2023
Ko e Fakamoʻoni Pau ʻa e Kau Palōfita ʻo Onopōní
‘Okatopa 2023


“Ko e Fakamoʻoni Pau ʻa e Kau Palōfita ʻo Onopōní,” Liahona, ʻOkatopa 2023.

Ko e Fakamoʻoni Pau ʻa e Kau Palōfita ʻo Onopōní

ʻOku toki maʻu pē ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he fakanofo kuo fakamafaiʻi ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻokú Ne tataki Hono Siasi kuo fakafoki maí ʻi he ʻahó ni.

ʻĪmisi
Ko Palesiteni mo Sisitā Nalesoni ʻi ha fakataha mo e kau faifekaú

Ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni mo hono uaifi ko Uenitií, ʻi ha fakataha ʻa e kau faifekaú ʻi ʻAokalani, Nuʻusila, Mē 2019. Hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni Nalesoní, ʻoku puleʻi ʻe he Fakamoʻuí Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he “fakahoko fakalongolongo pē ʻa e palani fakalangi ki hono fetongí.”

Hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe he Tohi Tapú, ko e Siasi moʻoni ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku “fokotuʻu ki he tuʻunga ʻo e kau ʻaposetolo mo e kau palōfita, ko hono fuʻu maka tulikí ʻa Sīsū Kalaisi pē” (ʻEfesō 2:20). Naʻá ku aʻusia hono fakaʻaongaʻi ʻo e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ko ia ʻo e ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí.

Naʻe ʻomi ʻe ha mēmipa ʻo e Siasí ʻa hono kaungāʻapí ki hoku ʻōfisí. Ko e husepāniti ʻo e kaungāʻapí ko ha faifekau Palotisani ia ki ha kāingalotu tokolahi. Kuo taʻu lahi ʻa e ngāue faivelenga ʻa e ongomeʻá ni ki he ʻEikí ʻi heʻena ngāue faka-Kalisitiané. Kuó ne papitaiso ha kakai tokolahi ki he siasi ko iá.

Ka, ʻi he ivi tākiekina ʻo hono kaungāʻapi ʻoku kau ki he Siasí, kuó ne lau ai ʻa e Tohi ʻa Molomoná pea ului ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻá ne mateuteu ke fakafisi mei heʻene ngāue fakafaifekaú kae kau ki he Siasi kuo fakafoki maí. Ka kimuʻa iá, naʻá ne tomuʻa fiemaʻu mo hono uaifí ha tali ki heʻena fehuʻi fekauʻaki mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe fakamanatu mai ʻe hono uaifí kiate au kuo papitaiso ʻe hono husepānití ha kakai tokolahi, pea naʻá ne fehuʻi mai ʻo pehē, “Ko hoʻo talamaí naʻe ʻikai ke maʻu ʻe hoku husepānití ha mafai ke papitaiso ʻa e kakai kotoa pē naʻá ne papitaisó?”

Naʻe ueʻi ʻe he Laumālié ʻeku talí, ʻo hangē ko ia ʻe hoko ʻi he ngaahi tūkunga pehení.

Naʻá ku pehē ange, “ʻIkai. ʻOku ou tui naʻe maʻu ʻe hoʻo husepānití ʻa e mafai ke papitaiso ʻa e kakai kotoa pē naʻá ne papitaisó. Naʻá ne maʻu ʻa e mafai kotoa pē naʻe lava ke foaki ange ʻe hono siasí kiate iá. Te ne lava ʻo fakahoko ha ngaahi mali. Te ne lava ʻo ʻai ʻa e kakaí ke nau hoko ko ha kau mēmipa ʻo ha faiʻanga lotu. Te ne lava ʻo fakangāueʻi ha tokotaha ngāue aleapau ke fokotuʻu ha ʻato foʻou ʻi homou falelotú. Ka ʻoku ʻikai ko e faʻahinga mafai ia ʻoku tau talanoa ki aí. Ko e mafai ʻokú ke fehuʻiá ʻa e mafai ko ia naʻe foaki ʻe Sīsū kia Pitá, ko e meʻa kotoa pē te ne fai ʻi he māmaní ʻe fai ia ʻi he langí (vakai, Mātiu 16:19). Pea koeʻuhí kuo pau ke maʻu e mafai ko iá ʻe he kau ʻAposetoló, ʻoku toki maʻu pē ia ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.”

ʻĪmisi
Ko hono fakanofo ʻe Sīsū ʻa Pita ko ha ʻAposetoló

Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻOku ʻikai ke maʻu e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha kalasi ako pe ko ha mataʻitohi mei ha ʻapiako fakatohitapu. ʻE lava ke akoʻi, mo fakatupulaki ʻe he folofolá ʻa e fakamoʻoni ki he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, pea aʻu ʻo ne fakatupu ʻa e holi ke ngāue maʻá e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai ke ne foaki ʻe ia ʻa e mafaí. Pea ʻoku ʻikai foki ke maʻu e mafai ia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha ueʻi fakalaumālie pe fakaʻānaua. ʻOku toki maʻu pē ʻa e mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mei hano fakanofo. ʻOku fakamahinoʻi ʻeni ʻe he Tohi Tapú.

Lolotonga ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻi he māmaní, naʻá Ne folofola ki he Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē, “Naʻe ʻikai te mou fili au, ka kuó u fili ʻa kimoutolu, ʻo tuʻutuʻuni ʻa kimoutolu, ke mou ʻalu atu, ʻo maʻu ʻa e fuá” (Sione 15:16). Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá, “Pea ʻoku ʻikai toʻo ʻe ha tangata ʻa e [lakanga fakataulaʻeikí] kiate ia, ka ko ia kuo ui ʻe he ʻOtuá, ʻo hangē ko ʻĒloné” (Hepelū 5:4).

ʻOku muiaki mai ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi mei he foʻi moʻoni ko ia ʻoku toki maʻu pē ʻa e mafaí ʻi hono fili mo fakanofo ʻe he ʻOtuá. ʻUluakí, ko e mahuʻinga ʻo e “kī” naʻe foaki ʻe Sīsū kia Pita ʻi he meʻa toputapu ko iá (vakai, Mātiu 16:19). “Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia ke tataki ʻa hono fakaʻaongaʻi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí maʻá e fānau ʻa e ʻOtuá.”1

Hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻi hono foaki ʻo e ngaahi kií kia Pitá, ʻoku foaki ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki Heʻene kau ʻAposetoló. Naʻe pau ke fakafoki mai ʻa e ngaahi kī ko iá, ʻa ia naʻe mole ʻi he pekia ʻa e fuofua Kau ʻAposetoló, kae lava ke foaki mo fakaʻaongaʻi ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he Siasi kuo fakafoki maí. Naʻe fai ʻeni ʻi he taimi naʻe haʻu ai ha kau talafekau fakalangi, ʻa ia ne nau ngāue ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Sīsū Kalaisí, ke fakafoki mai ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻa nau fai ʻeni ʻaki ʻenau fakahinohinoʻi mo fakanofo ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea foaki kiate ia ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki naʻe fiemaʻú. ʻOku ʻikai ke lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi kī ko iá ʻi tuʻa mei he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.

ʻI he foungá ni, ʻoku maʻu ai ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní—ʻa e Siasi kuo fakafoki maí—ʻa e mafai ke fakahoko ʻa e ngaahi ngāue mo e ngaahi ouau naʻe fakahoko ʻi he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻa ʻo e ongoongoleleí pea ke “nonoʻo [fakatokangaʻi] ia ʻi he langí” (Mātiu 16:19; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:8). ʻOku kau ʻi he ngaahi ouau mahuʻinga ko ʻeni ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻa e papitaisó, foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻenitaumeni ʻi he temipalé, pea mo e mali ki he taʻengatá. ʻOku fakahoko kotoa ʻeni, maʻá e kakai moʻuí mo e kau pekiá, peaʻoku tau malava ai ʻo foki ki he ʻOtua ko e Tamaí pea mo e ʻAló, fakataha mo e hokohoko atu ʻo e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí ke taʻengata.

ʻOku fakafou ʻi he ngaahi akonaki mo e Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa ʻEne hoko ko e fungani makatuliki ʻi he ngaahi meʻá ni kotoa, pea ʻoku fakafou mai ʻEne ngāué ʻi Heʻene kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá.

Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo ʻetau tui fakalotú ko e fakamoʻoni ko ia ʻa e kau ʻAposetoló mo e kau Palōfitá ʻo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, naʻá Ne pekia, pea telio, pea toe tuʻu ʻi he ʻaho hono tolú, ʻo hāʻele hake ki he langí; pea ko hono toenga ʻo e ngaahi meʻa kehe kotoa pē fekauʻaki mo ʻetau tui fakalotú ko ha ngaahi tānaki atu pē ki [ai].”2

ʻĪmisi
Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he 1984

ʻOku hā ʻi he laʻitā ko ʻeni (ʻi laló) ʻi he 1984 ʻa e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea ʻoku ʻi ai ha Kau Palesiteni ʻe toko fā ʻo e Siasí ʻi he kahaʻú. Ko e ʻAposetolo hono nimá, ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī, naʻe lolotonga kau ia ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí he taimi ko iá. ʻOku fakafou ʻi he ngāue tokoní mo e taukeí ʻa hono teuteuʻi ʻo e ʻAposetolo takitaha ki ha ngaahi fatongia ʻi he kahaʻú, kau ai ʻa e hoko ha niʻihi ko e Palesiteni ʻo e Siasí.

Kau Fakamoʻoni Makehe

ʻOku uiuiʻi ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke nau hoko ko ha “kau fakamoʻoni makehe ki he huafa ʻo Kalaisí ʻi he māmaní kotoa” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:23). ʻOku ʻi ai ʻenau fakamoʻoni makehe kia Sīsū Kalaisi. ʻOku nau fakamoʻoni ki Hono moʻoní, ko Hono tuʻunga faka-ʻOtuá, ko Hono misioná mo ʻEne Fakaleleí, ko ʻEne Toetuʻú, Ko Hono lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, pea mo hotau ivi malava ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. ʻOku tokoniʻi ʻa e kau ʻAposetoló ʻi he meʻá ni ʻe ha niʻihi kehe ʻoku ui ke ngāue ʻaki ʻa e “laumālie … ʻo e kikité” (Fakahā 19:10).

ʻI ha māmani ʻoku nau fakaveiveiua ki he tuʻunga fakalangi ʻo e Fakamoʻuí, ʻoku ou fakamoʻoni fakataha mo hoku Ngaahi Tokoua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki Hono misiona fakalangí mo e Fakaleleí. ʻOku mau fakamoʻoni “ko ia ʻa e ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupu ʻo e Tamaí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:23). ʻOku mau fakamoʻoni ʻokú Ne maʻu ha “sino [kuo toetuʻu] ʻo e kakano mo e hui ʻoku ongoʻingofua tatau mo e sino ʻo e tangatá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:22). ʻOku mau fakamoʻoni koeʻuhí ko ʻEne Toetuʻú, ʻe toetuʻu kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá (vakai, 1 Kolinitō 15:21–22; 2 Nīfai 9:6, 22; Molomona 9:13; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:26). ʻOku mau fakamoʻoni ʻokú Ne folofola ki Heʻene kau tamaioʻeikí ʻi hotau kuongá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:38). ʻOku mau fakamoʻoni “ʻoku ʻikai ke tuku mo ha hingoa ki he kakai ʻi lalo langí, ke tau moʻui ai” (Ngāue 4:12; vakai foki, Mōsaia 3:17; Mōsese 6:52).

ʻOku mau vahevahe ʻemau fakamoʻoní—mo e ngaahi akonaki ʻa hotau Fakamoʻuí—ʻi he ʻofa. Kuo fakahā mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni:

“ʻOku poupoua kakato e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ʻe Heʻene ʻofa taʻe-fakangatangata kiate kitautolú pea mo Hono finangalo ke tau aʻusia ʻa e meʻa kotoa pē te tau lava ʻo aʻusiá.

“… ʻOku fili ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ko Hono Siasí ʻení, ha kau palōfita mo ha kau ʻaposetolo ke nau fakahā ʻEne ʻofá mo akoʻi ʻEne ngaahi fonó.”3

Kuo akonaki foki ʻa Palesiteni Nalesoni ʻo pehē: “He ʻikai mahino maʻu pē kiate koe ʻa e fakahā kotoa ʻa ha palōfita moʻui. Ka ʻi he taimi ʻokú ke ʻiloʻi ko e palōfitá ko ha palōfita, te ke lava ʻo hū ki he ʻEikí ʻi he loto-fakatōkilalo mo e tui pea kolea haʻo fakamoʻoni fekauʻaki mo ha meʻa pē kuo fakahā ʻe Heʻene palōfitá.”4

ʻOku fakahoko kotoa ʻeni ʻi he Siasi ʻo e ʻEikí, ʻo tataki ʻe he ngāue fakaepalōfita ʻa ʻEne Kau ʻAposetoló. ʻI he ʻaho naʻe fanongonongo ai ʻe hoko ʻa Palesiteni Nalesoni ko e taki ʻi he Siasí, naʻá ne fai ʻa e fakamatala mahuʻinga ko ʻeni ʻo e meʻa naʻá ne ui “ko e founga fakaʻeiʻeiki ʻoku puleʻi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí”:

“ʻI he taimi ʻoku pekia ai ha Palesiteni ʻo e Siasí, ʻoku ʻikai fakamisiteli pe ko hai e tokotaha hoko ʻe ui ke ngāue he tuʻunga ko iá. ʻOku ʻikai toe fai ha fili lakanga pea ʻikai fai ha kemipeini, ka ko hono fakahoko fakalongolongo pē ʻa e palani fakalangi ki hono fetongí, ʻa ia kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí tonu pē.

“Ko e ʻaho kotoa pē ʻi he faifatongia ʻa ha ʻAposetolo, ko ha ʻaho ia ʻo e ako mo e teuteu ki ha fatongia lahi ange he kahaʻú. ʻOku taʻu lahi e faifatongia ʻa ha ʻAposetolo ke ne hikihiki ai mei he kamataʻangá ki he tuʻunga fuoloa tahá, ʻi he fakahokohokó. ʻI he taimi ko iá, ʻokú ne aʻusia tonu ai e tafaʻaki kotoa pē ʻo e ngāue ʻa e Siasí. ʻOkú ne toe maheni ange foki ai mo e kakai ʻi he māmaní, kau ai honau ngaahi hisitōliá, anga fakafonuá, mo e lea fakafonuá ʻi he ngāue ʻoku vahe ange ke ne toutou fakahoko ki he funga ʻo e māmaní. ʻOku makehe ʻaupito e founga fakahokohoko ko ʻeni ʻi he tuʻunga fakatakimuʻa ʻo e Siasí. ʻOku ʻikai ke u ʻiloʻi ha meʻa ʻoku tatau mo ia. ʻOku ʻikai totonu ke tau ofo ai, he ko e Siasi ʻeni ʻo e ʻEikí. ʻOku ʻikai ngāue Ia ʻo fakatatau mo e founga ʻa e tangatá.”5

ʻOku ou fakamoʻoni ki he founga fakalangi ko iá, ʻa ia ʻoku tataki ai ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí ʻi he ʻaho ní.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoa: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, 3.4.1, ChurchofJesusChrist.org.

  2. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 57.

  3. Russell M. Nelson, “The Love and Laws of God” (fakataha lotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, 17 Sepitema 2019), 3, speeches.byu.edu; toʻo ʻa e fakamamafa ʻi he ʻuluaki leá.

  4. Russell M. Nelson, “Tuʻu Ko ha Kau Nofotuʻi Moʻoni,” Liahona, ʻOkatopa 2016, 53.

  5. Russell M. Nelson, “ʻI Heʻetau Laka Fakataha Atu Kimuʻá,” Liahona, ʻEpeleli 2018, 6.