2010
Fakaʻilongaʻi ʻe he Tāpanekale Māmongá ʻa e Makamaile ʻo ʻEnau Fuofua Hikí
Sepitema 2010


Fakaʻilongaʻi ʻe he Kuaea Tāpanekalé ʻa e Makamaile ʻo ʻEnau Fuofua Hikí

ʻI he senituli ʻe taha kuohilí he māhiná ni, naʻe fakahoko ai ʻe he Kuaea ʻa e Tāpanekale Māmongá ʻenau fuofua hiki tepí ʻi he Tāpanekalé ʻi he Temipale Sikueá. Ke fakaʻilongaʻi e makamaile ko ʻení, kuo tukuange mai ai ʻe he kuaeá ha seti tisi ʻe tolu, 100: Celebrating a Century of Recording Excellence [100: Kātoangaʻi e Senituli ʻo e Hiki Fisifisimuʻá], ʻa ia ne kau ai ha ngaahi hiva ne filifili mei he ngaahi hiva kuo hiki he taʻu ʻe 100 ko ʻení.

ʻOku tokolahi ha kakai te nau tui tatau mo e lea naʻe fai ʻe he faihiva ʻiloa ko ia ko ʻIusini ʻOamanitií, ʻa ia naʻá ne pehē, “Ko e Kuaea ʻa e Tāpanekale Māmongá, ko e kuaea maʻongoʻonga taha ia ʻi he māmaní.”1 Ka ʻi he ngaahi fuofua taʻu hili hono fokotuʻu ia ʻi he konga ki loto ʻo e senituli 19, naʻe ʻikai fuʻu ʻiloa ʻa e Kuaea Tāpanekalé ia he naʻe toko siʻi pē ha kakai ia kuo nau fanongo ki heʻenau hivá. Pea ʻi he 1909—hili ha taʻu ʻe 32 mei hono faʻu ʻo e fonokalafí—ne loto lelei ai ʻa e Kautaha Fonokalafi Kolomupiá ke nau feinga ke puke ʻa e ongo fakaʻeiʻeiki ko ia ʻo e kuaeá mo e ʻōkaní. Ko ha ngāue faingataʻa ia tupu mei he fakangatangata e tekinolosia ʻo e taimi ko iá, ʻa ia ne ngāue lelei pē ia ki hono hiki e kau hiva tautau toko tahá, kae ʻikai ongo lelei hono hiki ʻo e ngaahi kulupu tokolahí.2

Ne laka hake ʻi ha ʻaho ʻe tolu ʻi he konga ki mui ʻo ʻAokosí mo e konga ki muʻa ʻo Sepitema ʻo e 1910, mo hono hanga ʻe he ʻenisinia failekooti ko ʻAlekisānita Hasimaní ʻo tautau ha ongo fuʻu meʻatui lōloa ʻe ua “mei ha maea ne tau mei he faʻahi ʻe tahá ki he faʻahi ʻe tahá, pea feʻunga tonu hifo e konga fālahi ʻo e ongo meʻatuí mo e—kau soló mo e ʻōlotó pea taha ne feʻunga tonu hifo ia mo e kau tēnoá mo e kau laulaló.”3

Naʻe lipooti ʻe he nusipepa Salt Lake Herald naʻe fai ʻe Misa Hasimani ha hiki ʻe 25: foʻi hiva ʻe 12 ne fai ʻe he kuaeá, 10 ne fai ʻe he tangata tā ʻōkani ʻa e Tāpanekalé ko Sione J. Makelani, pea 2 ne fai ʻe Misa Makelani mo e tangata tā vaiolini ko Uiliati E. Uaihi, pea taha ʻa e tangata tā ʻōkani mālōlō ʻa e Tāpanekalé ko Siosefa J. Teinisi ko e Lahí.4

Neongo ʻoku ʻikai ʻiloʻi pe ko e foʻi tisi ʻe fiha ne fakatau atú pe ko e hā e lahi hono tufakí, ka naʻe tali lelei ʻaupito ʻe he kakaí. Naʻe lipooti ʻe J. A. Vēnoni, ko ha faifekau naʻe ngāue ʻi Lani ʻi Kenisesi, ʻAmelika, ʻi ha tohi naʻe paaki ʻi he Improvement Era ʻo Fēpueli 1911 ʻo pehē: “Ne mau toki maʻu ha ngaahi lekooti fonokalafi ʻo ha ngaahi hiva mo ha ngaahi foʻi solo ne fai ʻe he Kuaea ʻa e Tāpanekalé mo e ʻōkaní. ʻI heʻemau fanongo ki heʻenau hivá, naʻe fie ʻilo ʻa e kakaí pea ne mau maʻu ai ha ngaahi faingamālie ke fakamatalaʻi ange ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.”5

Talu mei he ngaahi fuofua hiki ko ia ʻi he 1910, kuo laka hake ai he ʻalapama ʻe 175 kuo tukuange mai ʻe he Kuaea Tāpanekalé, ʻo kau ai ha ʻalapama ʻe ua kuo laka hake he tatau ʻe taha milioná kuo fakatau atu. Naʻe ʻi ai ha foʻi hiki ʻe taha ʻa e kuaeá naʻá ne ikunaʻi ai ʻa e Pale Fakalāngilangi ʻa ʻAmelika ʻi he Mūsiká [U.S. Grammy Award] ʻi he 1959, pea kau mo ha ʻalapama ʻe taha ʻi he niʻihi ke fili mei ai ʻa e ikuná ʻi he 2007. Ka ʻoku toe mahuʻinga ange ʻi he ngaahi palé mo e fakalāngilangí ia ʻa e tokoni ʻoku fai ʻe he hiva ʻa e kuaeá ki hono kau fanongó. Neongo kuo liliu lahi ʻa e tekinolosiá ʻi he senituli kuohilí, ka ʻoku kei hokohoko atu pē ʻa e laka ki muʻa e hiva ʻa e kuaeá mo ʻene ueʻi fakalaumālie hake ʻa e kakaí ʻo hangē ko ia naʻe hoko ʻi he 1910.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Charles Jeffrey Calman, The Mormon Tabernacle Choir (1979), 178.

  2. Vakai ki he “Big Choir Sings into Phonograph,” Deseret Evening News, Sept. 2, 1910, 5.

  3. “Music and Musicians,” Deseret Evening News, Sept. 3, 1910, 15.

  4. Vakai ki he “Last Records Secured,” Salt Lake Herald-Republican, Sept. 3, 1910, 14.

  5. “Messages from the Missions,” Improvement Era, Feb. 1911, 354.

FAKAʻAONGAʻI ʻA E FAKAʻILONGA ʻO E 1910 COLUMBIA RECORDING ʻI HE ANGALELEI ʻA E CHURCH HISTORY LIBRARY