Konifelenisi Lahi
Hoko ʻo Hangē Ko Iá
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2020


Hoko ʻo Hangē Ko Iá

Te tau lava ʻo tupulaki kotoa ke hangē ko Iá ʻi he tokoni fakalangi pē ʻa e Fakamoʻuí.

Naʻa mo ha taha ʻokú ne ako fakamātoato ki he moʻui mo e ngāue ʻa Sīsū Kalaisí, ko e ekinaki ko ia ʻa e Fakamoʻuí ke “hangē pē ko aú” 1 ko ha meʻa mātuʻaki faingataʻa mo ngali taʻemalava ia. Mahalo ʻoku mou hangē pē ko aú—ʻo fuʻu ʻilo pau ki hoʻomou ngaahi vaivaí mo e tōnounoú, pea hangē leva ʻoku fiemālie ange ʻa e fononga ʻi ha hala ʻoku ʻikai faingataʻá neongo ʻoku ʻikai ha tupulaki ai. Ko e moʻoni, ʻoku tau fakaʻuhingaʻi “ko e faʻahinga akonaki ko ʻení ʻoku taʻemalava mo fuʻu tōtuʻa,” pea tau fakafiefiemālie pē ʻo fili ʻa e hala ʻoku faingofua tahá, ʻa ē ʻoku ʻikai ke fuʻu fie maʻu ki ai ha ngāue lahí.

Kae fēfē kapau ʻoku ʻikai ko ha heliaki pē ʻa e hoko ʻo “hangē pē ko [Iá],” neongo ʻetau ʻi he tuʻunga fakamatelié? Fēfē kapau ʻe malava pē ke fakahoko hano konga ʻi he moʻuí ni, pea ko ha meʻa pau ia ke tomuʻa fakahoko kae toki lava ke toe fakataha mo Ia? Fēfē kapau ko e hoko ʻo “hangē pē ko aú” ko e meʻa tofu pē ia ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e Fakamoʻuí? Pea ʻe hā leva? Ko e hā leva hono lahi ʻo e ngāue te tau loto ke fakahoko ke fakaafeʻi ai Hono māfimafi fakaofó ki heʻetau moʻuí kae lava ke tau liliu ʻetau ngaahi holi fakaetangatá?

Ne akoʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele: “ʻI heʻetau fakalaulauloto ki he fekau ʻa Sīsū kiate kitautolu ke hangē pē ko Iá, ʻoku mahino mai ʻoku ʻikai ke ʻi ha tuʻunga kovi ʻa hotau tuʻunga fakalaumālié, ka ʻoku tau ʻi ha tuʻunga taʻe-fakamātoato mo taʻe-mahuʻingaʻia ke fai ʻEne ngāué—he ko e ngāue foki mo ia ʻatautolu! ʻOku tau taukaveʻi pē ka ʻoku tātātaha haʻatau feinga ke hangē ko Iá.” 2 Ne fakahaaʻi ʻe ha faifekau kei talavou ko Sālesi M. Selitoni, ʻa e fakakaukau tatau ʻi he foungá ni: “ʻOku saiʻia pē ʻa e kau Kalisitiané he meʻa ʻoku faingofua mo fiemālié ʻo ʻikai loto ke fai ʻa e ngāue faingataʻa ʻo e loto-mateaki mo e talangofua kia Kalaisí.” 3

Ko hono moʻoní, ko e fekau ke hangē pē ko Iá ʻoku fakaʻaongaʻi ia ki he tokotaha kotoa pē, ʻo hangē pē ko e hoko ʻa Sīsū Kalaisi ʻo tatau mo e Tamaí. 4 ʻI heʻetau tupulakí, ʻoku tau ongoʻi kanokato, lavameʻa, mo tupulekina kakato ange. 5 ʻOku ʻikai ke fakatefito ʻa e akonaki ko iá ʻi ha tokāteline ʻa ha siasi ka ʻoku haʻu fakahangatonu pē ia mei he ʻEikí Tonu. Ko e faʻahinga fakakaukau ia ʻoku totonu ke fakatupulaki mei ai ʻa e moʻuí, fakakaukauʻi mei ai ʻa e fetuʻutakí, pea lehilehiʻi mei ai ʻa e feohi mo e niʻihi kehé. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha toe founga ke fakamoʻui ai ʻa e ngaahi kafo ʻo ha vā ne maumau pe ko ha sosaieti kuo māvahevahe ka ko ʻetau feinga mālohi ange ke hangē tofu pē ko e Pilinisi ʻo e Melinó. 6

Tau fakakakau ki ha founga ke kamataʻi ai ha tulifua faʻa fakakaukau, fakamātoato, mo loto ʻaki ke hoko ʻo hangē pē ko Iá ʻaki hano maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga tofu pē ʻo Sīsū Kalaisí.

Fakapapauʻi pea Tukupā

ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí, ne u tuʻu ai mo hoku uaifí ʻi he kamataʻanga ʻo e foʻi hala ʻi he moʻunga māʻolunga taha ʻo Siapani ko Mounga Fusí. ʻI he kamata ke ma kaká ne ma sio ki ʻolunga ki he tumutumu ʻo e moʻungá peá ma fifili pe te ma lava koā ʻo aʻu ki ai.

ʻĪmisi
Moʻunga Fusí

ʻI he hokohoko atu ʻema kaká, ne ma ongoʻi helaʻia mo felāngaaki, he ko e haʻahaʻa ia ʻo e māʻolunga ʻa e moʻungá. Ne ma fakakaukau, ne mahuʻinga ange ke tukutaha ʻema tokangá ki he foʻi sitepu pē hono hokó. Naʻá ma pehē, “Mahalo he ʻikai ke u aʻu ki he tumutumú, ka te u lava he taimí ni ke manga ki he sitepu hono hokó.” Ne fai atu pē kuo fakaʻau ke faingofua ʻa e meʻa ne ngali faingataʻá—ʻi he foʻi laka ki he foʻi laka.

Ko e ʻuluaki sitepu ʻi he halafononga ko ʻeni ʻo e hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí ko hono maʻu ʻa e holi ke fai iá. ʻOku lelei ke maʻu ha mahino ki he fekau ke hangē pē ko Iá, ka ʻoku fie maʻu ke ʻalu fakataha ʻa e mahino ko iá mo ha holi moʻoni ke liliu kitautolu, ʻi he foʻi sitepu ʻe taha he taimi, ke ikunaʻi ʻa e tangata fakakakanó. 7 Ke fakatupulaki ʻa e loto-holi ko iá, kuo pau ke tau ʻiloʻi ko hai ʻa Sīsū Kalaisi. Kuo pau ke tau ʻilo ha meʻa kau ki Hono ʻulungāngá, 8 pea tau fekumi ki Hono ʻulungāngá ʻi he folofolá, ngaahi ouau moihuú, mo e ngaahi potu toputapu kehé. ʻI he fakaʻau ke tau ʻilo lahi ange kiate Iá, te tau fakatokangaʻi leva ʻoku maʻu ʻe he niʻihi kehé ʻa Hono ngaahi ʻulungāngá. ʻE poupouʻi ʻe he meʻá ni kitautolu ʻi heʻetau feingá, he kapau ʻoku lava ʻe he niʻihi kehé ke maʻu ha konga ʻo Hono ʻulungāngá, te tau lava foki mo kitautolu ʻo maʻu ia.

Kapau te tau faitotonu kiate kitautolu, ʻe fanafana mai ʻa e Maama ʻo Kalaisi 9 ʻoku ʻiate kitautolú ʻoku teʻeki ke tau maʻu ʻa e ʻulungaanga pau ʻo e Fakamoʻuí pea ʻoku fie maʻu ke tau fai ha ngāue lahi ange ke tupulaki ai. 10 ʻOku mahuʻinga ʻa e faʻahinga faitotonu ko iá ki heʻetau feinga ke hoko ʻo hangē ko Iá. ʻIo, he ko e faitotonú ʻa e taha ʻo Hono ngaahi ʻulungāngá.

ʻĪmisi
Ko e fakakeheʻi ʻe he sioʻata ʻo e fale vaʻingá

Ko kitautolu ko ia ʻoku toʻá, mahalo te tau fakakaukau ke ʻeke ki ha mēmipa falalaʻanga ʻo e fāmilí, hoá, kaungāmeʻá, pe taki fakalaumālié pe ko e hā nai ha ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisi ʻoku fie maʻu ke tau fakahoko—pea mahalo ʻe fie maʻu ke tau mateuteu ki he tali ʻe ʻomí! Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku hangē tofu pē ʻetau vakai kiate kitautolú ko haʻatau sio ʻi ha sioʻata ʻoku ʻasi fakaoli mai ai hotau ʻatá.

ʻE lava ʻe hotau kaungāmeʻá mo e fāmili falalaʻangá ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau vakai fakalelei ange kiate kitautolu, ka neongo ʻenau ʻofa mo fie tokoní, ʻe kei lava pē ke hala ʻenau sió. Ko hono fakakātoá, ʻoku mahuʻinga ke tau kole foki ki heʻetau Tamai Hēvani ʻofá pe ko e hā ʻa e meʻa ʻoku tau fie maʻú pea mo e feituʻu ke nofotaha ki ai ʻetau feingá. ʻOkú Ne ʻafioʻi lelei kitautolu pea te Ne fakahā mai ʻi he angaʻofa hotau vaivaiʻangá. 11 Mahalo te ke ako ai ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa te ke fie maʻu lahi angé ko e kātakí, angavaivai, angaʻofa, ʻofa, ʻamanaki lelei, faivelenga, pe talangofua. 12

Ne ʻikai ke fuʻu fuoloa atu, ne u aʻusia ha tupulaki fakalaumālie ʻi hano fai mai ʻe ha taki angaʻofa ʻo e Siasí ha fokotuʻu ke u fakatupulekina ha foʻi ʻulungaanga pau. Naʻe ʻikai ke ne fulihi ʻa e moʻoní koeʻuhi ko ʻene angaʻofá. ʻI he pō ko iá, ne u vahevahe mo hoku uaifí ʻa e aʻusia ko ʻení. Naʻá ne fuʻu angaʻofa ʻaupito ʻi heʻene tui tatau mo e fokotuʻu ne fai maí. Naʻe fakamoʻoniʻi mai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate au ko e faleʻi ko ʻení ne ʻomi ia mei ha Tamai Hēvani ʻofa.

ʻE ala tokoni foki hano fakakakato totonu ʻa e ʻekitivitī ki he ʻulungaanga faka-Kalaisí ʻi he vahe 6 ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. 13

Ko ʻene lava pē haʻo siviʻi totonu koe mo tukupā ke kamata leva hoʻo feinga ke hangē ko Kalaisí, ʻe fie maʻu leva ke ke fakatomala. Naʻe akoʻi loto-ʻofa ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē: “Ko e taimi ʻoku tau fili ai ke fakatomalá, ʻoku tau fili ke liliu! ʻOku tau fakaʻatā ke liliu kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ki hotau tuʻunga lelei tahá. ʻOku tau fili ke tupulaki fakalaumālie mo fiefia—ʻa e fiefia ʻo e huhuʻi ʻiate Iá. Ko e taimi ʻoku tau fili ai ke fakatomalá, ʻoku tau fili ke hangē ange ko Sīsū Kalaisí!” 14

Ko e hoko ko ia ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí ʻe fie maʻu ia ke liliu hotau lotó mo e ʻatamaí, kae pehē ki hotau ʻulungāngá, pea ʻoku toki malava pē ke fai ia ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa faifakamoʻui ʻa Sīsū Kalaisí. 15

ʻIloʻi pea Ngāue

Ko ʻeni kuó ke loto ke fai ha liliu pea fakatomala mo fekumi ki ha fakahinohino ʻi he lotu, fakalaulauloto moʻoni, mo ha faleʻi mei he niʻihi kehé, ʻe fie maʻu ke ke fili ha ʻulungaanga ʻe fakatefito ki ai hoʻo tokangá. ʻE fie maʻu ke ke tukupā ke fakahoko ha ngāue ʻoku mahuʻingamālié. He ʻikai ke faingofua mo vave hano maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení, ka ʻi Heʻene ʻaloʻofá ʻe hoko māmālie mai ia lolotonga hoʻo feinga mālohí.

Ko e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí ko ha ngaahi meʻaʻofa ia mei ha Tamai Hēvani ʻofa ke tāpuekina ʻaki kitautolu mo e niʻihi ʻoku tau feohí. ʻE fie maʻu ha tautapa fakamātoato ki Heʻene tokoni fakalangí ʻi heʻetau feinga ke maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení. Kapau te tau fekumi ki he ngaahi meʻafoakí ni ke tokoniʻi lelei ange ai ʻa e niʻihi kehé, te Ne tāpuekina kitautolu ʻi heʻetau feingá. Ko hono tulifua siokita ha meʻafoaki mei he ʻOtuá, ʻe iku ia ki he loto-mamahi mo e puputuʻu.

ʻI hoʻo tokanga taha moʻoni ki ha ʻulungaanga pau ʻe tahá, pea ʻi hoʻo feinga ke maʻu ʻa e ʻulungaanga ko iá, ʻe kamata foki ke ke maʻu mo e ngaahi ʻulungaanga kehé. Meʻa ní he ʻikai ke tupulaki ʻi he ʻofá mo e angavaivaí ha taha ʻoku tokanga fakamātoato ki he angaʻofá? He ʻikai nai ke maʻu ʻe ha taha ʻoku tokanga taha ki he talangofuá ha faivelenga mo e ʻamanaki lelei lahi ange? ʻOku hoko hoʻo ngāue lahi ko ia ke maʻu ha ʻulungaanga ʻe tahá ke hiki hake ai mo e tuʻunga ʻo e ngaahi ʻulungaanga kehé.

Lekooti pea Hoko Atu ʻa e Ngāué

ʻOku mahuʻinga kiate au ʻi heʻeku feinga ke hangē ko Iá ke lekooti ʻeku ngaahi aʻusiá mo e meʻa ʻoku ou akó. ʻI heʻeku ako mo tukutaha ʻeku fakakaukaú ki Hono ngaahi ʻulungāngá, ʻoku ou ako ha meʻa foʻou mei he folofolá ʻi heʻeku laukonga kau ki he ngaahi sīpinga ʻo e ʻulungaanga ko ʻení ʻi Heʻene ngaahi akonakí, ko ʻEne ngāué, mo ʻEne kau ākongá. ʻOku ou tokanga taha foki ki hono fakatokangaʻi ʻa e ʻulungaanga ko iá ʻi he niʻihi kehé. Kuó u fakatokangaʻi ha kakai lelei ʻoku kau ki he Siasí mo ʻikai kau ki he Siasí ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku hangē tofu pē ko Iá. Ko ha ngaahi sīpinga mālohi ia ʻo e founga ʻe lava ke fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko iá ʻi he kakai fakamatelié ʻo fakafou ʻi Heʻene ʻaloʻofá.

Ke lava ʻo mamata ki he tupulaki moʻoní, ʻe fie maʻu ke hokohoko atu hoʻo feingá. ʻOku hangē pē ia ko e fiemaʻu ke fai ha teuteu kimuʻa pea toki kaka he moʻungá, mo e kātaki mo e tui mateaki lolotonga ʻa e kaka hake ki ʻolungá, ʻoku pehē pē ʻa e fononga ko ʻení ʻoku fie maʻu ki ai ha ngāue lahi mo ha feilaulau. ʻOku fie maʻu maʻu pē hotau lelei tahá ki he anga faka-Kalisitiane moʻoní, ʻa ia ʻoku tau feinga ai ke hangē ko hotau ʻEikí. 16

ʻOku ou fie ʻoatu heni ha kiʻi fakatokanga. ʻOku ʻikai ke fakataumuʻa ʻa e fekau ke hangē ko Iá ke ke ongoʻi halaia, taʻetaau pe taʻeʻofaʻi. Ko hono kotoa ʻetau aʻusia fakamatelié ʻoku fekauʻaki ia mo e tupulaki, feinga, tōnounou, mo e lavameʻa. Neongo ne u fakaʻamu mo hoku uaifí ke ma kuikui pea fakaʻohovale pē kuo hoko ha mana ʻo ma tuʻu ʻi he tumutumú, ka ʻoku ʻikai ke pehē ʻa e moʻuí ia.

ʻOkú ke lelei feʻunga pē koe, ʻoku ʻofaʻi koe, ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ia kuó ke kakato leva. ʻOku ʻi ai ha ngāue ke fai ʻi he moʻuí ni mo e moʻui ka hoko maí. Te tau toki lava pē ʻo tupulaki ke hangē ko Iá ʻi Heʻene tokoni fakalangí.

ʻI he kuonga ko ʻeni ʻoku, “[ngali] moveuveu ai ʻa e meʻa kotoa pē; pea … [hangē ʻoku] hoko mai ʻa e ilifiá ki he kakai kotoa pē,” 17 ko e faitoʻó pē, ko e vetekiʻangá pē, ko e feinga ke hangē ko e Fakamoʻuí, 18 ko e Huhuʻi 19 ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ko e Maama ʻo e Māmaní, 20 pea fekumi kiate Ia naʻá Ne folofola ʻo pehē, “Ko au ko e halá.” 21

ʻĪmisi
Ko e Huhuʻí:

ʻOku ou ʻilo ko e hoko ʻo hangē ko Iá ʻo fakafou ʻi Heʻene tokoni fakalangí mo e mālohí ʻoku malava fakakongokonga ia. Kapau naʻe ʻikai malava ke pehē, naʻe ʻikai ke Ne ʻomi ʻa e fekau ko ʻení kiate kitautolu. 22 Ko ha konga ʻo e ʻuhinga ʻoku ou ʻiloʻi ai ʻení—koeʻuhí he ʻoku ou mamata ki Hono ngaahi ʻulungāngá ʻi ha niʻihi tokolahi ʻo kimoutolu. ʻOku ou fakamoʻoni ki he ngaahi meʻá ni ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Ngaahi Fakamatalá

  1. 3 Nīfai 27: 27. Ki ha ngaahi toe akonaki tatau mei he Fakamoʻuí, vakai ki he, Mātiu 5:48 (“Ko ia ke haohaoa ʻa kimoutolu he ʻoku haohaoa ʻa hoʻomou Tamai ʻi he langí”); 1 Sione 2:6 (“Ko ia ia ʻokú ne pehē, ʻoku nofo ia kiate iá, ʻoku totonu ke ne ʻeveʻeva foki ʻo hangē ko ʻene ʻeveʻeva ʻaʻaná”); Mōsaia 3:19 (“He ko e tangata fakakakanó ko e fili ia ki he ʻOtuá, pea kuo pehē ai pē ia talu mei he hinga ʻa ʻĀtamá, pea ʻe pehē ai pē, ʻo taʻengata pea taʻengata, kae ʻoua kuó ne talangofua ki he ngaahi fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea liʻaki ʻa e tangata fakakakanó kae hoko ko ha tangata māʻoniʻoni ʻi he fakalelei ʻa Kalaisi ko e ʻEikí, pea hoko ʻo anga tatau mo ha tamasiʻi siʻi, angavaivai, angamalū, loto-fakatōkilalo, faʻa kātaki, fonu ʻi he ʻofa, pea loto-fiemālie ke fakavaivai ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻoku lelei ke ne faí, ʻo hangē ʻoku fakavaivai ʻe ha tamasiʻi siʻi ki heʻene tamaí”); ʻAlamā 5:14 (“Pea ko ʻeni vakai, ʻoku ou fehuʻi kiate kimoutolu, ʻe hoku kāinga ʻo e siasí, kuo mou fanauʻi fakalaumālie koā ʻi he ʻOtuá? Kuo mou maʻu koā hono tataú ʻi homou fofongá?”); 3 Nīfai 12:48, (“Ko ia, ʻoku ou fakaʻamu ke mou haohaoa ʻo hangē pē ko aú, pe hangē ko e haohaoa hoʻomou Tamai ʻa ia ʻoku ʻi he langí”).

  2. Neal A. Maxwell, Even As I am1982), 16.

  3. Charles M. Sheldon, In His Steps (1979), 185.

  4. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:12–17.

  5. Vakai, Mātiu 5:48.

  6. Vakai, ʻĪsaia 9:6; 2 Nīfai 19:6.

  7. Vakai, 1 Kolinitō 2:14; Mōsaia 3:19.

  8. Vakai, Mātiu 7:23;25:12; Mōsaia 26:24; vakai foki, futinouti ki he potufolofola takitaha; David A. Bednar, “Ka Ne Mou ʻIlo Au,” Liahona,Nōvema 2016, 102–5.

  9. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:2.

  10. Vakai, Molonai 7:12–19.

  11. Vakai ʻEta 12:27.

  12. Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko Ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú, rev. ed. (2004), vahe 6, “Te u Fakatupulaki Fēfē ʻa e Ngaahi ʻUlungaanga Faka-Kalaisí?” Ko e ngaahi fakamatala ki he ngaahi ʻulungaanga kehe ʻo e Fakamoʻuí ʻoku maʻu ia ʻi he ngaahi konga kehe ʻo e folofolá. ʻOku maʻu ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻi he Mōsaia 3:19; ʻAlamā 7:23; Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:13.

  13. Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 137.

  14. Russell M. Nelson, “Te Tau Lava ʻo Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Liahona, Mē 2019, 67.

  15. Vakai, Bible Dictionary, “Gracevakai foki, Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Manavaʻofascriptures.ChurchofJesusChrist.org.

  16. Vakai, Sheldon, In His Steps,246: “Kapau ko ʻetau fakaʻuhinga ki he Kalisitiané ko e fiefia pē ʻi he ngaahi faingamālie ʻo e moihuú, angaʻofa taʻe fai ha feilaulau, maʻu ha taimi fakafiefia mo lelei pea feohi mo e ngaahi kaungāmeʻa leleí mo ʻākilotoa ʻe ha ngaahi meʻa ʻoku fakafiemālie, moʻui fakaʻapaʻapa pea ʻi he taimi tatau fakaʻehiʻehi mei he haʻahaʻa ʻo e angahalá mo e faingataʻa ʻo e māmaní koeʻuhí he ʻoku mātuʻaki faingataʻa ke matuʻuaki ia—kapau ko ʻetau fakaʻuhinga ʻeni ki he Kalisitiané, tā ʻoku tau kei tāumamaʻo mei he muimui ki he sīpinga ʻo Ia naʻe toʻe mo mamahi pea tangilaulau ʻi he angahala ʻa e māmaní; naʻe tautaʻa ko e tulutā lalahi ʻo e taʻataʻá, pea tangi mei he funga kolosí, ‘Ko hoku ʻOtua, ko hoku ʻOtua, ko e hā kuó ke liʻaki ai aú?’”

  17. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:91.

  18. Vakai, ʻĪsaia 43:3.

  19. Vakai, Siope 19:25.

  20. Vakai, Sione 8:12.

  21. Sione 14:6.

  22. Vakai, 1 Nīfai 3:7.