2010
Mahulu Hake ʻi ha Tohi Fakahinohino Fakafaifekau Pē
Sepitema 2010


ʻOku Mahulu Hake IA ʻi ha Tohi Fakahinohino Fakafaifekau

ʻI he ako fakatāutahá. ʻI he ʻapí. ʻI he ngaahi lēsoni ʻo e Sāpaté. Pea ʻi he ngāue fakafaifekaú foki. Ko e ngaahi founga ʻeni ʻoku fakaʻaongaʻi ki ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siteiki Hingihemi Masasūsetí ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí.

ʻI heʻene hoko ko e faifekau ʻi Falaniseé, ne ngāue ai ʻa Kulisi ʻAivi ʻi ha kiʻi kolo naʻe meimei taʻu kakato ʻe taha ʻa e teʻeki ʻalu ange ha kau fiefanongo ia ki he lotú. ʻIkai ngata aí, ʻoku ʻikai manatuʻi ʻe he kāingalotú ia ʻa e taimi fakamuimui ne papitaiso ai ha tahá.

Naʻe lotua leva ʻe ʻEletā ʻAivi mo hono hoá pe ko e hā ʻa e meʻa ʻe faí peá na ongoʻi naʻe ueʻi kinaua ke na fakapapauʻi ʻoku maʻu—mo fakaʻaongaʻi—ʻe he fāmili kotoa pē ʻi he koló ha tohi Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. ʻI he taimi ko ʻení ʻi he konga ki muʻa ʻo e 2006, ko ha toki taʻu ʻaki pē ia ʻe taha hono maʻu ʻo e tohi “Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú.” Ne ngāue leva ʻa ʻEletā ʻAivi mo hono hoá ki he ueʻi naʻe fai angé ʻo na hū mai mo tufaki ha ngaahi tatau ʻo e tohí.

Ko ha kamataʻanga ia ʻo ha ngaahi liliu lahi ʻi he koló. Neongo naʻe nofo pē ʻa ʻEletā ʻAivi he koló ʻi ha māhina kehe pē ʻe ua, ka naʻá ne fakatokangaʻi hono liliu ʻe he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí—ʻo tatau pē ʻa e toʻu tupú mo e kakai lalahí fakatouʻosi—ʻo fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú.

ʻOku manatu ʻa Kulisi ʻo pehē, “Naʻe ngāue ia! Naʻe fakakaukau ʻa e kāingalotú ki he ngāue fakafaifekaú mo nau feinga ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo aʻusia ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga. Naʻe lahi ange ʻa e ngaahi ngāue fakafaifekau ne mamata ai ʻa e koló ʻi ha toe ngaahi taʻu lahi kimuʻa.”

Naʻe kamata ke lahi ange hono lipooti mai ʻe he kāingalotú ki he kau faifekaú ʻa e ngaahi pōtalanoa ʻoku nau fakahoko mo e kau mēmipa ʻo honau fāmilí, kaungāmeʻá, pe ngaahi kaungā-ngāué ʻo fekauʻaki mo e ongoongoleleí. Ko e taimi ne loto ai e ngaahi kaungāmeʻa ko iá ke nau omi ki he ngaahi ʻekitivitī ʻa e koló, naʻe talitali fiefia kinautolu ʻe he toenga ʻo e kāingalotú. Ka kia ʻEletā ʻAivi mo hono hoá, naʻe siʻi ange heni ʻena toe tukituki ʻi he ngaahi matapaá kae lahi ange ʻena akoʻi ʻa e ongoongoleleí. Naʻe papitaiso kimui ai ha taha ʻo e kau fiefanongo naʻá na kamata ke akoʻí.

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau maʻu-hala ʻi he Siasí ʻo pehē tokua ko e ngāue fakafaifekaú ko e meʻa pē ia ʻa e kau faifekaú ke fakahoko. Ka ko e taimi ne mateuteu ai ʻa e kāingalotu ʻo e kiʻi koló ni ʻi heʻenau ako ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, naʻa nau fakatokangaʻi ʻoku ʻi ai honau fatongia ki hono kumi ʻo e kakai ke akoʻí. Naʻe tokoni ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻo ne ʻai ke nau maʻu e laumālie ʻo e ngāue fakafaifekaú.”

Kuo ʻi ʻapi ʻeni ʻa Kulisi ʻi Metiuei ʻi Masasūseti, ʻi ha meimei taʻu ʻe tolu, ka ʻokú ne kei fakaʻaongaʻi pē ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻi heʻene ako fakaʻahó ʻo hoko ia ko ha matapā ki he folofolá. ʻOkú ne pehē, “Naʻá ne tokoniʻi au ke u hoko ko ha faifekau lelei ange. Kuó ne tokoniʻi au ke u hoko ko ha faiako lelei ange ʻo e ongoongoleleí. Pea ʻokú ne tokoniʻi ke u hoko ko ha taha anga faka-Kalaisi lahi ange.”

ʻOku ʻikai ko Kulisi pē ʻa e mēmipa ʻo e Siteiki Hingihemi Masasūsetí kuó ne ʻilo ʻa e mālohi ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí mavahe mei he ʻātakai ʻo e ngāue fakafaifekau taimi kakató. Neongo ʻoku mahino ʻoku fakataumuʻa ʻa e maʻuʻanga tokoní ni ki he kau faifekau taimi kakató, ka kuo ʻilo ʻe he kāingalotu ngāue faifekau ʻi he siteiki Hingihemí te ne lava ke toe tāpuakiʻi mo fakalahi atu ki heʻenau moʻuí.

Mei he Ngāue Fakafaifekaú ki ʻApi

Ne kau foki mo Sēmisi Setapeki ʻi he ʻuluaki toʻu tangata ʻo e kau faifekau ke fakaʻaongaʻi ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. ʻI heʻene tūʻuta atu ki he Misiona Tekisisi Hiusitoni Hahaké he 2005, kuo ʻosi fakaʻaongaʻi ʻe hono kaungā ngāue fakafaifekaú ʻa e maʻuʻanga tokoni ko ʻení ʻi ha ngaahi māhina lahi. Kae tuʻunga ʻi he tā-sīpinga ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeiki ʻo e feituʻú, ne fakatokangaʻi ai ʻe ʻEletā Setapeki naʻe ʻikai fakangatangata hono ʻaonga ʻo e meʻangāué ni ki he kau faifekaú pē.

ʻOkú ne pehē, “ ʻI ha feituʻu ʻe taha, naʻe nofo ʻa kimautolu kau faifekaú ʻi he ʻapi ʻo e palesiteni fakasiteikí mo hono fāmilí. Ko e pongipongi kotoa pē, ne nau ʻā ke ako folofola, ʻa ia naʻe kau ai hono vakaiʻi ʻo e ngaahi vahe ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. Ko e taimi ia naʻá ku fakatokangaʻi ai ko e tohí ni ʻoku maʻá e tokotaha kotoa pē.”

Ko ha lēsoni ia naʻe foki mai mo ia ki ʻapi. ʻOkú ne pehē, “Ki muʻa ʻi heʻeku ngāue fakafaifekaú, naʻe teʻeki ke u fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa pau ki heʻeku moʻuí; Mahalo naʻe ʻikai ke u fie ʻohoʻoho muʻa ʻi ha ngaahi meʻá. Ka koeʻuhí ko hono fakamamafaʻi e fokotuʻu ʻa ʻeku palesiteni fakamisioná mo e vahe 8 ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, naʻe kamata ai ke liliu ʻeni.”

Naʻe hanga ʻe he palani fakauiké mo e fokotuʻu taumuʻa ʻi he taʻu ʻe uá ʻo fakatupu ha faʻahinga tōʻonga moʻui kuo kei tauhi ʻe Sēmisi talu ʻene foki mai ki ʻapí. Hangē ko ʻení, kuó ne ʻosi fokotuʻu mo ngāueʻi ha ngaahi taumuʻa fakaako mo fakalaumālie. ʻOkú ne pehē, “Kuó u fakatokangaʻi ka ʻikai fokotuʻu ha taumuʻa, he ʻikai ke ke lava ʻo ʻilo e tuʻunga totonu ʻokú ke ʻi ai he moʻuí pea mo hoʻo fakalakalaká. Ka ʻi hoʻo fokotuʻu mo ngāueʻi ha ngaahi taumuʻá, ʻokú ke tupulaki ai ʻo hoko ko ha taha lelei ange. ʻOku ou fakamālō ki he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ko ʻeku lava ʻo ako iá.”

ʻI he Faiako ʻi he Siasí pea ʻi he Fāmilí

Naʻa mo e kāingalotu naʻe ʻikai ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻi heʻenau hoko ko ha kau faifekaú, kuo nau ʻilo hono mālohí. Ko Siaki Pitasoní ko ha mēmipa ia ʻo e kolo tāutaha kei talavou he siteikí. Neongo naʻe ʻosi ngāue fakafaifekau ki muʻa ʻoku teʻeki maʻu ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, ka ʻoku pehē ʻe Siaki kuo mahuʻinga lahi fau ʻa e maʻuʻanga tokoni ko ʻení kiate ia ʻi hono fatongia ko e taki faifekau ʻo e koló koeʻuhí he ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku tau vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí: “Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau fakakaukau ai ʻa kitautolu kāingalotú, ʻKo e hā hano fuʻu mahuʻinga ʻo e ngāue fakafaifekaú? Ko hoku kaungāʻapí ʻoku nau moʻui fiefia mo fai e ngaahi meʻa ʻoku leleí. Ko e hā te u fakatupu ai ha tūkunga ʻe fakamā ʻaki haʻaku fakamatala kiate kinautolu ʻo kau ki he Siasí?ʻ ʻOku fakamatalaʻi ʻa e meʻa ko iá ʻe he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. ʻOkú ne fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku tau vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí mo lea ki hotau ngaahi kaungāmeʻá: koeʻuhí he ʻe hanga ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻo “[tāpuekina honau ngaahi fāmilí, feau ai ʻenau ngaahi fie maʻu fakalaumālié, pea tokoniʻi kinautolu ke nau fakahoko ʻenau ngaahi holi taupotu tahá.’”1

ʻOkú ne pehē ʻoku toe tokoni foki ke fokotuʻu maʻu ʻa e kāingalotu kotoa pē ʻi he ngaahi tefitoʻi tokāteline ʻo e ongoongoleleí, “ ʻOku ʻi ai ha kupuʻi lea ʻa Hailame Sāmita fekauʻaki mo hono akoʻi ʻo e ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku ou saiʻia ai pea mo hono toutou akoʻí.2 ʻOku maʻu ʻa e lea mo e ngaahi tokāteline ko ʻení ʻi he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí pea kuó ne ʻomi kiate au ha mahino lahi ange ki he mālohi ʻo e ngaahi tefitoʻi meʻa mahuʻingá pea mo hono fakahoungaʻi ʻo e ivi te tau lava ke maʻu mei hono ako ʻo e ngaahi meʻa hangē ko e Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, tuí, ʻa e Fakaleleí, pe fakatomalá. ʻOku ʻi ai ha mālohi lahi ʻi he ngaahi meʻa ko iá.”

Ko ha mēmipa ʻe taha ʻo e siteikí ko Liki Toane, naʻe hoko ko ha taki faifekau ʻi he taimi naʻe fuofua tuku mai ai ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. Naʻe ongoʻi ʻe Liki he taimi pē ko iá ʻe lava ʻa e meʻangāue ko ʻení ʻo tokoniʻi ia ʻi hono fatongiá.

ʻOku pehē ʻe Liki, “ ʻOku ou saiʻia ʻi he foʻi moʻoni ko ia ʻoku fakakau ʻi he tohí ha vahe ki he founga ʻo e fengāueʻaki mo e kau taki fakasiteikí mo e fakauōtí. ʻOku omi ʻa e kau faifekaú mo nau ʻalu, ka ko e kau taki fakauōtí te nau ʻi ai ʻo fuoloa. Ko kinautolu ʻoku nofo fuoloa aí. ʻOku ou saiʻia hono fakamamafaʻi ʻe he tohí hono mahuʻinga ʻo e meʻa ko iá.”

Kuo toe fakatokangaʻi foki ʻe Liki mo hono uaifi ko Mosí, ha toe ʻaonga makehe ʻo e tohí, ko ha maʻuʻanga tokoni ki hono akoʻi ʻena fānau tangata kei īkí. ʻOku pehē ʻe Liki, “ ʻOku ʻi ai ha lēsoni miniti ʻe 15 ʻi he vahe kotoa pē ʻe lava ke feʻunga moʻoni mo e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. ʻOku nofotaha ʻi he tefitoʻi moʻoní, pea ʻoku tokoni ia ke ke nofo ʻi he ngaahi tefitoʻi meʻa mahuʻingá, ʻa ia te nau lava ʻo tokoni ʻi hono langa ha fakavaʻe mālohi kiate koe pea mo hoʻo fānaú. ʻOku aʻu ʻo fokotuʻu fakahokohoko atu ʻe he tohí ha ngaahi potufolofola mo ha ngaahi ʻekitivitī te mou lava ʻo fakaʻaongaʻi. Ko ha maʻuʻanga tokoni maʻongoʻonga ia ke ke fakaʻaongaʻi, tatau ai pē pe ko hoʻo faiako ʻi ʻapi pe ʻi ha toe feituʻu pē.”

Ko e Tokateu ki he Kahaʻú

ʻOku ngāue he taimí ni ʻa e toko taha taʻu 19 ko Maʻake Uatisiuefi he Misiona Sipeini Pilapaó pea ʻokú ne fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. Naʻá ne ako mei ai kimuʻa pea toki ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ne pehē, “Ko e taimi kotoa pē ʻoku ou lau ai iá, ʻoku ʻi ai maʻu pē ha meʻa foʻou ke ako mei ai.”

Naʻe tokoni ʻene ako ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ki muʻa pea toki ngāue fakafaifekaú ke ne ʻilo ai ha ngaahi faingamālie fakafaifekau. Naʻe tokoniʻi ia mo hono fāmilí ʻe he kau faifekaú ke nau fokotuʻu ha palani ngāue fakafaifekau fakafāmili. ʻOkú ne pehē, “Naʻe fakaʻaiʻai au ʻe he meʻa ko iá ke u fakakaukau ki he ngāue fakafaifekaú ʻi ha founga fiengāue lahi ange.” Ko hono olá, naʻe lahi ange ʻene talanoa mo hono ngaahi kaungāmeʻá fekauʻaki mo e ngaahi tokāteline ʻo e Siasí, hono hisitōliá pea mo e ngaahi ʻekitivitī fekauʻaki mo e Siasí.

ʻOku pehē ʻe ʻEletā Uatisiuefi, “Mahalo naʻá ku mei maʻu pē ha ngaahi faingamālie lahi tatau ke talanoa fekauʻaki mo e Siasí kimuʻa pea mau faʻu ʻemau palaní, ka naʻe kehe ʻeku fakakaukau kiate kinautolú. Ko e meʻa pē naʻe fie maʻú ke te kiʻi fakakaukau ʻi ha founga kehe ange ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻá ku ʻosi fakahokó.”

ʻOku toe ha ngaahi māhina pea toki fakahū ʻe he tokotaha taʻu 18 ko ʻAnitelū Miló ʻene foomu ngāue fakafaifekaú, ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ʻoku fakafiefiemālie ʻene teuteú he taimí ni. ʻOkú ne pehē ko hono ako ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, ko e taha ia ʻo e ngaahi founga lelei taha kuó ne lava ʻo fakahokó.

ʻOku fakafou mai ha ngaahi teuteu ʻe niʻihi ʻi he ako fakatāutahá. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku fakafou mai ia ʻi he ako ʻi heʻene kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí. ʻI he ʻuluaki Sāpate ʻo e māhina kotoa pē, ʻoku vahe ai ki ha mēmipa ʻo e kōlomú ke ne akoʻi ha lēsoni mei he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ki hono kaungā tangatá mo e ʻetivaisá. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku nau akoʻi ʻa e lēsoni miniti ʻe 45 kakató, pea ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku nau ʻahiʻahi akoʻi ha ngaahi lēsoni kehekehe taki miniti ʻe 15 pe 5.

Pea ʻi he lolotonga hono fakamoʻoniʻi ʻe ʻAnitelū ʻoku hanga ʻe heʻene teuteu ko ʻení ʻo teuteuʻi ia ki he ngāue fakafaifekau taimi kakató, ʻokú ne toe lava pē foki ke fakatokangaʻi hono ʻaonga ʻi heʻene moʻuí he lolotongá ni.

ʻOku pehē ʻe ʻAnitelū, “Naʻá ku fakatokangaʻi ʻoku ou fakakaukau ki he ngaahi meʻa mei he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻi he taimi kotoa pē. Ko e tokotaha Māmonga pē au ʻe taha ʻi hoku ʻapiako akoʻanga māʻolungá, pea naʻe faʻa fai mai ʻe he kakaí ha ngaahi fehuʻi kiate au fekauʻaki mo e meʻa ʻoku ou tui ki aí. Ne u lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lēsoni mo e ngaahi taukei mei he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ke fakamatala ki hoku ngaahi kaungāmeʻá pe ngaahi mahení fekauʻaki mo e ongoongoleleí.

ʻOkú ne hoko atu ʻo pehē, “ ʻOku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi pe ngaahi fepōtalanoaʻaki ʻe lava ʻo fakaiku ki ha ngaahi meʻa kehekehe, ka ʻi he taimi ʻoku ou afeʻi ai ki ha meʻa ʻoku ʻaongá koeʻuhí ko e ngaahi meʻa ne u ʻosi akó, ʻoku ongo fakafiefia ia.”

Hangē ko ʻAnitelū Miló naʻe maʻu ʻe he toko taha taʻu 19 ko Anitelū Haveá, haʻane tatau ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻi heʻene kei ʻi he akoʻanga māʻolungá, ka naʻá ne toki fakahoungaʻi ia ʻi hono ʻuluaki taʻu ʻi he ʻunivēsití. Tuʻunga ʻi hono fakalotoʻi ia ʻe hano kaungā loki mohé ne toki ʻosi ngāue fakafaifekau pea mo ha kalasi teuteu ngāue fakafaifekau, naʻe kamata leva ʻa ʻAnitelū ke teuteu fakamātoato ange ki heʻene ngāue fakafaifekaú ʻo laka ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. ʻOkú ne pehē naʻe toe fakafoʻituitui ange ʻa ʻene ngaahi lotú mo mahuʻingamālie, pea fakaʻau ke ʻi ai e taumuʻa ʻo ʻene ako folofolá, pea fakamātoato ange mo ʻene palani ki he ngāue fakafaifekaú. ʻIkai ngata aí, naʻe kamata ke ne ngāue ʻaki ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ki hono tataki ʻo ʻene ngaahi feingá.

Talu mei ai, kuo faʻu ʻe ʻAnitelū ha founga ke fakaʻilongaʻi mo valivali fakafaʻahinga ʻene folofolá ke fenāpasi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó ne ako ʻi he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí pea pehē ki hono lekooti ʻo e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻokú ne maʻu lolotonga ʻene akó. Ka ʻoku vave pē ʻene pehē ʻoku ʻikai ko e taumuʻá ke ʻi ai ha founga pau ki hono fakaʻilongaʻi pe valivali fakafaʻahinga pe hiki e fakamatalá. Ka ʻokú ne pehē, “te ke lava pē ʻo ai hoʻo founga akó ke fakafoʻituitui ʻi he founga ʻe lelei taha kiate koe. Ko hono lelei ia ʻo e ongoongoleleí. ʻOku tau kehekehe kotoa, ka ʻoku feʻunga ʻa e ongoongoleleí mo kitautolu kotoa.

“Ko e meʻa tatau pē mo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. ʻOkú ne akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi tokāteliné ʻi ha ngaahi founga lahi koeʻuhí ke mou lava ʻo fakaʻaongaʻi ia ko ha fakahinohino. Te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ia he founga te tau fie maʻú ki heʻetau akó pe ke tokoniʻi ai ha taha kehe.”

ʻOku pehē ʻe Petuliki Sāmita, ko ha talavou ʻe taha ʻi he siteiki Hingihemí, ʻoku tuʻo taha ʻi he māhina hono lipooti ʻe he kau talavoú ʻi he ngaahi fakataha ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone ʻo honau koló, ha faʻahinga meʻa ʻi he ngāue fakafaifekaú ne nau aʻusia mo nau fokotuʻu ha taimi ke nau ngāue ai mo e kau faifekau taimi kakató.

ʻOku pehē ʻe Petuliki, “Naʻe ʻikai fuʻu fuoloa mei heni naʻá ku ʻalu mo e ongo faifekaú ke akoʻi ha fāmili naʻe ʻosi akoʻi ki ai ʻa e talanoa ʻo Siosefa Sāmitá. Naʻe kole mai ʻa e ongo ʻeletaá ke u akoʻi ʻa e hāʻele mai ʻa Kalaisi ki māmani ʻo fokotuʻu Hono Siasí. ʻOku fakamatalaʻi mahino ʻe he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻa e meʻa kotoa pē mo ne hiki fakahokohoko ʻa e ngaahi potu folofola ke ne poupouʻi kinautolú. Naʻe ʻosi fokotuʻutuʻu kotoa ia ai.

ʻOku pehē ʻe Petuliki, “Naʻá ku ʻilo ki he ngaahi meʻá ni pea naʻá ku maʻu ha fakamoʻoni ki ai, ka kuo hanga ʻe he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí mo e ngaahi fetongihoá ʻo tokoniʻi au ke u akoʻi lelei ange ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Kuo hanga ʻe he ngaahi tokāteline ʻoku fakamatalaʻi ʻi he tohí ʻo toe fakamālohia ʻa e meʻa ne u ʻosi ako ʻi ʻapí pea ʻi he Palaimelí ʻo fakatatau mo ʻeku manatú. Pea ʻoku hanga ʻe he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi ʻi he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻo fakaafeʻi ʻa e Laumālié, he ko e konga mahuʻinga taha ia ʻe lava ke tau maʻu ʻi he taimi ʻoku tau talanoa ai fekauʻaki mo e Siasí.”

ʻI he Tokoni ki hono Fakahoko ʻo e Ngāue mo e Nāunau ʻo e Tamai Hēvaní

Naʻe foki mai e taʻokete ʻo Petuliki ko Tomú mei he Misiona Kalefōnia Venisulá ʻi ʻAokosi ʻo e 2009. ʻOkú ne pehē ko e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻangāue lelei taha ki he ngāue fakafaifekaú. Neongo naʻe fakahoungaʻi ʻe Tomu ʻa e meʻa naʻe tokoniʻi ia ʻe he tohí ke ne fakahoko ʻi heʻene hoko ko ha faifekaú, ka ʻokú ne pehē ʻoku meimei ko e lea kotoa ʻa e kau palōfitá fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú ʻoku hā ʻi he pesi 12–13 ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí ʻoku fekauʻaki ia moe tufakanga ʻo e kāingalotú ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. ʻOkú ne pehē, ko hono fakafōtunga ia e founga ʻoku totonu ke fakahoko ai ʻa e ngāue fakafaifekaú ʻe he kāingalotú kae ʻikai ko e kau faifekau taimi kakató ʻataʻatā pē.

ʻOkú ne manatu ʻo pehē, “ ʻI he fakaʻosiʻosi ʻo ʻeku ngāue fakafaifekaú, naʻá ku ako ki he ngaahi fatongia ʻo e kau faifekaú pea mo e ʻuhinga ʻoku tuku mai ai kiate kitautolu—kau faifekaú mo e kāingalotú—ʻa e ngāué ni ke tau faí. Naʻá ku lau ʻa e Mōsese 1:39 mo fakakaukau ki he ngāue fakafaifekaú mei he vakai ʻa e Tamai Hēvaní. Ko e meʻa pē ʻokú Ne fie maʻú ke foki ange ʻEne fānaú kiate Ia. Ko e meʻa ne u fakatokangaʻi naʻe tuku mai kiate kitautolu ke tau fakahokó, ko e tokoni ki he Tamaí ʻi hono fakahoko ʻEne ngāué.

“ ʻI heʻeku hoko ko ʻeni ko ha mēmipa ʻoku ngāue fakafaifekaú, ʻoku ou ʻiloʻi te tau lava ʻi he toutou ako folofolá (kau ai mo e ako ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí), lotu, pea mo fekumi ki he Laumālié, ke ikuna ʻi ha faʻahinga feinga pē. Pea kapau te tau tuku ʻa e ongoongoleleí ke hoko ko e uho ʻo ʻetau moʻuí pea ngāue ke fakaleleiʻi ʻetau mahino ki aí, ʻe faingofua ange ke tau vahevahe pea mo fakamoʻoniʻi.”

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), 2.

  2. Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 7.

Ngaahi tā ʻo e kaingālotú ne fai ʻe Melissa Merrill