Konifelenisi Lahi
ʻOfa Ki Homou Ngaahi Filí
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2020


ʻOfa Ki Homou Ngaahi Filí

ʻOku ʻomi ʻe he ʻilo ko ia ko e fānau kotoa kitautolu ʻa e ʻOtuá ha vīsone ki he mahuʻinga ʻo e niʻihi kehé pea mo e malava ke mavahe hake mei he filifilimānakó.

ʻOku taʻengata ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí maʻá e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá. Te u ʻoatu ʻi he pōpoakí ni ha ngaahi sīpinga mei he ʻIunaiteti Siteití, ka ʻoku ʻaonga ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ou akoʻí ki he feituʻu kotoa pē.

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻo e feʻiteʻitaní mo e fetāufehiʻaʻaki he ngaahi vā fetuʻutaki fakapolitikalé mo e ngaahi tuʻutuʻuní. Naʻa tau ongoʻi ia ʻi he faʻahitaʻu māfana ko ʻení ʻi he ope atu ha niʻihi mei he laka fakahāhā ʻi he melinó ki ha ngaahi tōʻonga fulikivanu. ʻOku tau ongoʻi ia ʻi he ngaahi feʻauʻauhi lolotonga ʻe niʻihi ki he ngaahi lakanga fakapuleʻangá. Meʻapangó, kuo tō ki tuʻa ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ni ʻo aʻu ki he ngaahi felauʻaki fakapolitikale mo e ngaahi lau taʻeʻofa ʻi heʻetau ngaahi fakatahaʻanga ʻi he Siasí.

Te tau fetōkehekeheʻaki maʻu pē ʻi ha puleʻanga fakatemokalati ʻi he kau kanititeití mo e ngaahi tuʻutuʻuní. Ka neongo ia, ʻi heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Kalaisí kuo pau ke tau tukuange ʻa e loto-ʻitá mo e tāufehiʻa ʻoku hoko ʻi he fekīhiaki pe tukuhifoʻi ʻo e ngaahi fili fakapolitikalé ʻi he ngaahi tūkunga lahi.

ʻĪmisi
Malanga ʻi he Moʻungá

Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi akonaki hotau Fakamoʻuí, mahalo ʻoku ʻilo lahia kae tātāitaha ke fakahoko:

“Kuo mou fanongo naʻe lea pehē, Ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí, kae fehiʻa ki ho filí.

“Ka ʻoku ou tala atu kiate kimoutolu, ʻOfa ki homou ngaahi filí, tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi ʻa kimoutolú, fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate kimoutolú, pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku fai kovi mo fakatanga kiate kimoutolú” (Mātiu 5:43–44). 1

Kuo laui toʻu tangata hono akoʻi ʻa e kau Siú ke nau fehiʻa ki honau ngaahi filí, he naʻa nau faingataʻaʻia ʻi he pule fakamālohi mo fakamamahi ʻa e kau Lomá. Ka naʻe akoʻi kinautolu ʻe Sīsū, ke “ʻofa ki homou ngaahi filí” pea “fai lelei kiate kinautolu ʻoku ngaohikovia kimoutolú.”

ʻĪmisi
Ko e akonaki ʻa Sīsū ʻi he ongo ʻAmeliká

Ko ha ngaahi akonaki maʻongoʻonga ia ki he ngaahi vā fetuʻutaki fakatāutaha mo fakapolitikalé! Ka ko e meʻa ia ʻoku kei fekauʻi mai ʻe hotau Fakamoʻuí. ʻOku tau lau ʻi he Tohi ʻa Molomoná, “He ko e moʻoni, ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ko ia ia ʻokú ne maʻu ʻa e laumālie ʻo e fakakikihí ʻoku ʻikai ʻaʻaku ia, ka ʻoku ʻo e tēvoló ia, ʻa ia ko e tamai ʻa e fakakikihí, pea ʻokú ne ueʻi hake ʻa e loto ʻo e kakaí ke fefakakikihiʻaki ʻi he ʻita, ʻiate kinautolu” (3 Nīfai 11:29).

ʻOku ʻikai faingofua ʻa e ʻofa ki hotau ngaahi filí mo kinautolu ʻoku fakafepaki maí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī, “Ko e tokolahi taha ʻo kitautolu kuo teʻeki ke tau aʻu ki he tuʻunga ko ia ʻo e … ʻofá mo e fakamolemolé,” naʻá ne hoko atu ʻo pehē “ʻOku fie maʻu ki ai ha mapuleʻi fakatāutaha ʻoku meimei lahi ange ʻi he meʻa ʻoku tau malavá.” 2 Ka kuo pau ke mahuʻinga ia, he ko e konga ia ʻo e ongo fekau lalahi ʻa e Fakamoʻuí ke “ʻofa ki [he ʻEikí] ko ho ʻOtuá” pea ke “ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé” (Mātiu 22:37, 39). Pea kuo pau ke malava ia, koeʻuhí naʻá Ne akonaki foki, “Kole, pea ʻe foaki ia kiate kimoutolu; kumi pea te mou ʻilo” (Mātiu 7:7). 3

Te tau tauhi fēfē ʻa e ngaahi fekau fakalangi ko ʻení ʻi ha māmani ʻoku tau moʻulaloa ai foki ki he ngaahi lao ʻa e tangatá? Ko e meʻamālié, ʻoku tau maʻu ʻa e sīpinga tonu ʻa e Fakamoʻuí ki he founga ke potupotutatau ai ʻEne ngaahi fono taʻengatá mo e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻo e ngaahi lao faʻu ʻe he tangatá. ʻI he taimi ne feinga ai ʻa e filí ke tauheleʻi Ia ʻaki ha fehuʻi pe ʻoku totonu nai ke totongi tukuhau ʻa e kau Siú ki Lomá, naʻá Ne tuhu ki he ʻīmisi ʻo Sisa naʻe tongi ʻi heʻenau paʻanga maká ʻo pehē, “Ko ia ʻatu kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisá, pea ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá” (Luke 20:25). 4

ʻĪmisi
ʻOatu kia Sisa ʻa e Meʻa ʻa Sisá

Ko ia, ʻoku totonu ke tau talangofua ki he ngaahi lao ʻa e tangatá (ʻave kia Sisa) ke moʻui nonga ʻi he mafai fakapuleʻangá, pea tau talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ki hotau ikuʻanga taʻengatá. Ka ʻoku tau fakahoko fēfē nai ʻeni— tautautefito ki he founga ʻoku tau ako ai ke ʻofa ki hotau ngaahi filí?

Ko e ʻuluaki kamataʻanga leleí ʻa e akonaki ko ia ʻa e Fakamoʻuí ke ʻoua ʻe “fefakakikihiʻaki ʻi he ʻitá.” Ko e tēvoló ʻa e tamai ʻo e fakakikihí, pea ko ia ʻokú ne ueʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fefakakikihiʻaki ʻi he ʻitá. ʻOkú ne fakaʻaiʻai ʻa e loto-tāufehiʻá mo e ngaahi vā fetuʻutaki fetāufehiʻaʻaki ʻi he niʻihi fakafoʻituituí mo e ngaahi kulupú. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ko e ʻitá ko e “meʻangāue ʻa Sētane,” he “ko e ʻitá ko ʻete moʻulaloa ia ki he mālohi ʻo Sētané. He ʻikai lava ke fakaʻitaʻi kitautolu ʻe ha taha. Ko kitautolu pē ʻoku tau fili ke fai iá.” 5 Ko e ʻitá ʻa e hala ki he māvahevahé mo e fekainakí. ʻOku tau ʻunu atu ki hono ʻofaʻi hotau ngaahi filí ʻi heʻetau fakaʻehiʻehi mei he ʻitá mo e angakovi kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke tau fakakaukau tataú. ʻOku tokoni foki kapau te tau loto moʻoni ke ako meiate kinautolu.

ʻOku kau ʻi he ngaahi founga kehe ke fakatupulaki ʻa e mālohi ke ʻofa ki he niʻihi kehé ʻa e founga faingofua naʻe fakamatalaʻi ʻi he ngaahi lea ʻo ha foʻi faiva hiva fuoloa. ʻI he taimi ʻoku tau feinga ai ke mahino pea feohi mo e kakai ʻo ha anga fakafonua kehé, ʻoku totonu ke tau feinga ke maheni mo kinautolu. ʻI ha ngaahi tūkunga taʻe-faʻa-laua, ʻoku lava ke liliu ʻa e huʻuhuʻu pe angakovi ʻa e solá ʻo anga fakakaungāmeʻa pea aʻu pē ʻo ʻofa ʻi he taimi ʻoku lava ai ʻe he fetuʻutaki fakatāutahá ʻo ʻomi ʻa e mahinó mo e fefakaʻapaʻapaʻakí. 6

Ko ha tokoni lahi ange ʻi he ako ke ʻofa ʻiate kinautolu ʻoku fakafepaki maí mo hotau ngaahi filí, ko e feinga ke mahino ʻa e mālohi ʻo e ʻofá. Ko ha ngaahi akonaki ʻeni ʻe tolu mei he ngaahi akonaki fakaepalōfita lahi fekauʻaki mo e meʻá ni.

Naʻe akonaki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá “ko ha lea fakaʻapaʻapa motuʻa ʻoku pehē ko e “ofá ʻoku fetongi ʻaki ʻa e ʻofa. Tau fakahoko atu muʻa ʻa e ʻofá—fakahaaʻi atu ʻetau angaʻofá ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.” 7

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Hauati W. Hanitā ʻo pehē: “ʻE ʻaonga lahi ki he māmani ʻoku tau nofo aí kapau ʻe maʻu ʻe he tangata mo e fefine ʻi he feituʻu kotoa pē ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí, ʻa ia ko e angaʻofa, angamalū, pea mo angavaivai. ʻOku ʻikai ha meheka pe hīkisia ai. … ʻOku ʻikai feinga ke maʻu mai ha meʻa ko ha fetongi. … ʻOku ʻikai ke ne tali ʻa e loto taʻe-fieauná, tāufehiʻá, pe fetāʻakí. … ʻOkú ne poupouʻi ʻa e nofo fakataha ha kakai kehekehe ʻi he ʻofa faka-Kalisitiané ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻenau tui fakalotú, matakalí, tangataʻi fonuá, tuʻunga fakapaʻangá, tuʻunga fakaakó, pe anga fakafonuá.” 8

Pea kuo kole mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ke tau, “fakalahi ʻetau ʻofá ke ne kāpui kotoa ʻa e fāmili ʻo e tangatá.” 9

Ko ha konga mahuʻinga ʻo e ʻofa ki hotau ngaahi filí ko e ʻave ʻa e meʻa ʻa Sisá ʻaki hono tauhi ʻa e ngaahi lao ʻo hotau ngaahi fonuá. Neongo naʻe liliu moʻui ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, ka naʻe ʻikai ke Ne akoʻi ʻa e liukavá pe maumau laó. Naʻá Ne akoʻi ha founga lelei ange. ʻOku akoʻi ʻe he fakahā ʻo onopōní ʻa e meʻa tatau:

“Tuku ke ʻoua naʻa maumauʻi ʻe ha tangata ʻa e ngaahi lao ʻo e fonuá, he ko ia ia ʻokú ne tauhi ʻa e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai ʻaonga ke ne maumauʻi ʻa e ngaahi lao ʻo e fonuá.

“Ko ia, ke mou fakaongoongo ki he kau pule ‘a ia ʻoku ʻi aí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:21–22).

Pea ʻoku hā ʻi heʻetau tefito ʻo e tuí, naʻe tohi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá hili hono kātekina ʻe he fuofua Kāingalotú ʻa e fakatanga lahi mei he kau maʻu mafai fakapuleʻanga ʻo Mīsulí, “ʻOku mau tui ʻoku totonu ke fakaongoongo ki he ngaahi tuʻi, kau palesiteni, kau pule, mo e kau fakamaau fakapuleʻanga, ʻi he talangofua, fakaʻapaʻapaʻi mo poupou ki he laó” (Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:12).

ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻoku tau loto-fiemālie ki he ngaahi meʻa kotoa ʻoku fai ʻe kinautolu ʻoku fakamālohiʻi ʻa e laó. ʻOku ʻuhinga ia ʻoku tau talangofua ki he lao lolotongá mo fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga melino ke liliu ʻaki ia. ʻOku ʻuhinga foki ia ʻoku tau tali loto-fiemālie ʻa e ola ʻo e ngaahi fili [fakapuleʻangá]. He ʻikai ke tau kau ʻi he ngaahi fetāʻaki ʻoku fai ʻe kinautolu ʻoku loto-mamahi ʻi he ola ʻo e filí. 10 ʻOku tau maʻu maʻu pē ʻa e faingamālie mo e fatongia ʻi ha sōsaieti fakatemokalati ke hokohoko atu pē ʻa e nofo melinó kae ʻoua ke aʻu ki he fili hono hokó.

ʻOku makatuʻunga ʻa e akonaki ʻa e Fakamoʻuí ke ʻofa ki hotau ngaahi filí mei he foʻi moʻoni ko ia ko e kakai matelie kotoa pē ko e fānau ʻofeina kinautolu ʻa e ʻOtuá. Naʻe siviʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni taʻengata ko iá mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻe niʻihi ʻo e laó ʻi he ngaahi fakahāhāloto kimuí ni ʻi he ngaahi kolo lahi ʻo ʻAmeliká.

ʻĪmisi
Fakahāhāloto ʻi he melino

Naʻe ʻi ai ha taimi naʻe tōtuʻa ai, pea hangē kuo ngalo ia ʻi ha niʻihi ʻa hono fakapapauʻi mai ʻe he ʻUluaki Liliu ki he Konisitūtone ʻa e ʻIunaiteti Siteití ʻa e “totonu ʻa e kakaí ke nau fakatahataha ʻi he melino, pea ke fai ha tohi tangi ki he Puleʻangá ki ha fakatonutonu ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku nau mamahi ai.” Ko e founga ia kuo fakamafaiʻi ke fakahā ki he kakaí pea tukutaha ʻa e tokangá ki he ngaahi meʻa taʻetotonu ʻi he faʻunga pe tokangaʻi ʻo e ngaahi laó. Pea kuo ʻi ai ha ngaahi meʻa taʻetotonu. ʻOku hā mei he ngaahi tōʻonga ʻa e kakaí pea mo hotau ngaahi ʻulungaanga fakatāutahá, kuo tau laulanu mo e ngaahi loto-mamahi ʻoku fekauʻaki mo iá. Kuo fakamanatu mai kiate kitautolu ʻi ha ʻēsei ko ha kole fakatāutaha ʻa Faifekau Telesa A. Tia ʻo e Kautaha Fakafonua ki hono Paotoloaki ʻo e Kakai Lanu [Kehé] (NAACP) ʻa e “tupulaki ʻo e laulanú ʻi he fetāufehiʻaʻakí, fakaaoaó, tukunoaʻí, taʻetokaʻí mo e fakalongolongoʻí.” 11 ʻI heʻetau hoko ko e tangataʻi fonua mo e fefineʻi fonua pea mo e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, kuo pau ke tau tokoni lelei ange ke fakangata fakaʻaufuli ʻa e laulanú.

ʻĪmisi
Fakamoveuveu taʻe-fakalao

Ko e meʻa ʻe taha ne tōtuʻá, naʻe hangē ne ngalo ʻi he niʻihi tokosiʻi naʻa nau kau mo poupouʻi ʻa e ngaahi laka fakahāhālotó mo e ngaahi tōʻonga taʻefakalao ne muiaki aí, ko e ngaahi fakahāhāloto ʻoku maluʻi ʻe he Konisitūtoné ʻoku melino. ʻOku ʻikai ha totonu ʻa e kau fakahāhālotó ke fakaʻauha, tohitohiʻi, pe kaihaʻasi ha koloa pe uesia ʻa e mālohi fakalao ʻa e kau polisi ʻa e puleʻangá. ʻOku ʻikai ʻasi ʻi he Konisitūtoné mo e laó ha fakaafe ki ha liukava pe fakaehaua. ʻOku totonu ke mahino kiate kitautolu hono kotoa—polisí, kau fakahāhālotó, kau poupoú, mo e kau mamatá—ʻa e fakangatangata ʻo ʻetau totonú pea mo e mahuʻinga hotau fatongia ke nofo ʻi loto he ngataʻanga ʻo e lao lolotongá. Naʻe tonu pē hono tala ʻe ʻĒpalahame Lingikoni ʻo pehē: “ʻOku ʻikai totonu ia ke fakatonutonu ha loto mamahi ʻaki ʻa e fakamoveuveu ʻa e kakaí.” 12 Ko e fakatonutonu ʻo e loto mamahí ʻaki ʻa e fakamoveuveu ʻa e kakaí ko ha fakatonutonu ia ʻi he founga taʻefakalao. Ko e fakaehaua ia, ko ha tuʻunga ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha puleʻanga lelei mo ha kau polisi, ʻa ia ʻokú ne uesia ai kae ʻikai maluʻi ʻa e totonu ʻa e fakafoʻituituí.

Ko e taha ʻo e ʻuhinga ne fakaʻohovale ai ki ha niʻihi tokolahi ʻa e fakahāhāloto kimuí ni mai ʻi he ʻIunaiteti Siteití ko e fetāʻaki mo e maumau lao ko ia naʻe ongoʻi ʻe he ngaahi matakali kehekehe ʻi he ngaahi puleʻanga kehé ka naʻe ʻikai totonu ke ongo ia ʻi he ʻIunaiteti Siteití. ʻOku totonu ke lelei ange ʻa e fonuá ni ʻi hono fakangata ʻa e laulanú, ʻo ʻikai ngata pē ki he kakai ʻUliʻuli ʻo ʻAmeliká, ʻa ia naʻe ʻilonga ʻenau ngaahi fakahāhāloto kimuí ni maí, kae pehē foki ki he kau Latiná, ʻĒsiá, mo e ngaahi kulupu kehé. ʻOku ʻikai fakafiefia ʻa e hisitōlia ʻo e fonuá ni ʻi he laulanú pea kuo pau ke tau failelei ange kitautolu.

ʻĪmisi
Motu ko ʻĒlisí
ʻĪmisi
Kau Hikifonua Maí

Naʻe kamataʻi ʻa e ʻIunaiteti Siteití ʻe ha kakai ne hikifonua mai mei ha ngaahi fonua kehekehe mo e matakali kehekehe. Naʻe ʻikai ko hono taumuʻa fakalūkufuá ke fokotuʻu ha faʻahinga tui fakalotu pau pe fakatolonga ha faʻahinga anga fakafonua kehekehe pe mateakiʻi ha matakali pē ʻe taha mei he ngaahi fonua motuʻá. Naʻe fekumi hotau toʻu tangata naʻa nau kamataʻí ke fakatahatahaʻi [ʻa e kakaí] ʻaki ha konisitūtone mo ha ngaahi lao foʻou. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ke pehē ne haohaoa ʻetau ngaahi lao ke tau taha aí pe ko e mahino he taimi ko iá ki honau ngaahi fakaʻuhingá. Naʻe hā mei he hisitōlia ʻo e ongo senituli ʻuluaki ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻa e fiemaʻu ke fakahoko ha ngaahi fakalelei lahi, hangē ko e totonu ʻa e houʻeiki fafiné ke filí, pea tautefito ki hono fakangata ʻo e pōpulá, kau ai ʻa e ngaahi lao ke fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe kinautolu ne pōpulá ʻa e ngaahi tūkunga kotoa ʻo e tauʻatāiná.

Naʻe toki fakamanatu mai ʻe ha ongo ako mataotao mei he ʻUnivēsiti Eilí:

“Neongo ʻa e ngaahi tōnounoú, ʻoku ʻosi fakanaunauʻi makehe ʻa e ʻIunaiteti Siteití ke ne fakatahatahaʻi ha sōsaieti ʻoku kehekehe mo māvahevahe. …

“…ʻOku ʻikai totonu ke fili hono tangataʻi fonuá mei he tuʻunga fakafonuá mo e kehekehe ʻo e anga fakafonuá. ʻE lava ke maʻu fakatouʻosi ia ʻe he kakai ʻAmeliká. Ka ko e meʻa mahuʻingá ʻa hono mateakiʻi ʻo e konisitūtoné. Kuo pau ke tau tuʻu fakataha ʻi hono poupouʻi ʻo e Konisitūtoné, neongo ʻa e kehekehe ʻetau ngaahi fakakaukaú.” 13

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuohilí, naʻe fai ai ʻe ha sekelitali ki muli ʻa Pilitānia ʻa e faleʻi mahuʻinga ko ʻení ʻi ha femeʻaʻaki ʻi he Fale Aleá: “ʻOku ʻikai ke ʻi ai hatau ngaahi kaungāmeʻa ʻoku taʻengata pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai hatau ngaahi filituʻuloa. Ko ʻetau ngaahi fiemaʻú ʻoku taʻengata mo tuʻuloá, pea ko hotau fatongiá ke muimuiʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ʻení.” 14

Ko ha foʻi ʻuhinga fakaemāmani lelei ia ki hono muimuiʻi ʻo e ngaahi fiemaʻu “taʻengata mo tuʻuloá” ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé. ʻIkai ke ngata aí, ʻoku akoʻi mai ʻe he tokāteline ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí ha toe fiemaʻu taʻengata ʻoku totonu ke ne tataki kitautolú: ko e ngaahi akonaki ʻa hotau Fakamoʻuí, ʻa ia naʻe tākiekina ai ʻa e Konisitūtone ʻo e ʻIunaiteti Siteití mo e ngaahi lao tefito ʻo hotau ngaahi fonua lahi. Ko e mateakiʻi ʻo e lao kuo fokotuʻú kae ʻikai ko e “ngaahi kaungāmeʻa” fakataimí ʻa e founga lelei taha ke ʻofa ai kiate kinautolu ʻoku fakafepaki maí mo hotau ngaahi filí ʻi heʻetau feinga ki he uouangatahá neongo hotau faikehekehé.

ʻOku ʻomi ʻe hono ʻilo ko e fānau kotoa kitautolu ʻa e ʻOtuá ha mahino fakalangi ki he mahuʻinga ʻo e niʻihi kehe kotoa pē mo e loto-fiemālie mo e malava ke mavahe hake mei he filifilimānakó mo e laulanú. ʻI he ngaahi taʻu lahi ʻo ʻeku nofo ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe ʻi he puleʻangá ni, kuo akoʻi au ʻe he ʻEikí ʻoku malava ke talangofua mo feinga ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi lao hotau puleʻangá mo ʻofa foki kiate kinautolu ʻoku fakafepaki maí mo hotau ngaahi filí. Neongo ʻoku ʻikai faingofua, ka ʻoku malava ia ʻi he tokoni ʻa hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Naʻá Ne ʻomi ʻa e fekau ko ʻení ke ʻofa, pea ʻokú Ne talaʻofa mai ʻEne tokoní ʻi heʻetau feinga ke talangofuá. ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku ʻofeina pea ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní pea mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai foki, Luke 6:27–28, 30.

  2. Gordon B. Hinckley, “The Healing Power of Christ,” Ensign, Nov. 1988, 59; see also Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 230.

  3. Vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:5.

  4. Vakai foki, Mātiu 22:21; Maʻake 12:17.

  5. Thomas S. Monson, “ ʻE Hoku Tokoua, Mapuleʻi Ho Lotó,” Liahona, Nōvema 2009, 68.

  6. Vakai, Becky and Bennett Borden, “Moving Closer: Loving as the Savior Did,” Ensign, Sept. 2020, 24–27.

  7. Joseph Smith, ʻi he History of the Church, 5:134. Naʻe lea ʻaki ʻe Mātini Lūtelo Kingi Jr ʻa e meʻa tatau (1929–1968): “Ko hono fetongi ko ia ʻo e koví ʻaki ʻa e koví ʻe toe ʻāʻāsili ai pē ʻa e koví, ʻo toe fakalahi atu ai ha fakapoʻuli lahi ange ki ha pō ʻoku kaupōʻuli. He ʻikai ke lava ʻe he fakapoʻulí ʻo tekeʻi atu ʻa e fakapoʻulí; ko e māmá pē te ne lava ʻo fai iá. He ʻikai ke lava ʻe he tāufehiʻá ʻo tekeʻi atu ʻa e tāufehiʻá; ko e ʻofá pē te ne lava ʻo fai iá” (Where Do We Go from Here: Chaos or Community? [2010], 64–65).

  8. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hauati W. Hanitā 2015), 263.

  9. Russell M. Nelson, “Blessed Are the Peacemakers,” Liahona, Nov. 2002, 41; vakai foki, Teachings of Russell M. Nelson (2018), 83.

  10. Vakai, “A House Divided,” The Economist, Sept. 5, 2020, 17–20.

  11. Theresa A. Dear, “America’s Tipping Point: 7 Ways to Dismantle Racism,” Deseret News, June 7, 2020, A1.

  12. Abraham Lincoln, address at the Young Men’s Lyceum, Springfield, Illinois, Jan. 27, 1838, in John Bartlett, Bartlett’s Familiar Quotations, 18th ed. (2012), 444.

  13. Amy Chua and Jed Rubenfeld, “The Threat of Tribalism,” Atlantic, Oct. 2018, 81, theatlantic.com.

  14. Henry John Temple, Viscount Palmerston, lea ʻi he House of Commons, Mar. 1, 1848; ʻi he Bartlett, Bartlett’s Familiar Quotations, 392; toki tānaki atu ʻa e fakamamafá.