Fealēleaʻaki Fakataha Maʻu Pē: Ngaahi Fakataha Alēlea Fakafāmili Maʻá e Mātuʻa Malí
ʻOku nofo ʻa e taha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.
ʻOku fehangahangai e ongomeʻa mali mo ha ngaahi palopalema mo e ngaahi fili lahi. ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻe ono ʻo e ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí.
ʻOku muimui ʻa e ngaahi fakataha alēlea ʻi he Siasí ʻi ha palani fakalangi ʻi he tuʻunga kotoa, mei he Fakataha Alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he siteikí, uōtí, koló, kōlomú, mo e ngaahi fakataha alēlea fakatakimuʻa kehé. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985), “Ko e tefitoʻi fakataha alēlea ʻo e Siasí, ʻa e fakataha alēlea fakafāmilí.1
Kuo ʻosi akoʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e “ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí ko e ngaahi fakatahaʻanga lelei taha ia ke hoko ai ʻa e fetuʻutaki leleí.”2 Naʻá ne fakamatalaʻi, ko ha taimi ia ke nau “talanoa ai ki he ngaahi fie maʻu ʻa e fāmilí mo e ngaahi fie maʻu ʻa e kau mēmipa fakafoʻituitui ʻo e fāmilí, … fakaleleiʻi e ngaahi palopalemá, fai ha ngaahi fili fakafāmili, [mo] palani e ngaahi ʻekitivitī mo e ngaahi taumuʻa fakafāmili fakaʻahó mo taimi lōloá.”3
Kapau kuo teʻeki ai fakahoko haʻamou fakataha alēlea fakafāmili, te mou lava ʻo kamata he ʻahó ni. Kapau ʻokú ke kei nofo mo ha fānau, te ke lava ʻo fakakau kinautolu. Neongo ia, ʻoku toe mahuʻinga foki ke fakahoko ʻe he husepānití mo e uaifí ha fakataha alēlea fakafāmili kehe ke na lava ai ʻo aleaʻi ʻa e ngaahi palopalema fakafāmilí mo fakatāutahá ʻo ʻikai ʻilo ki ai ha taha.
Ko ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mo ha ngaahi fokotuʻu faingofua ʻeni te mou lava ʻo ngāue ʻaki ʻi hoʻomou ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí he vā ʻo e husepānití mo e uaifí.
Kamata ʻaki ha Lotu
“Ko e taimi ʻoku ngata ai ʻa e fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní, ʻoku ngata ai pē ʻa e fetuʻutaki ʻi he vā ʻo e ngaahi mātuʻa malí.”4
ʻE lava ke hoko ʻa e ʻEikí ko ha taha mahuʻinga ke kau ʻi hoʻo malí. Te ke lava ʻi hoʻo lotú ke fakamālō ki he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko ho ngaahi tāpuaki lahí, kau ai ho malí, pea kole Hono Laumālié ke kau ʻi hoʻomo pōtalanoá. ʻE lava ke tataki ʻe Hono Laumālié hoʻomo fealēleaʻakí mo tokoni ke ohi mai ha ngaahi ongo lelei mo ha fetuʻutaki lelei.
Fakakaukauʻi Fakataha
“Kuo pau ke loto taha a e kau mēmipa ʻo ha fakataha alēlea, ʻi he lotú mo e aleaʻí, ke aʻusia ʻa e uouangataha ʻoku tomuʻa fie maʻu kae tokoni ʻa e ʻEikí.”5
Kuo pau ke ke fai mo ho uaifí ha ngaahi fili mahuʻinga, hangē ko e fakakaukauʻi pe ʻoku totonu ke ke tali ha ngāue pe ʻikai, feituʻu ke ke feinga ako aí, taimi ke ʻi ai ha fānaú, pe anga hono vahevahe ʻo e ngāue fakaʻapí. ʻE lava ʻa e husepānití mo e uaifí ke fokotuʻu ha ngaahi founga fakaleleiʻi ʻo e ngaahi palopalemá mo aleaʻi kinautolu. Fakafanongo ʻi he loto fakatōkilalo ki he fakakaukau ho hoá. ʻE lava ʻa e meʻá ni ʻo tokoni ke mahino kiate koe ha foʻi fakakaukau ʻe taha pea te ne fakamanatu ki ho malí ʻokú ke fakamahuʻingaʻi ʻene fakakaukaú.
Kuo pau ke tau lavaʻi ʻetau ngaahi tuʻutuʻuni mahuʻinga ʻi he ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí “ʻi he lototaha fakalangi, kae ʻikai ʻi he tukulolo.”6 Mahalo he ʻikai ke ke lava ʻo aʻusia ʻa e uouangataha ko ʻení he taimi pē ko iá, ʻi he meʻa kotoa pē. Mahalo naʻa lava ia ʻi ha ngaahi fakataha alēlea lahi mo ha lotu fakamātoato—fakafoʻituitui pea fakataha mo ho malí—ke mo felotoi ʻi ha fili. Ka “kapau te mou fekoekoeʻi ʻi ha fakataha alēlea ʻo hangē ko ia ʻoku fie maʻu ke mo fakahokó, ʻe foaki atu ʻe he ʻOtuá ha ngaahi founga fakaleleiʻi ki he palopalema ʻokú mo fehangahangai mo iá.”7
Mahalo ʻe lava ʻo ʻaonga lahi ke mo fakapapauʻi kei taimi ha tefito ki ha fakataha alēlea fakafāmili. Te mo maʻu heni ha taimi ke fakakaukauʻi ai ʻa e kaveingá koeʻuhí ke ke lava mo ho malí ʻo ongoʻi mateuteu lelei ange ke fakahā hoʻomo ngaahi fakakaukaú.
Fakafuofuaʻi Koe
“Pea ko e hā ʻokú ke tokanga ai ki he malamalaʻi ʻakau ʻoku ʻi he mata ʻo ho kāingá, ka ʻoku ʻikai te ke tokanga ki he fuʻu ʻakau ʻoku ʻi ho mata ʻoʻoú?” Mātiu 7:3.
ʻOkú ke maʻu ʻa e mālohi ke liliu ʻa e toko taha pē: ko koe. Mahalo ʻe fakataueleʻi koe ke ke ngāue ʻaki e fakataha alēlea fakafāmilí ke fakahaaʻi ha lisi ʻo ha ngaahi fakaanga ki ho malí. Ka, ʻoku totonu ke ke haʻu ki he fakataha alēleá ni mo ha holi ke fakaleleiʻi koe. ʻEke ki ho malí pe ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa ʻoku fakatupu palopalema pe fakatupu loto hohaʻa kuó ne fakatokangaʻi ʻi hoʻo ngaahi leá pe tōʻongá. Fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa ke fakalakalaka fakatāutaha ai pea kole ho malí ke poupou ʻi hoʻo feinga ke liliú. Poupouʻi ho malí ʻi ha faʻahinga taumuʻa fakatāutaha ʻoku loto ke ne fakahoko.
Talanoa ki he Ngaahi Meʻa Faingataʻá
“Ko e fāmili kotoa pē ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi palopalema mo e ngaahi faingataʻaʻia. Ka ʻoku feinga ʻa e ngaahi fāmili lavameʻá ke ngāue fakataha ke maʻu ha ngaahi founga fakalelei kae ʻikai fefakaangaʻaki mo fekeʻikeʻi.”8
ʻOku langa ʻa e nofomali ʻoku mālohí ʻaki hono ikunaʻi ʻa e ngaahi faingataʻá, kae ʻikai ke taʻetokangaʻi pe fakaʻehiʻehi mei ai. ʻE ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe hoko ai ha ngaahi palopalema mamafa ʻe fie maʻu ke aleaʻi. Hangē ko ʻení, mahalo te mo fekuki mo e feinga ke ikunaʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻo e angahalá mo e fakatomalá pe ngaahi kavenga fakapaʻangá, ka ʻe lava ʻa e fetuʻutaki tauʻatāina mo moʻoni ʻa ha fāmili ke tokoni ʻi hono fakamolū e ngaahi loto fefeká. ʻE lava ke hoko ʻa e fakataha alēlea fakafāmilí ko ha fakatahaʻanga taau mo fakafiemālie ke ne ʻohake ʻa e ngaahi loto hohaʻá pe kole ha tokoni.
Tokanga taha ki homo ivi ʻi he ngaahi founga fakaleleiʻi ʻo e palopalemá pea fakaʻehiʻehi mei he fakafekikí pe fakaangá. Loto fakatōkilalo. Fakahā hoʻo ʻofa ki ho malí mo fefakamanatu ʻaki ʻokú mo ngāue fakataha ke langa hake ha fāmili fiefia, mo ha nofo-mali ʻoku taʻengatá.
Pukepuke ʻa e Leleí
Kapau ʻokú ke toki ui pē ʻa e ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí “ʻi he taimi ʻo e loto-hohaʻá … kae ʻikai teitei fakalāngilangiʻi … ʻa e ngaahi lavameʻá pe ke fakahīkihikiʻi [e kau mēmipa ho fāmilí] mo fakahaaʻi hoʻo ʻofá kiate kinautolu, te nau ako leva ke ʻāmio mei he ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí.”9
ʻOku ʻikai fie maʻu ʻa e ngaahi fakataha alēlea fakafāmili kotoa pē ke nofo taha ʻi he ngaahi palopalemá pe ngaahi filí. Te mou lava ʻo tuku ha taimi ke vahevahe ai ha ngaahi meʻa lelei kau ki ho malí pe fakamatalaʻi ha ngaahi tāpuaki ʻi hoʻo moʻuí. Te mou lava ʻo fakafiefiaʻi ha ngaahi lavameʻa fakatāutaha, aleaʻi ha ngaahi founga ke fakamālohia fakalaumālie ai hoʻomo nofomalí mo homo fāmilí, fokotuʻu fakataha ha ngaahi taumuʻa, pe fakahaaʻi hoʻo fakahoungaʻi e mālohinga pe ngaahi ngāue tokoni ʻofa ʻa ho malí. Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí ke “fokotuʻu e ngaahi founga fetuʻutakí mo e fefakaʻapaʻapaʻaki ʻa ia … [te ke lava mo ho malí] ke fakafalala ki ai ʻi he taimi ʻoku hoko ai e ngaahi palopalema mamafa mo faingataʻá.”10
Vilitaki
“Tau fai muʻa ʻa e lelei taha te tau lavá mo feinga ke fakalakalaka ʻi he ʻaho kotoa pē. Ko e taimi ʻoku hā ai ʻetau ngaahi fehalaākí, ʻe lava ke tau kei feinga pē ke fakatonutonu kinautolu. Te tau lava ʻo faʻa fakamolemoleʻi ange ʻa e ngaahi tōnounou ʻoku ʻiate kitautolú pea mo ia ʻoku ʻiate kinautolu ʻoku tau ʻofa aí.”11
Fakaʻosí, manatuʻi ko hono fetongi ʻo e ngaahi founga fetuʻutaki koví ʻaki ʻa e ngaahi sīpinga leleí ʻoku taimi lahi mo feifeingaʻi. Mahalo ʻe ʻasi ngali faikehe mo fakaloto siʻi hoʻomou ʻuluaki fakataha alēlea fakafāmilí, ka ʻi hoʻo feinga ʻi he loto fakatōkilalo ke fetuʻutaki ʻiate kimoutolu pē mo fakakau ʻa e ʻEikí ʻi hoʻomou ngaahi filí, ʻe mahino lelei ange kiate kimoutolu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí.
ʻOku fakataumuʻa ʻa e ʻEikí ke tau maʻu ha nonga ʻi hotau ngaahi ʻapí pea ʻi heʻetau fetuʻutakí. ʻOkú Ne tokoni mai ʻi he tafaʻaki ʻoku tau tōnounou aí mo tāpuakiʻi ʻetau ngaahi ngāué. Te tau lava ʻi Heʻene Tokoní ke tanumaki ha “ʻātakai ʻo e fakaʻapaʻapá, femahinoʻakí, mo e feʻofoʻofaní”12 ʻa ia te ne ʻai hotau ngaahi ʻapí, ʻo hangē ko e talaʻofa ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní, “ko ha konga ʻo hēvani ʻi heni ʻi he māmaní.”13