Konifelenisi Lahi
ʻE Fakahoko ʻe he ʻOtuá ha Meʻa ʻOku ʻIkai Mafakakaukaua
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2020


ʻE Fakahoko ʻe he ʻOtuá ha Meʻa ʻOku ʻIkai Mafakakaukaua

Kuo teuteuʻi ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne fānaú mo Hono Siasí ki he taimi ko ʻení.

Naʻe ʻikai fuoloa e tūʻuta ʻa e Kāingalotú ki he Teleʻa Sōlekí, naʻa nau kamata langa honau temipale māʻoniʻoní. Naʻa nau ongoʻi kuo faifai pea nau maʻu ha feituʻu te nau lava ke lotu ai ki he ʻOtuá ʻi he nonga pea tauʻatāina mei he fakatangá.

Neongo ia, ka ko e taimi naʻe ofi ke ʻosi ai hono fakavaʻe ʻo e temipalé, ne fakaofi mai ha kau tau ʻo ha kau sōtia ʻa e ʻIunaiteti Siteití ke fokotuʻu fakamālohi ha kōvana foʻou.

Koeʻuhí naʻe ʻikai ke ʻilo ʻe he kau taki ʻo e Siasí pe ko e hā hano lahi ʻa e fehiʻa ʻa e konga kaú, naʻe tuʻutuʻuni ai ʻe Pilikihami ʻIongi ke mavahe ʻa e Kāingalotú pea tanu ʻa e fakavaʻe ʻo e temipalé.

ʻOku ou tui pau naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí naʻa nau fifili pe ko e hā ʻoku uesia maʻu ai pē ʻenau feinga ke langa ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Naʻe faifai pea tolona ʻa e faingataʻá, pea keli ʻa e fakavaʻe ʻo e temipalé ʻo sivi. Ko e taimi ia naʻe toki ʻilo ai ʻe he kau paionia tufungá kuo mafahifahi ha konga ʻo e maka lahé, ʻo ʻikai toe feʻunga ke hoko ko ha fakavaʻe.

Naʻe iku ʻo fekau ʻe Pilikihami ke fakaleleiʻi ʻa e fakavaʻé koeʻuhí ke ne lava ʻo poupouʻi lelei ʻa e holisi kalānite1 ʻo e Temipale Sōleki fakaʻeiʻeikí.2 Fakaʻosí, ne lava ke hivaʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e himi “ʻE Kāinga kuo Langa ha Tuʻungá”3 pea ʻiloʻi naʻe langa honau temipale māʻoniʻoní ʻi ha fakavaʻe mālohi ʻe tolonga ʻo laui toʻu tangata.

ʻĪmisi
Fakavaʻe ʻo e Temipale Sōlekí

ʻE lava ke akoʻi mai ʻe he talanoá ni ʻa e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá.

Ko ha Mahaki Fakaʻauha Fakaemāmani Lahi

Kapau ʻoku ongo tatau ʻeni mo e ngaahi tūkunga ʻoku tau ʻi ai he ʻaho ní, ko hono ʻuhingá he ʻoku pehē ia.

ʻOku ʻikai ke u tui ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku fanongo mai ki hoku leʻó pe lau ʻeku ngaahi leá, kuo teʻeki ai uesia ʻe he mahaki fakaʻauha fakaemāmani lahí.

Kiate kinautolu ʻoku nau tēngihia siʻa mole ʻi he fāmilí pe ngaahi kaungāmeʻá, ʻoku mau tengihia fakataha mo kimoutolu. ʻOku mau tautapa ki he Tamai Hēvaní ke Ne fakafiemālieʻi mo fakanonga kimoutolu.

Ko e nunuʻa taimi lōloa ʻo e vailasí ni ʻoku ope atu ʻi he moʻui lelei fakatuʻasinó. Kuo mole mei ha ngaahi fāmili tokolahi ʻa ʻenau paʻanga hū maí pea tuʻunuku mai e fiekaiá, taʻepauʻiá, mo e loto-hohaʻá. ʻOku mau tanganeʻia ʻi he ngaahi ngāue taʻesiokita ʻa ha niʻihi tokolahi ke taʻofi ʻa e mafola ʻo e mahaki ko ʻení. ʻOku mau ongoʻi loto-fakatōkilalo ʻi he feilaulau fūfūnaki mo e ngāue fakaʻeiʻeiki ʻa kinautolu kuo tukuange ʻenau malu fakafoʻituituí ke tokoniʻi, fakamoʻui, pea mo faitokonia siʻi kakai faingataʻaʻiá. ʻOku fonu homau lotó ʻi he houngaʻia koeʻuhí ko hoʻomou ngaahi leleí mo e loto-ʻofá.

ʻOku mau lotu tāumaʻu ke fakaava ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi matapā ʻo e langí pea fakafonu hoʻomou moʻuí ʻaki ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ʻa e ʻOtuá.

Ko Kitautolú ko e Tengaʻi ʻAkau

ʻOku kei lahi e ngaahi meʻa taʻeʻiloa fekauʻaki mo e vailasí ni. Ka kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku ou ʻilo, naʻe ʻikai taʻeʻamanekina ʻa e vailasí ni ki he Tamai Hēvaní. Naʻe ʻikai fie maʻu ia ke Ne uki ha kongakau lahi ange ʻo ha kau ʻāngelo, ui ha ngaahi fakataha fakavavevave, pe ofeʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni mei he vaʻa ʻokú ne fakatupu e ngaahi māmaní ke feau ha fiemaʻu fakatuʻupakē.

Ko ʻeku pōpoaki he ʻaho ní, neongo ko e mahaki fakaʻauhá ni ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ne tau fakaʻamu pe ʻamanaki ki aí, ka kuo ʻosi teuteu ʻe he ʻOtuá ʻEne fānaú mo Hono Siasí ki he taimi ko ʻení.

ʻIo, te tau kātekina ʻeni. Ka te tau fai ha meʻa lahi ange ʻi he ʻūʻūnifo pē, kātaki, mo tatali ke foki e moʻuí ki he tūkunga ne angamaheni ki ai kimuʻá. Te tau laka atu ki muʻa, pea ko hono olá, te tau lelei ange.

Ko hono ʻai ʻe tahá, ko kitautolú ko e tengaʻi ʻakau. Pea ko e founga ke aʻusia ai ʻe he tengaʻi ʻakaú honau tuʻunga taupotú, kuo pau ke tanu kinautolu kae toki lava ke nau huli. Ko ʻeku fakamoʻoní, neongo ʻe lava ke tau ongoʻi ʻi ha ngaahi taimi ʻoku tau tanumia ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí pe ʻākilotoa ʻe he ngaahi pōpōʻuli fakaelotó, ka ʻe fakahoko ʻe he ʻofa ʻa e ʻOtuá mo e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ha meʻa taʻeʻamanekina.

ʻOku Maʻu ʻa e Ngaahi Tāpuakí mei he Faingataʻá

Kuo aʻusia ʻe he kuonga kotoa pē ʻa hono ngaahi taimi ʻo e ʻahiʻahí mo e faingataʻá.

Naʻe moʻui ʻa ʻĪnoke mo hono kakaí ʻi ha kuonga ʻo e faiangahala, tau, mo e lilingi toto. “Ka naʻe hāʻele mai ʻa e ʻEikí ʻo nofo mo hono kakaí.” Naʻe ʻi Hono finangaló ha meʻa naʻe ʻikai mafakakaukaua maʻanautolu. Naʻá Ne tokoniʻi kinautolu ke fokotuʻu ʻa Saione—ko ha kakai “loto taha mo fakakaukau taha” naʻe “nofo ʻi he māʻoniʻoni.”4

Naʻe lī ʻa e talavou ko Siosefá, foha ʻo Sēkopé, ki ha lepa, fakatau atu ke nofo pōpula, lavakiʻi, pea liʻaki.5 Mahalo naʻe fakakaukau ʻa Siosefa pe kuo ngalo ia ʻi he ʻOtuá. Ka naʻe ʻi ai ha meʻa fisifisimuʻa ʻa e ʻOtuá maʻa Siosefa. Naʻá Ne fakaʻaongaʻi ʻa e taimi faingataʻá ni ke fakamālohia e natula ʻo Siosefá mo fokotuʻu ia ki ha tuʻunga ke fakahaofi hono fāmilí.6

ʻĪmisi
Ko Siosefa ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií

Fakakaukau ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he lolotonga hono tuku pōpula ia he Fale Pōpula Lipetií, ʻa ʻene tautapa ke fakatauʻatāinaʻi siʻi Kāingalotu faingataʻaʻiá. ʻOku pau pē naʻá ne fakakaukau pe ʻe lava fēfē nai ke fokotuʻu ʻa Saione ʻi he ngaahi tūkunga ko iá. Ka naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻOtuá ha fakanonga kiate ia, pea naʻe ʻomi ʻe he fakahā nāunauʻia ne hoko aí ha nonga ki he Kāingalotú—pea ʻokú ne kei ʻomi ha nonga kiate koe mo au.7

Naʻe tuʻo fiha nai ʻi he ngaahi ʻuluaki taʻu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e siva e ʻamanaki ʻa e Kāingalotú pea nau fifili pe kuo fakangaloki koā ʻe he ʻOtuá kinautolu? Ka ʻi he ngaahi fakatangá, fakatuʻutāmakí, mo e fakamanamana ʻo e fakaʻauhá, naʻe ʻi ai ha meʻa makehe ʻa e ʻEiki ko e ʻOtua ʻo ʻIsilelí maʻa ʻEne kiʻi tākanga tokosiʻí. Ko ha meʻa ne ʻikai mafakakaukaua.

Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi sīpingá ni—pea mo ha laungeau kehe ʻi he folofolá?

ʻUluakí, ʻoku ʻikai kalofi ʻa e kakai angatonú mei heʻenau aʻusia ʻa e ngaahi faingataʻá. Kuo pau ke tau foua kotoa ha ngaahi taimi faingataʻa, he ʻoku tau ako ʻi he taimi ko ʻeni ʻo e faingataʻá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau fakamālohia hotau ʻulungāngá pea ʻunuki kitautolu ke tau ofi ange ki he ʻOtuá.

Uá, ʻoku ʻafioʻi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻoku tau faingataʻaʻia, pea koeʻuhí ko ʻEne fānau kitautolu, he ʻikai ke Ne liʻaki kitautolu.8

Fakakaukau ki he tokotaha angaʻofá, ʻa e Fakamoʻuí, ko ha konga lahi ʻo ʻEne moʻuí naʻe fakaʻaongaʻi ia ke ngāue fakaetauhi ki he mahakí, liʻekiná, loto-veiveiuá mo e hopoaté.9 ʻOkú ke fakakaukau ʻoku siʻi ange ʻEne tokanga kiate koé he ʻahó ni?

Siʻoku kaungāmeʻa mo hoku kāinga ʻofeina, ʻe tokangaʻi mo tauhi kimoutolu ʻe he ʻOtuá ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taimi ko ʻeni ʻo e taʻepauʻiá mo e ilifiá. ʻOkú Ne ʻafioʻi kimoutolu. ʻOkú Ne ongoʻi hoʻomou tautapá. ʻOkú Ne faitotonu mo falalaʻanga. Te Ne fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofá.

ʻOku ʻi ai ha meʻa fisifisimuʻa ʻa e ʻOtuá maʻau fakataautaha pea mo e Siasí fakakātoa—ko ha ngāue lahi mo fakaofo.

Fakamālō ki he ʻOtuá Koeʻuhí ko ha Palōfita

ʻOku toka mei muʻa hotau ngaahi ʻaho lelei tahá, ka ʻoku ʻikai ke tau sītuʻa ki ai. Ko e ʻuhinga ʻeni ʻoku foaki mai ai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu e fakahā ʻi onopōní! Ka ne ʻikai ia, ʻe hangē ʻa e moʻuí ko ha puna ʻi ha mape folau tataú, ʻo tatali ke matafi ʻa e kakapú ka tau toki lava ʻo tūʻuta lelei. Ko e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí maʻatautolú ʻoku mahulu hake ia ai. Koeʻuhí ko e Siasi ʻeni ʻo e Kalaisi moʻuí, pea koeʻuhí ʻokú Ne tataki ʻEne kau palōfitá, ʻoku tau laka ai ki muʻa pea ki ʻolunga, ki ha ngaahi feituʻu kuo teʻeki ke tau aʻusia, ki ha tuʻunga māʻolunga ʻoku ʻikai ke tau faʻa mafakakaukaua!

ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni he ʻikai ke tau foua ha hou ʻi heʻetau folau ʻi he matelié. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia he ʻikai ha maumau taʻeʻamanekina ʻo e meʻangāué, maumau fakamīsini, pe ko ha ngaahi faingataʻa lalahi ʻi he ʻeá. Ko hono moʻoní, ʻe malava ke toe kovi ange kimuʻa pea toki fakaʻau ke leleí.

Naʻá ku ʻilo ʻi heʻeku hoko ko ha pailate he vakapuna taú mo e kapiteni ʻi he kautaha vakapuná, neongo he ʻikai ke u lava ʻo fili e faingataʻa te u fepaki mo ia he lolotonga ʻa e folaú, ka te u lava pē ke fili ʻa e founga ʻo ʻeku mateuteú mo e meʻa te u faí. Ko e meʻa ʻoku fie maʻu ʻi he lotolotonga ʻo e taimi fakatamakí ko ha nonga mo ha falala mahino.

Te tau fakahoko fēfē ʻeni?

ʻOku tau fehangahangai mo e ngaahi moʻoní pea foki ki he ngaahi meʻa mahuʻingá, ki he ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ki he meʻa ʻoku mahuʻinga tahá. Ke ke fakamālohia hoʻo tōʻonga fakalotu fakafoʻituituí—hangē ko e lotú mo e ako folofolá pea mo hono tauhi ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOkú ke fai e ngaahi filí ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi tōʻonga lelei taha kuo fakamoʻoniʻí.

Tokanga taha ki he ngaahi meʻa te ke lava ʻo fakahokó, kae ʻikai ko e ngaahi meʻa he ʻikai te ke lava ʻo fakahokó.

Ke ke fakatahatahaʻi hoʻo tuí. Peá ke fakafanongo ki he folofola fakahinohino ʻa e ʻEikí mo ʻEne palōfitá ke taki koe ke ke hao.

Manatuʻi, ko e Siasi ʻeni ʻo Sīsū Kalaisí—ʻokú Ne ʻi he fohé.

Fakakaukau ki he ngaahi lelei fakalaumālie naʻe hoko ʻi he taʻu pē ʻe hongofulu ne toki ʻosí. Ko ha ngaahi meʻa siʻi pē ʻeni:

  • Naʻe toe fakamamafaʻi ʻa e sākalamēnití ko e uho ia ʻo ʻetau moihū he Sāpaté.

  • Naʻe ʻomi ʻa e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ko ha meʻangāue ʻoku fakatefito ʻi he ʻapí pea poupouʻi ʻe he Siasí ke ne fakamālohia ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí.

  • Ne tau kamata ha founga māʻolunga mo māʻoniʻoni ange ʻo e ngāue fakaetauhí ki he tokotaha kotoa pē.

  • Kuo mafola ʻi he Siasí kotoa ʻa hono ngāue ʻaki ʻo e tekinolosiá ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo fakahoko e ngāue ʻa e ʻEikí.

Naʻa mo e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e konifelenisi lahí ni naʻe ʻikai ke mei lava ia ka ne taʻeʻoua e ʻū meʻangāue fakaʻofoʻofa ʻo e tekinolosiá.

Kāinga, he ʻikai ngata pē ʻi he lelei ʻa e meʻa kotoa ʻi he ʻafio ʻa Kalaisi ʻi he fohé; ka te nau fisifisimuʻa.

ʻOku Laka Ki Muʻa e Ngāue ki hono Tānaki ʻo ʻIsilelí

ʻI he kamataʻangá, mahalo naʻe hangē ka hoko ʻa e mafola fakaemāmani lahi ʻa e mahaki fakaʻauhá ko ha fakatūkiaʻanga ki he ngāue ʻa e ʻEikí. Hangē ko ʻení, naʻe ʻikai toe lava e ngaahi founga motuʻa ʻo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. Ka, ʻoku fakahaaʻi ʻe he mahaki fakaʻauhá ha ngaahi founga foʻou mo mohu founga ʻo e tokoni ki he niʻihi ʻoku loto-moʻoní. ʻOku fakautuutu ʻa e ngāue ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí ʻi he mālohi mo e vēkeveke. ʻOku fakamoʻoni ki heni ha ngaahi talanoa ʻe laungeau mo lauafe.

Naʻe faitohi mai ha kaungāmeʻa lelei ʻo Haliote ʻoku nofo ʻi he fonua fakaʻofoʻofa ko Noaué fekauʻaki mo ha tupulaki ʻa e papitaisó kimuí ni. Naʻá ne tohi, “Ko e ngaahi feituʻu ʻoku tokosiʻi ai ʻa e Siasí, ʻe hoko ʻa e fanga kiʻi vaʻa īkí ko ha fanga kiʻi kolo, pea ʻe hoko e fanga kiʻi koló ko ha ngaahi uooti!!”

ʻI Lativiá, naʻe fuʻu vēkeveke ai ha fefine naʻá ne ʻilo ki he Siasí ʻi haʻane lomiʻi ha tuʻuaki ʻi he ʻinitanetí, ke ne ako kau ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí peá ne vave mai ai ʻaki ha houa ʻe taha kimuʻa ki heʻene ʻapoinimení, pea kimuʻa pea fakaʻosi e ʻuluaki lēsoni ʻa e ongo faifekaú, naʻá ne kole ange ha ʻaho ke papitaiso ai.

ʻI ʻIulope Hahaké, naʻe kaila ai ha fefine naʻá ne maʻu ha telefoni mei he ongo faifekaú, “Ongo Sisitā, ko e hā naʻe ʻikai ke mo telefoni vave mai aí? Kuo fuoloa ʻeku tali atu!”

Ko ha tokolahi ʻo ʻetau kau faifekaú ʻoku nau toe femoʻuekina ange. Ko ha tokolahi ʻoku nau akoʻi ha kakai tokolahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. ʻOku fakautuutu ange ʻa e fetuʻutaki ʻi he kāingalotú mo e kau faifekaú.

ʻI he kuohilí, mahalo ne tau haʻisia ki he ngaahi founga motuʻá naʻe pau ai ke hoko ha mahaki fakaʻauha kae lava ke ʻā hotau matá. Mahalo ʻoku tau kei langa ʻaki pē ʻa e maka lahé kae hili ko iá kuo ʻosi maʻu ʻa e kalānité. ʻOku tau ako ʻi he taimí ni ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai ha ngaahi founga kehekehe, kau ai e tekinolosiá, ke fakaafeʻi ʻa e kakaí—ʻi ha ngaahi founga angamaheni mo fakanatula—ke nau omi ʻo mamata, omi ʻo tokoni, pea nau omi ʻo kau.

Ngāue ʻAʻana, Founga ʻAʻana

Ko e ngāue ʻeni ʻa e ʻEikí. ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke tau fekumi ki Heʻene ngaahi founga ke fakahoko ʻaki iá, pea mahalo ʻe kehe ia mei heʻetau ngaahi taukei he kuohilí.

Naʻe hoko ʻeni kia Saimone Pita mo e toenga ʻo e kau ākonga naʻe ō ʻo toutai ʻi he Tahi Taipiliasí.

“Ko e pō ko iá naʻe ʻikai te nau maʻu ha meʻa.

“Pea pongipongi haké ʻoku tuʻu ʻa Sīsū ʻi [he] matātahí. …

“Pea tala ʻe ia kiate kinautolu, ʻAʻau ʻa e kupengá ʻi he [tafaʻaki ʻe taha] ʻo e vaká, pea te mou maʻu.”

Pea naʻa nau lī ʻenau kupengá ki he tafaʻaki ʻe tahá pea “ʻikai ai ke nau faʻa toho ia koeʻuhí ko e lahi ʻo e iká.”10

Kuo fakahā ʻe he ʻOtuá pea te Ne kei hoko atu ke fakahā ʻa Hono toʻukupu māfimafí. ʻE hokosia ʻa e ʻaho te tau sio ai ki mui pea ʻiloʻi, naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e taimi faingataʻa ko ʻení ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau maʻu ha ngaahi founga lelei ange—ʻa ʻEne ngaahi foungá—ke langa Hono puleʻangá ʻi ha fakavaʻe ʻoku fefeká.

ʻOku ou fakamoʻoni ko e ngāue ʻeni ʻa e ʻOtuá pea te Ne hokohoko atu ke fai ha ngaahi meʻa lahi ʻoku ʻikai faʻa mafakakaukaua ʻi he lotolotonga ʻo ʻEne fānaú, mo Hono kakaí. ʻOku hapai kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi he ʻaofinima ʻo Hono ongo toʻukupu ʻofa mo manavaʻofá.

ʻOku ou fakamoʻoni ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní ko e palōfita ia ʻa e ʻOtuá maʻa hotau kuongá.

ʻI heʻeku hoko ko e ʻAposetolo ʻa e ʻEikí, ʻoku ou fakaafeʻi mo tāpuakiʻi kimoutolu ke mou “fai ʻi he loto-fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku [mou] maʻu ʻa e mālohi ke faí; pea te [mou] toki lava ʻo tuʻu maʻu ʻi he loto-fakapapau, ke mamata ki he fakamoʻui ʻa e ʻOtuá, pea ke fakahā mai ʻa hono toʻukupú.”11 Pea ʻoku ou palōmesi ʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ke hoko ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai faʻa mafakakaukaua mei hoʻomou ngaahi ngāue māʻoniʻoní. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ko e maka hinehina fefeka naʻe hangē ha kalānité naʻe toʻo mei ha keliʻanga maka ʻi he kamataʻanga ʻo e Teleʻa Kōtoniuti Siʻí (Little Cottonwood Canyon), maile ʻe 20 (32 km) ki he tonga-hahake ʻo e koló.

  2. Ke maʻu ha ʻilo lahi ange ki he vahaʻa taimi ko ʻeni ʻo e hisitōliá, vakai, Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, vol. 2, ʻIkai Ha Nima Taʻe-Maʻa, 1846–1893 (2020), vahe 17, 19, mo e 21.

  3. Vakai, “ʻE Kāinga Kuo Langa ha Tuʻunga,” Ngaahi Himí, fika 37.

    ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi veesi ʻo e ʻanitema maʻongoʻongá ni ko ha kaveinga maʻa hotau kuongá, pea ko e taimi ʻoku tau fanongo ai ki he fakaleá ʻaki ha telinga foʻoú, ʻokú ne ʻomi ha ʻilo ki he ngaahi faingataʻa ʻoku tau fehangahangai mo iá:

    ʻO ka tau ka mahaki pe moʻui,

    Kaungāmeʻa pē ʻi he nofo mulí,

    Pe māsivesiva pe koloaʻia—

    ʻE poupou mai ai, … ʻa hotau ʻOtua.

    ʻOua naʻa vaivai pe manavahē,

    Heʻikai te tau tuʻu taha pē,

    ʻE fakamālohi mo tokoni mai,

    ʻA hotau ʻOtuá, … pea tau mafaí.

    [ʻI he tahi hou lolotó ʻoku ou ui koe ke ke ʻalu,]

    [He ʻikai hake ʻa e ngaahi vaitafe ʻo e mamahí.]

    [He te u ʻiate koe, ke tāpuekina ʻi hoʻo ngaahi faingataʻá,]

    [Mo fakamāʻoniʻoniʻi koe … ʻi hoʻo mamahi lahi tahá.]

    Ka fihi ho halá ʻi he mamahi,

    Māsila ʻa e ngaahi ngāue ʻa e filí

    Te ke tofanga pē ha fuʻu lelei

    Ko Sihova ē … he ʻOtua ʻofa.

    Te u mālōlō atu ʻia Koe Sīsū pē

    Taʻofi ʻa e filí pea mo e tauhelé

    Neongo ʻa e feinga ʻa helí he ʻikai pē,

    He kuó u liʻaki, … Pea ne ʻikai lavaʻi he kuó u liʻaki!

  4. Vakai, Mōsese 7:13–18.

  5. Mahalo naʻe taʻu 17 ʻa Siosefa ʻi hono fakatau ia ʻe hono ngaahi taʻoketé ke ngāue pōpula (vakai, Sēnesi 37:2). Naʻá ne taʻu 30 ʻi he taimi naʻe kamata ngāue ai kia Feló (vakai, Sēnesi 41:46). Te ke lava ʻapē ke fakakaukau ki he faingataʻaʻia ʻa ha talavou ke lavakiʻi, fakatau ke ngāue pōpula, tukuakiʻi loi, pea iku ʻo tuku pilīsone? ʻOku hoko moʻoni ʻa Siosefa ko ha sīpinga ʻo ʻikai ngata pē ki he toʻu tupu ʻo e Siasí ka ki he tangata, fefine, mo e fānau kotoa pē ʻoku holi ke ne fua e kolosí ʻo muimui he Fakamoʻuí.

  6. Vakai, Sēnesi 45:4–11; 50:20–21. ʻOku tau lau ʻi he Saame 105:17–18, “Naʻá ne fekau ʻa e tangata ke muʻomuʻa ʻiate kinautolu, ʻio ko Siosefa ʻa ia naʻe fakatau ke tamaioʻeikí: Pea naʻa nau fakamamahiʻi hono vaʻé ʻaki ʻa e ngaahi haʻi: naʻe tuia ia ʻe he ukamea.” ʻI ha liliu ʻe taha, ʻoku pehē ai he veesi 18, “[Naʻa nau fakamamahiʻi hono vaʻé ʻaki ʻa e ngaahi haʻi, ko ha ukamea naʻe huhuʻi hono laumālié]” (Young Literal Translation). Kiate aú, ʻoku fokotuʻu mai ʻe he meʻá ni naʻe hoko e ngaahi faingataʻaʻia ʻo Siosefá ke ne maʻu ai ha laumālie naʻe mālohi mo fefeka ʻo hangē ha ukameá—ko ha lelei te ne fie maʻu ki he kahaʻu maʻongoʻonga mo ʻikai mafakakaukaua kuo teuʻi ʻe he ʻEikí moʻoná.

  7. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–23.

  8. Kapau ʻoku fekauʻi ʻe he ʻOtuá ʻEne fānaú ke nau tokanga mo angaʻofa kiate kinautolu ʻoku fiekaia, masiva, telefua, mahaki, mo faingataʻaʻiá, ko e moʻoni te Ne ʻafioʻi pea ʻaloʻofa kiate kitautolu, ko ʻEne fānau (vakai, Molomona 8:39).

  9. Vakai, Luke 7:11–17.

  10. Vakai, Sione 21:1–6.

  11. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17.