae nakoia tabeman aomata ibukin neiei, ao akea te bwai ae a taekinna ma e tamaroa ae a taekinna. N te tai anne ao I ango, ‘I tangiria n taetae nakoina ngkai,’ ma I aki ataia bwa nna kanga. I tareboniia mwanen Beretitenti Itaaka ao n titirakinna ngkana e taku n ana iango bwa e raoiroi ngkana I tareboniia.”

E reitianako Ishla, “Ngke I tabe n tataro, e tareboon mwanen te beretitenti n te mwaanga ao n taku, ‘E tangiria Barat n taetae nakoim. I kona n anganiko ana nambwa?’” Te itera n aoa imwiina ao a taetaenikawai. E taku Barat, “Ngkana ngaia aio kanga ai aron are ti a ni kinaira inanon ririki aika mwaiti.”

E a tia Ishla n reirei iaon te mare n te tembora n te intitute ao n ataia bwa e aki kona n tekateka raoi ngkana a kauarerekei bwai naako. E namakinna naba aio Barat. Ma a riai ni kaikoa aia mwane ni mwananga nakon te tembora, ao nanona ikai bwa raoraona nako ao kain aia utu, ni ikotaki ma taman ao tinan Barat, e aki tau aia mwane ni mwanaga ma ngaia.

“Bon te kawai ae ananau, ao te mwananga e rangi ni bobuaka, ma ti bane ni boraraoi bwa a riai n nako,” E karaki Sathiadhas. “Ti tuangiia bwa ti na bukamarua ma ngaia aia botaki ni mare imwain nakoia, ao ti tuangia bwa rawei tamnei aika mwaiti imwiin are a tia ni kabaeaki. I mwiina ti na manga bukamaruia riki ngkana a oki.

“Ti reireiniia te roro ae tabe n rikirake kakawakin te tembora,” E kabwarabwara Sathiadhas. “Ti kaungaia aomata ni kabane bwa ana nakon te tembora, ao ti tangiria ara ataei bwa ana nako naba.” E taekinna bwa e rang kukurei n te kawai are a karaoia Barat ao Ishla n aron karineaia aia karo, aia katei aia aomata, ao bon oin aia rinerine.

“Iaon India aomata a karaoa ‘te matamata n te mare’ ao ‘te tangira ni mare,’” E taku Barat. “Ti namakinna bwa bon ngaira uoman.” Ni koaua raoi, Barat ao Ishla a tangiria n arana aia mare bwa “te mare ae kairaki.” “Ti kairaki raoi ni kabane irouia ara utu ao raoraora ma te Tamnei naba,” e taku. “Ara kantaninga bwa te Tamnei e aki toki ni kaira ara mare.”