Tuqtuukilal sa’eb’ li ch’a’ajkil kutankil
Maajun wa chaq jwal ki’aajelo’ ru xsik’b’al li tuqtuukilal sa’ junjunqal.
Toje’ kipatz’man we rosob’tesinkil jun xcha’al li na’ajej Nauvoo historica. Sa’ li k’anjel a’an, kinru chirula’aninkil li tz’alam sa’ Liberty, aran Misuri. Naq kiwil li tz’alam, kichal sa’ ink’a’uxl li kik’ulman aran li nak’ehok xwankil sa’ resilal li Iglees. Lix yu’ameb’ laj santil paab’anel ki’ok sa’ xiwxiw xb’aan naq laj jolominel re Misuri kixtaqla xkamsinkileb’. Jo’kan ajwi’, li profeet ut junjunqeb’ li rochb’een sik’b’ileb’ ru ke’k’ehe’ sa’ li tz’alam sa’ Liberty chi maak’a’ xmaakeb’. Jun reheb’ li xyaalal naq ke’tawasiik tz’aqal li qakomon a’an xb’aan naq ink’a’ neke’xk’ulub’a li preexil.1 Li xtawasinkileb’ laj Jose Smith ut eb’ laj taaqenel re, a’an jun reetalil li roksinkil li xtaql ch’oolej chi ink’a’ tiik, li naru naxtoch’eb’ li kristiaan tiikeb’ xch’ool. Li hoonal kixnumsi laj Jose sa’ li tz’alam naxk’utb’esi naq li ch’a’ajkilal moko reetalil ta naq ink’a’ ta raj us yookat chixb’aanunkil chiru li Qaawa’, chi moko narisi ta li rosob’tesihom.
Kitoch’e’ tz’aqal inch’ool naq kiwil li kixye li profeet aj Jose Smith naq wan chaq sa’ li tz’alam sa’ Liberty: “At Dios, b’ar wankat laa’at? Ut bʼar wan li muhebʼaal li natzʼapok re li naʼajej muqmuukat wiʼ?”2 Laj Jose kixpatz’ re li Qaawa’ jo’ k’ihal chik lix tenamit “te’xnumsi li maa’usilal ut li rahob’tesink a’in li wan wi’ chi q’etb’il li chaq’rab’.”3
Naq wankin chaq sa’ li tz’alam sa’ Liberty, kitoch’e’ tz’aqal inch’ool naq kiwil lix sumehom li Qaawa’: “At walal, tuqtuukilal chiwanq sa’ aawaam; laa ch’a’ajkilal ut laa tawasinkil yal chiru jun ch’ina k’amok taawanq; ut chirix a’an, wi nakakuy chi us, li Dios tixtaqsi aaloq’al chi taqe’q.”4 Chi yaal naq li rahilal naqak’ul naru nokoxchaab’ilob’resi re naq toowulaq sa’ li junelikil ut choxahil na’ajej.5
Li xchaq’al ru raatin li Kolonel “At walal, tuqtuukilal chiwanq sa’ aawaam”6 na’eek’an sa’ waam ut nim x’aajelil ru sa’eb’ li qakutankil. Naxjultika we li na’leb’ kixk’ut li Qaawa’ chiruheb’ lix tzolom sa’ lix k’anjel sa’ ruchich’och’.
Rub’elaj li rahilal kixnumsi li Kristo sa’ li Awimq Getsemani ut sa’ li krus, kixye reheb’ lix tzolom “chera eerib’ cherib’il eerib’; jo’ naq xexinra laa’in”7 ut chirix a’an kixk’ojob’ xch’ooleb’ rik’ineb’ li aatin a’in: “Li tuqtuukil usilal ninkanab’ eerik’in, lin tuqtuukil usilal nink’e eere: ink’a’ nink’e eere kama’ naxk’e li ruchich’och’. Misachk eech’ool chi k’oxlak, chi moko chexxuwaq.”8
Jun reheb’ lix k’ab’a’ li Qaawa’ ut li Kolonel Jesukristo, a’an “Awa’b’ej re Tuqtuukilal.”9 Sa’ xraqik, li rawa’b’ejihom taak’ojob’aaq, jo’ ajwi’ li tuqtuukilal ut li rahok.10 Naqoyb’eni chi sa qach’ool li rawa’b’ejihom li Mesias chiru li jun mil chihab’.
Us ta wan qanawon chirix li rawa’b’ejihom li Qaawa’ chiru li jun mil chihab’, naqanaw naq li tuqtuukilal ut li sahil wank ink’a’ k’i wankeb’ sa’ li qakutankil.11 Sa’ lin yu’am, maajun wa wilom chaq junaq nimla xik’ ilok jo’ anajwan. Nokohe’raatina sa’ josq’il ut wech’ink-ib’, ut neke’xtik chaq li k’a’ru na’isin re li tuqtuukilal ut li ch’anch’ookilal.
Li tuqtuukilal sa’ li ruchich’och’ ink’a’ nayeechi’iman chi moko ch’olch’o naq wanq toj reetal li xkab’ xk’ulunik li Jesukristo. Li Kolonel kixye reheb’ lix apostol naq lix k’anjel sa’ ruchich’och’ ink’a’ tixk’e xtuqtuukilal chixjunil li ruchich’och’. A’an kixk’ut, “Meek’oxla naq xinchalk ta sa’ ruchich’och’ chi xk’eeb’al li tuqtuukil usilal.”12 Lix tuqtuukilal chixjunil li ruchich’och’ moko a’an ta xcha’al li xb’een xk’anjel li Kolonel sa’ ruchich’och’. Lix tuqtuukilal chixjunil li ruchich’och’ toj maak’a’ anajwan.
A’b’anan, li tuqtuukilal sa’ junjunqal naru natawman us ta wan li josq’il, li wech’ink-ib’, ut li jachink-ib’ li naxjalb’ehi ut naxpo’resi li ruchich’och’ sa’ li qakutankil. Maajun wa chaq jwal ki’aajelo’ ru xsik’b’al li tuqtuukilal sa’ junjunqal. Jun xchaq’al ru b’ich toj ak’ tz’iib’anb’il xb’aan li Hermano Nik Day choq’ reheb’ li saaj li naxk’ab’a’in “Paz en Cristo” naxye, “Naq maak’a’ tuqtuukilal sa’ li ruchich’och’, wan tuqtuukilal rik’in li Kristo.”13 Xoo’osob’tesiik rik’in li b’ich a’in tz’aqal rub’elaj xtiklajik li yajel COVID-19.
Li b’ich a’in naxk’utb’esi chan ru naq naqataw li tuqtuukilal ut naxch’olob’ chi chaab’il naq li tuqtuukilal chapcho rik’in lix yu’am ut lix k’anjel li Jesukristo. Li Awa’b’ej Joseph F. Smith kixye, “Maajun wa taawanq li musiq’ej a’an re tuqtuukilal ut rahok … toj reetal naq eb’ li kristiaan te’xk’ul li yaal chirix li Dios ut li raatin … ut te’xk’e reetal lix choxahil wankilal.”14
Us ta ink’a’ taqakanab’ xyalb’al qaq’e chixtawb’al xtuqtuukilal li ruchich’och’, yeeb’il qe naq naru naqataw qatuqtuukilal sa’ junjunqal, jo’ kixk’ut li Kristo. Li na’leb’ a’in k’utb’esinb’il ajwi’ sa’ Tzol’leb’ ut Sumwank: “Aʼut chetzol naq ani nabʼaanunk re li kʼanjel re tiikilal tixkʼul lix qʼajkamunkil, aʼ li tuqtuukilal saʼ li ruchichʼochʼ aʼin, ut li junelik yuʼam saʼ li ruchichʼochʼ toj chalel.”15
B’ar wan junjunq reheb’ li “tiikil k’anjel” li toohe’xtenq’a chixyalb’al qaq’e rik’in li ch’e’ink-ib’, re xk’osb’al li wech’ink-ib’ ut re xtawb’al li tuqtuukilal sa’ li ruchich’och’ a’in? Chixjunil lix k’utum li Kristo na’ilok sa’ li b’e a’an. Tinwotz junjunq li nink’oxla naq aajeleb’ ru.
Xb’een: Xraab’al li Dios, xyu’aminkil lix taqlahom, ut xkuyb’aleb’ xmaak chixjunil
Li Awa’b’ej George Albert Smith kib’oqe’ choq’ Awa’b’ej re li Iglees sa’ 1945. Kinawman ru sa’ lix k’anjel jo’ apostol jo’ jun aj jolominel li naxra li tuqtuukilal. Chiru li o’laju chihab’ naq maji’ nab’oqe’ choq’ Awa’b’ej, xb’aan li ch’a’ajkilal ut li yale’k kixk’am chaq xmaak’a’il li tumin sa’ chixjunil li ruchich’och’, ut xb’aan li k’iila kamsink ut li tawasink kixk’am chaq li Segunda Guerra Mundial, maak’a’ li tuqtuukilal sa’ ruchich’och’.
Sa’ xraqik li Segunda Guerra Mundial, sa’ li xb’een jolomil ch’utub’aj-ib’ jo’ Awa’b’ej sa’ octubre re 1945, li Awa’b’ej Smith kixjultika reheb’ laj santil paab’anel lix b’oqom li Kolonel re xraab’aleb’ li ras riitz’in ut xkuyb’aleb’ xmaak li xik’ neke’ilok re, ut chirix a’an kixk’ut, “A’an li musiq’ej tento tixyal xsik’b’al jun aj santil paab’anel sa’ roso’jikeb’ li kutan wi naroyb’eni sa’ jun kutan wulak sa’ xka’yab’aal li Qaawa’ ut naraj xk’ulb’al sa’ ruq’ a’an jun loq’laj k’ulunik sa’ kab’l.”16
Xkab’: Xsik’b’al li ruuchinihom li Musiq’ej
Li apostol aj Pablo sa’ li hu kixtz’iib’a reheb’ laj Galatas kixch’olob’ k’a’ru li tiik naqab’aanu li naxk’e qak’ulub’ chireechaninkil li rawa’b’ejihom li Dios ut li k’a’ru naru narisi qak’ulub’ wi ink’a’ naqajal qak’a’uxl. Sa’ xyanqeb’ li k’a’ru neke’xk’e qak’ulub’ wankeb’ li ruuchinihom li Musiq’ej, “rahok, sahil ch’oolej, tuqtuukilal, kuyuk, chaab’ilal, usilal, paab’ank, tuulanil, ut kuyuk-ib’.”17 Laj Pablo naxye ajwi’, chetenq’a eerib’ cherib’il eerib’ chixk’amb’al lee riiq ut moolub’k chixb’aanunkil li us.18 Sa’ xyanqeb’ li k’a’ru ink’a’ tiik wankeb’ li kaqalik, josq’ink, ut wech’ij-ib’.19
Jun reheb’ li nimla na’leb’ re li Najter Chaq’rab’ naqatzol rik’in laj Abraham. Laj Abraham ut laj Lot, li rikaq’, b’ihomeb’, a’b’an ke’xk’e reetal naq ink’a’ neke’ru chi wank sa’ junajil. Re risinkil li wech’ij-ib’, laj Abraham kixk’e laj Lot chixsik’b’al ru li ch’och’ taaraj. Laj Lot kixsik’ ru li ru taq’a chire li Jordan, li t’aqrisinb’il chi us ut xchaq’al ru. Laj Abraham kixchap li ru taq’a re Mamre li ink’a’ jwal chaab’il. Li loq’laj hu naxye naq laj Abraham kixxok lix muheb’aal ut kixyiib’ “jun artal choq’ re li Jehova.”20 Laj Lot, chi junpak’al chik, “kixxaqab’eb’ lix muheb’aal toj kiwulak Sodoma.”21 Re naq taa’uxq li wank sa’ tuqtuukilal, saqen ru li na’leb’: tento k’ojk’ooq qach’ool chixteneb’ankil qib’ ut chirisinkil li wech’ij-ib’ li ink’a’ natenq’an. Jo’ kixk’ut li rey aj Benjamin, “Moko taawanq ta eech’ool chixrahob’tesinkil eerib’ cherib’il eerib’, re b’an wank sa’ tuqtuukilal.”22 A’b’an rik’in li na’leb’ chirix li tiikilal ut li tzol’leb’, tento tookanaaq chi xaqxo ut chi ink’a’ too’eek’asiiq.
Wi naqaj xtawb’al li tuqtuukilal li nachal xb’aan xb’aanunkil li k’a’ru tiik miqaxaqab’eb’ li qamuheb’aal b’ar na’ilok li ruchich’och’. Te’qaxaqab’ li qamuheb’aal b’ar na’ilok li santil ochoch.
Rox: Roksinkil li xtaql ch’oolej re xsik’b’al ru li k’a’ru tiik
Li tuqtuukilal ut li xtaql ch’oolej neke’xk’am rib’ jo’ na’leb’ aajeleb’ ru sa’ li k’uub’anb’il na’leb’ re kolb’a-ib’. Jo’ chanru ch’olob’anb’il sa’ li raqal “El albedrio y la responsabilidad” sa’ Temas del Evangelio, “Li xtaql ch’oolej a’an li qaseeb’al ut qosob’tesinkil naxk’e li Dios re naq taqasik’ ru qajunes k’a’ru taqab’aanu.”23 Jo’kan ut, li xtaql ch’oolej aajel ru sa’ li qak’iijik ut li k’a’ru naqanumsi sa’ qayu’am li nokorosob’tesi chixtaaqenkil li Kolonel.24
Li xtaql ch’oolej kitz’ilman chaq rix chi us sa’ “li ch’utam sa’ choxa” ut sa’ ajwi’ lix cha’a’jkilaleb’ li ke’taaqenk re laj Satanas rik’ineb’ li ke’taaqenk re li Kristo.25 Xkanab’ankil li q’etq’etil ut li kawil ch’oolej, ut xsik’b’al ru li Kolonel tooxtenq’a raj chixk’ulb’al lix saqen ut lix tuqtuukilal. A’b’an li tuqtuukilal naxk’ul li junjunq taayale’q raj rix naq eb’ li kristiaan te’roksi li xtaql xch’ool yal re lab’alink ut rahob’tesink.
Ninnaw chi yaal naq li tuqtuukilal li naqeek’a sa’ li qaam kikawobresiik xb’aan li qanawom chirix li k’a’ru kixb’aanu laj Kolol re li ruchich’och’ choq’ qe. Ninch’olob’ xyaalal naq jo’ naxye sa’ li hu Predicad Mi Evangelio: “Naq naqakanab’ qib’ sa’ ruq’ lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, naru nokoxtenq’a chi numtaak sa’ xb’eeneb’ li qach’a’ajkilal, qayajel, ut qarahilal, Naru naqeek’a xsahil qach’ool, qatuqtuukilal, ut xk’ojob’ankil qach’ool. Chixjunil li k’a’ru ink’a’ tiik sa’ li yu’am a’in naru nayiib’aak rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo.”26
Xkaa: Xk’ojob’ankil Sion sa’ li qaam ut sa’ li qajunkab’al
Laa’o ralal xk’ajol li Dios ut xcha’al lix junkab’al. Jo’kan ajwi’, laa’o xcha’al li junkab’al b’ar wi’ nokoyo’la. Li junkab’al a’an xk’ojleb’aal li sahil ch’oolejil ut li tuqtuukilal. Li Awa’b’ej Russell M. Nelson xk’ut chiqu—ut chiru li yajel a’in xqatzol—naq xtzolb’al li evangelio sa’ kab’l, chi tenq’anb’il xb’aan li Iglees, naru “chirach’ab’ankil lix wankilaleb’ li junkab’al … chixjalb’al li rochoch jo’ jun santil na’ajej re paab’aal.”27 Wi naqab’aanu a’an sa’ li qajunkab’al, taqataw ajwi’ lix tuqtuukilal li Kolonel.28 Naqanaw naq naab’al eere moko osob’tesinb’ilex ta rik’in junaq tiikil junkab’al ut nekewech’i eerib’ rik’ineb’ li neke’xsik’ ru li maak. Li Kolonel naru naxkol eerix ut naru naxk’e eetuqtuukilal re eeb’eresinkil toj sa’ li muheb’aal li neke’kolok chiruheb’ lix kaq-sut-iq’ li yu’am.
Ninch’olob’ xyaalal eere naq li sahil ch’oolejil, li rahok, ut li chaab’ilo’k nak’ulman sa’ junaq tiikil junkab’al neke’xk’am chaq li xnimal ru sahil ch’oolejil li naru naqak’ul. Li rahok ut li chaab’ilal a’an xjayalil naq taawanq Sion sa’ li qaam ut sa’ li qajunkab’al.29
Ro’: Xtaaqenkil lix k’utum li qaprofeet sa’ li kutankil a’in
Naniman li qatuqtuukilal naq naqataaqe lix profeet li Qaawa’, li Awa’b’ej Russell M. Nelson. Chi seeb’ tooruuq chirab’inkil xyaab’ xkux. Kikawresiik chalen chaq xtiklajik li ruchich’och’ a’in choq’ re li k’anjel a’in. Lix kawresinkil rib’ k’a’jo’ xchaab’ilal.30
A’an naxk’ut chiqu naq naru “taqeek’a li tuqtuukilal ut sahil ch’oolejil, us ta wanko sa’ xq’ehil li ch’a’ajkilal,” naq naqayal qaq’e chi wulak mas wi’chik jo’ li qaKolonel Jesukristo.31 A’an naxpatz’ qe naq “taqajal qak’a’uxl wulaj wulaj,” naq taqak’ul “xwankil li Qaawa’ aj saqob’resinel, aj k’irtesinel, ut aj kawob’resinel.”32 Laa’in injunes wilom naq li qaraarookil profeet ak xk’ul k’utb’esinb’il na’leb’ ut toj naxk’ul ajwi’ a’an rik’in li choxa.
Naq naqoxloq’i ut naqaxaqab’ jo’ qaprofeet, naqaloq’oni li qaChoxahil Yuwa’ ut li qaKolonel Jesukristo. Li Santil Musiq’ej nokoxb’eresi.
Ninch’olob’ xyaalal ut ninwotz xnawom inch’ool jo’ apostol naq li Jesukristo, laj Kolol re ut aj Tojol rix li ruchich’och’, naxb’eresi lix Iglees k’ojob’anb’il wi’chik. Lix yu’am ut lix mayej aj tojol-ix a’an tz’aqal li na’el wi’ chaq li tuqtuukilal. A’an li Awa’b’ej re Tuqtuukilal. Ninwotz lix nawom inch’ool naq a’an yo’yo. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.