2010
Ko Hono ʻOmi ʻo Kalaisi ki Hotau ʻApí
Sepitema 2010


ʻOku Mau Lea ʻia Kalaisi

Ko Hono ʻOmi ʻo Kalaisi ki Hotau ʻApí

ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí, hili haʻaku fanongo ki hono lau ʻe ha finemui ʻi homau uōtí ʻa e “Ko e Kalaisi Moʻuí,”1 naʻá ku pehē ke u ako maʻuloto ia. Naʻá ku toʻotoʻo leva hano kiʻi tatau ʻi heʻeku lele pongipongí. Koeʻuhí naʻá ku toko taha pea siʻi ha meʻa ke ne fakahohaʻasi au, ne hoko ʻeni ko ha faingamālie lelei ke u fakakaukau ai. Hili ha ngaahi māhina siʻi ʻeku fai ʻení, ne u ʻi ha tuʻunga lelei fakaesino—pea naʻá ku aʻusia ʻeku taumuʻa ke ako maʻuloto iá.

Neongo ʻeku ongoʻi leleiʻia ʻi hono “ ʻosiki” iá, ka naʻe toe lelei ange hono ʻaonga tuʻuloá. Naʻá ku fakatokangaʻi naʻá ku fakakaukau lahi ange kia Sīsū Kalaisi, ki Heʻene moʻuí pea mo Hono misioná pea mo holi lahi ange ke u hangē ko Iá. Naʻá ku kātakiʻi mo ʻofeina lahi ange hoku husepānití mo ʻema fānaú. Naʻá ku maʻu ha nonga mo ha fiefia lahi ange ʻi he meʻa kotoa pē naʻá ku fakahokó. Pea naʻá ku ongoʻi ha fiefia lahi ange ʻi hono tokoniʻi mo ʻofaʻi ʻo kinautolu naʻa mau feohí. Pea naʻá ku hangē leva ko Līhaí, ʻi heʻene kai ʻa e fua ʻo e ʻakau ʻo e moʻuí, naʻá ku fakaʻamu ke aʻusia ʻe hoku fāmilí ʻa e meʻa ne u aʻusiá (vakai, 1 Nīfai 8:12).

Naʻá ku kamata leva ke kumi ha ngaahi founga te u lava ai ʻo akoʻi ʻa e “Ko e Kalaisi Moʻuí” ki heʻema fānaú. Naʻá ku ʻiloʻi ne nau kei iiki (ko ʻema lahi tahá naʻe taʻu 11) pea ko e fakamatala mahuʻinga ko ʻení naʻe kiʻi lōloa. Ka naʻá ku maʻu ha holi, pea hili haʻaku lotu mo faʻa fakakaukau ki ai, ne fakahinohino mai ʻe he Laumālié kiate au ʻa e founga te u lava ʻo akoʻi ai hoku fāmilí.

Kuo fuoloa haʻaku tānaki ha ngaahi fakatātā ne kosi mei he ngaahi makasini ʻa e Siasí. Naʻá ku ʻalu leva ki he puha naʻá ku tānaki ai kinautolú ʻo kamata ke toʻo ki tuʻa ʻa e ngaahi fakatātā naʻe ngali feʻunga mo e ngaahi kupuʻi lea kehekehe ʻi he “Ko e Kalaisi Moʻuí.” Hangē ko ʻení, “Ko e Sihova Maʻongoʻonga ia ʻo e Fuakava Motuʻá,” naʻá ku kumi ha fakatātā ʻo Kalaisi, ʻi he fefolofolai ʻa Sihova mo Mōsesé. Ko e kupuʻi lea hokó, “Fakatatau mo e tuʻutuʻuni ʻa ʻEne Tamaí,” naʻá ku kumi ai ha fakatātā ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻokú na tuʻu fakataha. Naʻe taimi nounou pē, kuó u tānaki ha ngaahi fakatātā lahi pea fakahoa kinautolu mo e ngaahi fakamatala ʻoku fekauʻaki mo ia ʻi he “Ko e Kalaisi Moʻuí.”

Naʻe hangē ʻa Tīsema ko e taimi totonu taha ia ke kamata tokanga taha ai homau fāmilí ki he “Ko e Kalaisi Moʻuí.” Naʻe vēkeveke ʻema fānaú mo nau fakamātoato ʻi he meʻa ne mau feinga ki aí. Ne mau fokotuʻu leva ʻi homau peitó ʻa e fakatātā naʻa mau ngāue aí. Naʻá ku fakatokangaʻi he lolotonga ʻo e ʻahó, ʻoku lea ʻaki ʻe he fānaú ha ngaahi kupuʻi lea ʻi heʻenau fakalaka hake ʻi he veʻe fakatātaá. Ko e taimi naʻe ako maʻuloto ai ʻe he taha kotoa ʻa e ngaahi fakatātā ʻi he holisí, ne mau toʻo leva kinautolu ka mau kamata ngāue ki ha ngaahi fakatātā foʻou.

ʻI he fakatātā kotoa pē, naʻa mau aleaʻi ai ʻa e ongoongoleleí mo e moʻui ʻa Sīsū Kalaisí. Naʻe fonu ʻemau ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻi ha ngaahi talanoa mo ha ngaahi lēsoni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí. Naʻe akoʻi ʻe hoku husepānití ha ngaahi tefitoʻi fakakaukau ʻe niʻihi ʻi he “Ko e Kalaisi Moʻuí,” ʻo ne ʻomi ai ha ngaahi ʻilo foʻou.

Naʻe toe mahuʻinga mālie ange ʻa e ngaahi lotu fakafāmilí koeʻuhí he naʻe fakakaukau lahi ange ʻema fānaú kiate Ia, ʻa ia ko Hono huafá ʻoku nau lotu ʻakí. Naʻe fakafonu ʻe he Laumālié homau ʻapí. Naʻa mau ongoʻi ʻo hangē ko Nīfaí ʻi heʻene tohi ʻo pehē, “ ʻOku mau lea ʻia Kalaisi, ʻoku mau fiefia ʻia Kalaisi, ʻoku mau malanga ʻaki ʻa Kalaisi” (2 Nīfai 25:26). Naʻe hoko homau ʻapí ko ha feituʻu ne lahi ange ai e melinó.

Naʻe lilingi mai ʻa e ngaahi tāpuakí ʻi ha ngaahi founga naʻe ʻikai ke u ʻamanaki ki ai. Hangē ko ʻení, neongo naʻá ku feinga ke fakamahino ha ngaahi foʻi lea ki heʻema fānaú, ka naʻe vilitaki pē ʻa Siosefa ia, ʻa ia naʻe kei taʻu faá, ke ne ako kakato ʻa e foʻi lea kotoa ʻo e tohí. Naʻe aʻu ʻeni ʻo mātuʻaki mahino ia lolotonga ʻa e lotú ʻi ha uike ʻe taha. Ko e takafi ʻo e polokalama sākalamēnití naʻe tuʻu ai ha fakatātā ʻo e Fakamoʻuí ʻi Ketisemani, naʻa mau ʻosi fakaʻaongaʻi ʻi heʻemau ako maʻulotó. Naʻe tuhu heni ʻa Siosefa ki he fakatātaá mo pehē mai, “Sio, Fineʻeiki. ʻNaʻá Ne foaki ʻEne moʻuí ko ha fakalelei ki he ngaahi angahala ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kotoa.’”

ʻI ha uike ʻe taha ne mau faingataʻaʻia ai ʻi he lotú; naʻe lahi ange ʻa e taʻe-manonga ʻa e fānaú, ʻo tautautefito ki he lolotonga e sākalamēnití. ʻI he pō hono hokó ne mau talanoa leva fekauʻaki mo e sākalamēnití ʻi he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Naʻa mau aleaʻi hono taumuʻá mo e tōʻonga ʻoku totonu ke mau fai ʻi he taimi ʻoku tufa ai ʻa e sākalamēnití. Naʻá ku ʻeke ki he fānaú pe ko e hā ʻoku nau fakakaukau ki ai ʻi he lolotonga ʻo e sākalamēnití. Ne talamai heʻema kiʻi taʻahine taʻu 10 ko Selanī, naʻe fakakaukau ia ki he moʻui ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e fakalea ʻo e “Ko e Kalaisi Moʻuí.” Naʻe ʻikai toe fie maʻu ha meʻa ia ke lea ʻaki.

ʻI ha taimi ʻe taha, naʻe ʻikai ke lava ʻa Siosefa ia ʻo mohe. Naʻe ʻikai fie ongo mai ia pea naʻe hohaʻa. Naʻá ku kole ange leva ke ne fakamatala mai ha konga ʻo e “Ko e Kalaisi Moʻuí.” ʻI heʻene kamatá, naʻá ku lava pē ke ongoʻi ʻa e hū mai ʻa e Laumālié ki he lokí. Naʻe molū hifo leva pea foki ki hono anga totonú, ʻo fiefia. ʻI ha taimi kimui ange ai, ʻi ha pō naʻe taʻe-manonga ai, naʻá ku toe feinga pē ke fai ʻa e meʻa tatau. ʻI he taimi ko ʻení naʻe kehe ʻene talí ʻaʻana: “He ʻikai! ʻOku ʻikai ke u fie fiefia au!” Ne ʻilo ʻe heʻema tamasiʻi kei siʻí ʻa e meʻa ʻe lava ʻo hoko ʻi hono fakamanatua ʻo Sīsū Kalaisí. ʻIo, ne hoko ʻo moʻoni ʻa e Fakamoʻuí kiate kimautolu kotoa.

Ne ʻosi hono ako maʻuloto ʻe homau fāmilí ʻa e “Ko e Kalaisi Moʻuí” ʻi he uike Toetuʻu hono hokó. Ko e māhina fakaʻofoʻofa taha ia ʻe fā ne mau fouá. Pea neongo kuo ʻosi ʻa e ngāue ko iá, ʻoku ou ʻiloʻi ko hono ola ʻo e meʻa naʻá mau akó, ʻe lava ʻo nofo ia mo e mēmipa takitaha ʻo e fāmilí he toenga ʻo ʻemau moʻuí.

ʻOku ou ʻiloʻi ko e moʻoni ʻoku moʻui e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. ʻOku ou fakafetaʻi ʻi he mahino lelei ange kiate au ʻEna ngāué pea mo ongoʻi ange ʻEna ʻofá. ʻOku ou fakafetaʻi ai ki he ʻOtuá ʻi he meʻaʻofa taʻe-fakatataua ʻo Hono ʻAlo fakalangí kae ʻumaʻā ʻa e faingamālie fakaʻofoʻofa ke ako kiate Ia pea mo feinga lahi ange ke hangē ko Iá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetolo ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní,” Liahona, ʻEpeleli 2000, 2–3.

Toʻohemá: toʻo mei he Ko Kalaisi mo e Talavou Koloaʻiá, tā ʻe Heinrich Hofmann, ʻi he angalelei ʻa e C. Harrison Conroy Co.; toʻomataʻú: tā fakatātaaʻi ʻe Michael T. Malm