2023
Ko e Fakatuʻutāmaki ʻo e Kiʻi Fakahehemá
‘Okatopa 2023


Fakakomipiuta Pē: Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko e Fakatuʻutāmaki ʻo e Kiʻi Fakahehemá

ʻE lava ʻe he taʻetokanga fakalaumālié ke ofeʻi māmālie kitautolu mei he hala ʻo e fuakavá.

ʻĪmisi
ko ha hala havili ʻi he ʻotu moʻungá

ʻI ha pō ʻe taha naʻá ku foki ai ki ʻapi ʻi ha pasi. Naʻá ku helaʻia, ka naʻe tokanga mo ʻāʻā ʻa e fakaʻuli pasí. Naʻá ku fakatokangaʻi ʻa e fakatuʻutāmaki ha niʻihi ʻo e ngaahi halá. Naʻe ʻikai ha kauhala, ka ko e leini pē ʻi he tafaʻaki ʻe tahá pea mo ha fuʻu lilifa ʻi he tafaʻaki ʻe tahá. ʻE lava ʻe ha kiʻi mavahe pē mei he halá ke fakatupu ai ha fakatuʻutāmaki lahi mo ha meʻalele ʻoku fetaulaki mo ia pe ko ha tō-tūʻulu hifo he lilifá.

Naʻá ku fakatokangaʻi naʻe ʻikai teitei mavahe ʻa e fakaʻulí mei he laine ʻo e halá—ʻo ʻikai ke teitei aafe ki he fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko ʻi he ongo tafaʻakí fakatouʻosi. Naʻá ku kamata fakakaukau ki he faitatau ʻo ʻetau moʻuí mo e tūkunga ko ʻení.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻe lava ke ʻākilotoa kitautolu ʻe he ngaahi ʻahiʻahí mei he ngaahi tapa kotoa pē lolotonga ʻetau fonongaʻia ʻa e moʻuí ʻi he hala ʻo e fuakavá, pea fakataumuʻa ki hotau ikuʻanga fakalangí. Pea hangē pē ko e fiemaʻu ke nofo-maʻu ʻa e fakaʻuli pasí ʻi hono leiní ka mau aʻu lelei ki homau feituʻú, ʻoku fiemaʻu ke tau nofo-maʻu ʻi he ngaahi laine ʻo e ongoongoleleí ʻa ia ʻoku nau maluʻi kitautolu mei he fakamamahi fakalaumālie ʻi hotau fonongaʻangá.

Naʻe akoʻi ʻe Sisitā Lepeka L. Kuleiveni, ko e Tokoni Ua mālōlō ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Kau Finemuí: “ʻOku tau ʻi ha halanga lēlue, ko e hala ʻo e fuakavá naʻa tau tukupā ki ai ʻi hono papitaiso kitautolu ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Neongo te tau ala aʻusia ha ngaahi faingataʻa ʻe niʻihi ʻi he halá, ka ʻe pukepuke kitautolu ʻe he hala ko ʻení ke hoko atu ʻetau fakalakalaka ki hotau ikuʻanga taʻengatá kapau te tau nofo-maʻu ai.”1

Ko e Fakatuʻutāmaki ʻo e Fakavaʻivaʻingá pe Taʻetokangá

ʻOku maʻuhala ha niʻihi ʻo pehē ʻoku ʻikai ko ha meʻa lahi ʻa e fanga kiʻi fakahehema mei he hala ʻo e fuakavá pea ʻoku ʻikai fakaiku ia ki ha ngaahi nunuʻa lahi. Ka, ʻoku ʻikai ke moʻoni ʻeni. Ko e faʻahinga fakakaukau ʻeni ʻoku fiemaʻu ʻe Sētane ke tau tui ki aí—tokua ko e mavahe mei he lainé ki he fakatuʻutāmaki ʻoku huʻu maí he ʻikai fakatuʻutāmaki ia kiate kitautolu (neongo ka tuʻo taha pē).

Ka neongo ia, naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻi he taimi naʻá ne hoko ai ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “ʻI he ngaahi taʻu lahi ne u ngāue ai maʻá e ʻEikí pea ʻi he ngaahi ʻinitaviu lahi kuó u fakahokó, ne u ʻiloʻi ai ko e faikehekehe ʻi he fiefiá mo e mamahí ʻi he fakafoʻituituí, ʻi he ngaahi nofo-malí, mo e ngaahi fāmilí, ʻoku faʻa hoko ia tupu mei ha kiʻi fehālaaki siʻisiʻi pē.”2

Ko e moʻoni, ʻoku tuʻunga ʻi hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ʻa ʻetau lava maʻu pē ʻo tafoki kiate Ia pea fakatomala mo fakatonutonu ʻa e halá ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha fehalāakí—he ʻoku tau taʻe-haohaoa kotoa. Ka ʻoku ʻuhinga ʻa e feinga ke tuʻu ʻi he ngaahi potu māʻoniʻoní ke tau mahuʻingaʻia ʻi he meʻaʻofa ʻo e fakatomalá mo ako mei heʻetau ngaahi fehalāakí. Koeʻuhí ko e ngaahi fakahohaʻa mo e ngaahi leʻo ʻo e māmaní, kapau he ʻikai ke tau toutou fakaafeʻi maʻu pē ʻa e Laumālié ki heʻetau moʻuí, ʻoku tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ke tau fakavaʻivaʻinga pe taʻetokanga ʻi hotau tuʻunga fakaākongá pea hoko mo ha fanga kiʻi fakahehema mei he hala ʻo e fuakavá.

Naʻe vahevahe ʻe Sisitā Kuleiveni ha fakakaukau ki he meʻá ni ʻi heʻene pehē:

“ʻOku fonu ʻa e māmaní ʻi he ngaahi fakahohaʻa te ne kākaaʻi ʻo aʻu pē kiate kinautolu kuo filí … kapau he ʻikai ke tau tokanga ki hono moʻui pau ʻaki ʻetau ngaahi fuakavá, ʻe lava ke tataki atu kitautolu heʻetau ngaahi ngāue fakavaʻivaʻingá ki ha ngaahi hala tapu pe ke kau mo kinautolu kuo nau ʻosi hū ki he fale lahi mo ʻataʻataá. …

“… Te tau lava ʻo kumi e ʻuhinga kotoa te tau lavá, ka ko hono moʻoní ʻoku ʻikai ha founga totonu ki he faihalá!”3

Nofo Pē mo Kalaisi

Naʻe ʻiloʻi ʻe heʻeku fakaʻuli pasí ka mavahe mei heʻene leiní ʻe ala hoko ha ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki, pea koeʻuhí ko e meʻa ko iá, he ʻikai ke ne afe mei hono halá. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakakaukau tatau fekauʻaki mo e ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi fakahohaʻa ʻo e māmaní ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tūkunga te tau ala tō ai pe ko ha niʻihi kehe ki ha tuʻunga fakatuʻutāmaki fakalaumālie.

ʻI he Fuakava Motuʻá, naʻe tukupā ʻa e kakai ʻIsilelí ke fai ha meʻa pē naʻe fekau ʻe he ʻEikí hili hono fakahaofi kinautolu mei he kau tau ʻa Feló (vakai, ʻEkesōtosi 24:3, 7). Meʻapangó, he naʻe hili ʻa e ʻalu hake ʻa Mōsese ki he moʻungá ke maʻu ʻa e Fekau ʻe Hongofulú, naʻe vave ʻa hono fakangaloki ʻe he kakai ʻIsilelí ʻa e ʻEikí pea nau kamata lotu ki he pulu koula naʻa nau faʻú (vakai, ʻEkesōtosi 32:7–8).

Pea hangē ko e kakai ʻIsilelí, ʻe lava ke hoko vave pē ʻa e mavahe mei he hala ʻo e fuakavá ʻo kapau he ʻikai ke tau tokanga. ʻOku mahuʻinga ke tau fehuʻi pē kiate kitautolu pe ko e hā hono lahi ʻo ʻetau tukupā ke fai ʻa e meʻa kuo kole mai ʻe Sīsū Kalaisí. Mahalo ʻe kau heni hono fakakaukauʻi pe ʻoku tau tuku ha taimi Maʻana mo e Tamai Hēvaní ʻi he ʻaho kotoa pē. Pe ko hono toe vakaiʻi pe ko e hā ha ngaahi tōʻonga pe fakahohaʻa te tau lava ʻo tukuange. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau vakaiʻi pē kitautolú mo ʻetau vakaiʻi ʻa e tuʻunga ʻo ʻetau tukupā mo loto-fiemālie ke nofo-maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá, ke tau tuʻumaʻu ai.

Ko e taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau hangē ko Nīfaí, ʻoku ʻikai mahino maʻu pē kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa kotoa ʻoku kole mai ʻe he Tamai Hēvaní ke tau faí (vakai, 1 Nīfai 11:17). Neongo ia, ka te tau lava ʻo falala ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu mo finangalo ke tau nofo-maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá kae lava ke tau foki hake kiate Ia. ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa e ngataʻangá mei he kamataʻangá, ʻa ia ko hono ʻuhingá, te tau lava ʻo fakamālohia ʻa e tui pīkitai ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku lelei taha maʻatautolú, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi ʻahiʻahí.

Kapau te tau fakahaaʻi ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻetau tukupaá ʻo fakafou ʻi heʻetau muimui ki Heʻena ngaahi fekaú mo e kau palōfitá, pea falala kiate Kinaua, mo fakaafeʻi ʻa e Laumālié ki heʻetau moʻuí he ʻaho takitaha, te tau lava ʻo hokohoko atu ʻi he loto-falala mo e tuʻunga malu ʻi he hala ʻo e fuakavá ki hotau ikuʻanga taʻengatá.