Konifelenisi Lahi
Kātakiʻi ʻa e ʻAhó ʻia Kalaisi
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2023


Kātakiʻi ʻa e ʻAhó ʻia Kalaisi

ʻOku ʻai ʻe Sīsū Kalaisi ke tau malava ʻo “kātakiʻi ʻa e ʻahó.”

Ko ha ʻaho naʻe fonu ʻi he ngaahi talanoa fakatātā mahino mo fakapatonu, ngaahi fehuʻi fakafihi mo ha tokāteline mahuʻinga. Hili hono valokiʻi fefeka ʻe Sīsū ʻa kinautolu naʻa nau hangē ha “fonualoto kuo vali hinehiná, ʻa ia ʻoku matamatalelei moʻoni ʻi tuʻa, ka ʻoku fonu ʻi loto ʻi he ngaahi hui ʻo e kakai maté, mo e meʻa fakalielia kotoa pē,”1 naʻá Ne akoʻi ha ngaahi talanoa fakatātā ʻe tolu makehe fekauʻaki mo e mateuteu fakalaumālié mo e tuʻunga fakaākongá. Ko e taha ʻo e ngaahi talanoa ko ʻení ko e talanoa fakatātā ki he kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú.

“Pea ʻe toki tatau ʻa e puleʻanga ʻo e langí mo e kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú, naʻa nau toʻo ʻenau ngaahi tūhulú, ʻo ʻalu atu ke fakafetaulaki ki he tangata taʻané.

“Naʻe poto honau toko nima, kae vale ʻa e toko nima.

“Ko kinautolu naʻe valé naʻe ʻave ʻenau tūhulú, ka naʻe ʻikai ʻave mo haʻanau lolo:

“Ka naʻe ʻave ʻe he potó ʻa e lolo ʻi heʻenau ngaahi ipú, pea mo ʻenau tūhulú.

“Pea ʻi he tuai mai ʻa e tangata taʻané, naʻa nau tulemohe kotoa pē ʻo mohe.

“Pea tuʻuapō mālié mo ʻene pā mai ʻa e kalangá, Vakai ʻoku haʻu ʻa e tangata taʻané; mou ʻalu atu ʻo fakafetaulaki kiate ia.

“Pea toki tuʻu hake ʻa e kau tāupoʻou kotoa pē ko iá, ʻo teuteu ʻenau tūhulú.

“Pea lea ʻa e valé ki he potó, Foaki mai maʻamautolu ʻi hoʻomou loló; he ʻoku tei mate ʻemau tūhulú.

“Ka naʻe lea ‘a e potó, ʻo pehē ange, Ka koeʻuhí naʻa siʻi ia kiate kimautolu mo kimoutolu: ka mou ʻalu kiate kinautolu ʻoku fakataú, ʻo fakatau maʻamoutolu.

“Pea lolotonga ʻenau ʻalu ke fakataú, mo ʻene haʻu ʻa e tangata taʻané, pea ko kinautolu naʻe teuteú naʻe hū mo ia ki he taʻané: pea tāpuni ʻa e matapaá.

“Hili iá, mo ʻene haʻu foki ʻa e kau tāupoʻou naʻe ʻalú, ʻo nau pehē, ʻEiki, ʻEiki, toʻo kiate kimautolu.2

“Ka naʻe lea ia, ʻo pehē ange, ʻOku ou tala moʻoni atu kiate kimoutolu, ʻoku ʻikai te u ʻiloa ʻa kimoutolu.3

“Ko ia mou leʻo, he ʻoku ʻikai te mou ʻilo ʻa e ʻaho pe ʻa e feituʻulaʻā ʻe haʻu ai ʻa e Foha ʻo e tangatá.”4

Naʻe fokotuʻu mai ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻa e ongo fehuʻi fakatupu fakakaukau ko ʻení fekauʻaki mo e hāʻele mai ʻa e Tangata Taʻané:5 “Fēfē kapau ko e ʻaho te Ne hāʻele mai aí ko ʻapongipongi? Kapau naʻa tau ʻilo te tau feʻiloaki mo e ʻEikí ʻapongipongi—ʻi haʻatau mate fakafokifā pe ko ʻEne hāʻele fakatuʻupakē mai—ko e hā te tau fai ʻi he ʻaho ní?”6

Kuó u ako mei ha aʻusia fakafoʻituitui ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he mahuʻinga ke mateuteu fakalaumālie ki he hāʻele mai ʻa e ʻEikí ka ko e founga pē ia ʻe taha ke ʻilo ai ʻa e nongá mo e fiefia moʻoní.

ʻI ha ʻaho tokamālie ʻi he faʻahitaʻu fakatō-laú naʻá ku fuofua fanongo ai ki he kupuʻi lea “ʻOkú ke puke ʻi he kanisaá.” Naʻá ku fuʻu ʻohovale mo hoku husepānití! ʻI heʻema fakaʻuli fakalongolongo ki ʻapi, ʻo feinga ke makupusi ʻa e ongoongó, naʻe kamata ke u loto-hohaʻa ki homa ngaahi foha ʻe toko tolú.

ʻI heʻeku fakakaukaú naʻá ku fehuʻi ki he Tamai Hēvaní, “Te u mate nai?”

Naʻe fanafana mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, “ʻE lelei ʻa e meʻa kotoa pē.”

Naʻá ku fehuʻi leva, “Te u moʻui pē nai?”

Naʻe toe ongo mai pē ʻa e talí, “ʻE lelei ʻa e meʻa kotoa pē.”

Naʻá ku puputuʻu. Ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻá ku maʻu ai ʻa e tali tatau pē pe te u moʻui pe maté?

Naʻe fakafokifā pē naʻá ku ongoʻi ha nonga moʻoni ʻi heʻeku manatuʻi: Naʻe ʻikai fiemaʻu ke ma fakavave ki ʻapi ke akoʻi ʻema fānaú ki he founga ʻo e lotú. Naʻa nau ʻosi ʻiloʻi ʻa e founga ke maʻu ai ʻa e talí mo e fakafiemālié mei he lotú. Naʻe ʻikai fiemaʻu ke ma fakavave ki ʻapi ke akoʻi kiate kinautolu ʻa e folofolá pe ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí. Naʻe ʻosi hoko ʻa e ngaahi lea ko iá ko ha maʻuʻanga tokoni angamaheni ʻo e mālohi mo e mahino. Naʻe ʻikai fiemaʻu ke ma fakavave ki ʻapi ke akoʻi kiate kinautolu ʻa e fakatomalá, ko e Toetuʻú, ko hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, ko e palani ʻo e fakamoʻuí, ko e ngaahi fāmili taʻengatá pe ko e tokāteline ʻo Sīsū Kalaisí.

ʻI he momeniti ko iá, naʻe mahuʻinga ʻa e lēsoni efiafi fakafāmili kotoa pē, ʻa e ako folofolá, lotu naʻe fai ʻi he tuí, tāpuaki naʻe foakí, fakamoʻoni naʻe vahevahé, fuakava naʻe fakahoko mo tauhí, ʻalu maʻu pē ki he fale ʻo e ʻEikí, mo e tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté—ʻio, naʻe mahuʻinga fau kotoa ia! Naʻe fuʻu tōmui ke ʻutu ha meʻi lolo ki heʻema tūhulú. Naʻá ma fiemaʻu ʻa e foʻi tulutā kotoa pē, pea naʻá ma fiemaʻu ia ʻi he taimí ni!

Kapau te u mate, ʻe fakafiemālieʻi, fakamālohia pea toe fakataha hoku fāmilí ʻi ha ʻaho tuʻunga ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí. Kapau te u moʻui, te u lava ʻo maʻu ʻa e mālohi maʻongoʻonga taha ʻi he māmaní ke tokoniʻi, poupouʻi pea mo fakamoʻui au. ʻI he ngataʻangá, ʻe lava ke lelei ʻa e meʻa kotoa pē tuʻunga ʻia Sīsū Kalaisi.

Mei hano ako fakalelei ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻoku tau ako ai ʻa e ʻuhinga ʻo e “lelei peé”:

“Pea ʻi he ʻaho ko iá, ʻa ia te u haʻu ai ʻi hoku nāunaú, ʻe fakamoʻoni ai ʻa e talanoa fakatātā ne u lea ʻaki ʻo kau ki he kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú.

“He ko kinautolu ʻoku poto pea nau tali ʻa e moʻoní, pea kuo nau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko honau fakahinohinó, pea kuo ʻikai kākaaʻi ʻa kinautolú—ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ʻe ʻikai ke tā hifo ʻa kinautolu pea laku ki he afí ka te nau kātakiʻi ʻa e ʻahó.”7

ʻOku ʻai ʻe Sīsū Kalaisi ke tau malava ʻo “kātakiʻi ʻa e ʻahó.” ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e kātekina ʻo e ʻahó ke tānaki atu ki ha lisi ʻoku fakautuutu ai ʻa e ngaahi ngāue ke faí. Fakakaukau ki ha sioʻata fakaʻata lahi. ʻOku ʻikai ko hono tefitoʻi taumuʻá pē ke ʻai ke ʻasi lahi ange ʻa e ngaahi meʻá. ʻOkú ne lava foki ʻo fakatahatahaʻi mo huluʻi ʻa e māmá ke toe mālohi ange. ʻOku fiemaʻu ke tau fakafaingofuaʻi, tokanga taha ki heʻetau ngāué, pea hoko ko e kau tānaki ʻo e Maama ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku fiemaʻu ke tau maʻu ha ngaahi aʻusia mo ha fakahā ʻoku māʻoniʻoni angé.

ʻI he fakatokelau-hihifo ʻo ʻIsilelí ʻoku tuʻu ai ha ʻotu moʻunga fakaʻofoʻofa ʻoku faʻa ui ko e “moʻunga maʻuiʻuí.” ‘Oku lanu mata pē ʻa e Moʻunga Kāmelí8 ʻi he taʻú kakato koeʻuhí ko e fanga kiʻi hahaú. ʻOku fakaivia fakaʻaho pē. Hangē “ko e hahau ʻo Kāmelí,”9 ʻi heʻetau feinga ke fakaivia hotau laumālié “ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní,”10 ʻa e “fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá,”11 ʻe moʻui ʻetau fakamoʻoní mo e fakamoʻoni ʻetau fānaú!

Mahalo pē ʻoku mou fakakaukau ʻi he taimí ni, “Sisitā Laiti, ka ʻoku ʻikai ke ke ʻiloʻi ʻe koe homau fāmilí. ʻOku mau faingataʻaʻia pea ʻoku ʻikai teitei peheni homau fāmilí ʻomautolu.” ʻOku mou moʻoni. ʻOku ʻikai ke u ʻiloʻi homou fāmilí. Ka ʻoku ʻafioʻi ia ʻe ha ʻOtua ʻoku taʻe-fakangatangata ʻEne ʻofá, ʻaloʻofá, mālohí, ʻiló mo e nāunaú.

Mahalo ko e ngaahi fehuʻi ʻoku mou ʻekeá ko ha ngaahi fehuʻi ia ʻoku mou holi fakamātoato pea ʻoku mou loto-hohaʻa ke ʻilo hono ngaahi talí. ʻOku maʻu ʻa e ngaahi fehuʻi tatau ʻi he folofola māʻoniʻoní:

“ʻEiki, ʻoku ʻikai te ke tokangaʻi [ʻe] mate [homau fāmilí]?”12

“[Ko e fē] ʻeni ʻa ʻeku ʻamanaki leleí?”13

“Ko e hā te [u] faí, koeʻuhi ke toʻo atu ʻa e ʻao fakapoʻulí ni mei heʻene fakamalumalu [aú]?”14

“ʻE ʻilo ki fē ʻa e potó? pea [ko e fē] ʻa e potu ʻo e ʻiló?”15

“ʻOku [ou] lava fēfē ke puke maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku leleí?”16

“ʻEiki, ko ho finangaló ke u fai ʻa e hā?”17

Pea ʻoku hoko mai leva ʻa e ngaahi talí ʻi he loto-ʻofa:

“‘Okú ke tui koā ki he māfimafi ʻo Kalaisi ki he fakamo‘uí?”18

“Kuo fekau koā ʻe he ʻEikí ki ha niʻihi ke ʻoua naʻa nau maʻu mei heʻene angaleleí?”19

“ʻOkú [ke] tui [ʻokú Ne] mafai ʻa eni?”20

“ʻOkú ke tui ki he kau palōfitá?”21

“ʻOkú [ke] ngāue ʻaki nai ʻa e tui ki he huhuʻi ʻaʻana naʻá ne fakatupu [koé]?”22

“ʻIkai ʻe faitotonu ʻa e Fakamaau ʻo māmani kotoa peé?”23

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, he ʻikai ke tau lava ʻo vahevahe ʻetau loló, ka te tau lava ʻo vahevahe ʻa ʻEne māmá. He ʻikai ngata pē ʻi he tokoni ʻa e lolo ʻi heʻetau tūhulú ke tau “kātakiʻi ʻa e ʻahó” ka ʻe lava ke hoko ia ko e founga ke fakamaama ai ʻa e hala ʻokú ne tataki ʻa e niʻihi ʻoku tau ʻofa aí ki he Fakamoʻuí, ʻa ia ʻokú Ne tuʻu mateuteu mo e “ongo toʻukupu ʻoku mafao mai ke tali” ʻa kinautolú.24

“ʻOku pehē ʻe [he ʻEikí]; Taʻofi ho leʻó mei he tangí, pea mo ho matá mei he loʻimatá: he …, ʻe totongi hoʻo ngāué; pea te nau toe haʻu mei he fonua ʻo e filí.

“ʻOku pehē ʻe [he ʻEikí], ʻOku [ʻi] ai ʻa e ʻamanaki ʻi ho ikuʻangá, koeʻuhí ʻe toe omi ʻa hoʻo fānaú ki honau fonuá.”25

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e “ʻamanaki lelei ʻi ho ikuʻangá.” ʻOku ʻikai ha meʻa kuo tau fakahoko pe teʻeki fakahoko ʻoku ʻikai aʻu ki ai ʻa ʻEne feilaulau taʻe-fakangatangata mo taʻengatá. Ko Ia ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke teitei ngata ai ʻetau moʻuí.26 Ko ia, “kuo pau ke [tau] vivili atu ki muʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi, pea maʻu ʻa e ʻamanaki ʻoku mālohi haohaoa, mo ha ʻofa ki he ʻOtuá mo e kakai fulipē. Ko ia, kapau te [tau] vilitaki atu, pea keinanga ʻi he folofola ʻa Kalaisí, pea kātaki ki he ngataʻangá, vakai, ʻoku folofola ʻe he Tamaí: Te [tau] maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.”27

Ko e moʻui taʻengatá ko e fiefia taʻengata. Ko e fiefia ʻi he moʻuí ni, ʻi he taimi ní—ʻo ʻikai koeʻuhí ko e ngaahi faingataʻa ʻo hotau kuongá ka koeʻuhí ko e tokoni ʻa e ʻEikí ke tau ako mei ai pea iku ai pē ʻo ikunaʻi kinautolú—pea mo e fiefia taʻe-hano-tatau ʻi he moʻui ka hoko maí. ʻE mole ʻa e ngaahi loʻimatá, ʻe fakaleleiʻi ʻa e ngaahi loto kuo kafó, ko e meʻa ʻoku molé ʻe ʻilo ia, ʻe fakanonga ʻa e ngaahi loto-hohaʻá, ʻe toe fakataha ʻa e ngaahi fāmilí, pea ko e meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe he Tamaí ʻe ʻatautolu ia.28

Sio kia Sīsū Kalaisi pea moʻui29 ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he huafa toputapu mo māʻoniʻoni ʻo e “Tauhi mo e Leʻohi ʻo [hotau] laumālié,”30 ko Sīsū Kalaisi, ʻēmeni.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Mātiu 23:27.

  2. Mātiu 25:1–11.

  3. Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Mātiu 25:11 (ʻi he Mātiu 25:12).

  4. Mātiu 25:13.

  5. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Sēmisi E. Talamesi, ʻo pehē: “Ko e Tangata Taʻané ko e ʻEiki ia ko Sīsuú; ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kātoanga taʻané ʻa ʻEne hāʻele mai ʻi he nāunaú ke maʻu Moʻona ʻa e Siasi ʻi māmaní ko Hono ʻunoho. ʻOku fakataipe ʻe he kau tāupoʻoú ʻa kinautolu ʻoku nau fakahaaʻi ʻenau tui kia Kalaisí, pea ʻoku nau ʻamanaki atu ʻi he loto-falala ke fakakau kinautolu ʻi he niʻihi ʻoku monūʻia ke kau ʻi he kātoanga kaí. Ko e tūhulu kuo tutú, ʻa ē naʻe toʻo ʻe he fefine takitahá, ko e fakahā ia ki tuʻa ʻa e tui mo e angafai faka-Kalisitiané; pea ʻoku lava ke tau vakai ko e tānakiʻanga lolo ko ia ʻa e kau [tāupoʻou] potó ko e ivi mo e mahu fakalaumālie ia ʻe lava ke fakapapauʻi mai ʻe he faivelenga mo e mateaki ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá” (Jesus the Christ [1916], 578–79).

  6. Dallin H. Oaks, “Preparation for the Second Coming,” Liahona, May 2004, 9.

  7. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:56–57; tānaki atu e fakamamafá.

  8. “ʻOku ʻomi ʻe he vai mei he hahaú ha hauhau ʻoku lahi feʻungá ʻo aʻu ki he lolotonga ʻa e faʻahitaʻu māfana pakukaá, pea ʻoku mahuʻinga ia ki he ngoue ʻo e faʻahitaʻu māfaná hangē ko e melení. Ko e ofi ange ʻa e feituʻu ko iá ki he tahí, ko e lelei ange ia ʻa e faingamālie ke hahau ʻi he ngaahi pō ʻoku malū ai ʻa e havilí ʻi he taimi ʻoku fakaʻau ke mokomoko ange ai ʻa e kelekelé ʻi he ʻea ʻoku tau ki he fukahi kelekelé. Ko hono fakakātoá, ʻoku hahau ange ʻa e Matāfanga Tokaleleí ʻi he ngaahi vahefonua ʻi lotofonuá; ko e mahu tahá ʻa e Moʻunga Kāmelí, ʻa ia ʻoku fakaʻavalisi ke hahau ʻi he pō ʻe 250 ʻi he taʻu” (Efraim Orni and Elisha Efrat, Geography of Israel, 3rd rev. ed. [1971], 147).

  9. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:19.

  10. Mōsaia 23:18.

  11. ʻAlamā 37:6.

  12. Maʻake 4:38.

  13. Siope 17:15.

  14. Hilamani 5:40.

  15. Siope 28:12.

  16. Molonai 7:20.

  17. Ngāue 9:6.

  18. ʻAlamā 15:6.

  19. 2 Nīfai 26:28.

  20. Mātiu 9:28.

  21. Ngāue 26:27.

  22. ʻAlamā 5:15.

  23. Sēnesi 18:25.

  24. Molomona 6:17.

  25. Selemaia 31:16–17; tānaki atu e fakamamafá.

  26. Vakai, Camille N. Johnson, “Fakaafeʻi ʻa Kalaisi ko e Kamataʻanga Hoʻo Moʻuí,” Liahona, Nōvema 2021, 82: “Tuku ʻa e faingataʻa mo e ʻahiʻahi ʻoku hoko ko e konga ʻo e talanoa lelei kotoa pē, ke hoko ia ko ha founga te ke ʻunu ai ʻo ofi ange, pea mo tatau ange mo Sīsū Kalaisi.”

  27. 2 Nīfai 31:20.

  28. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:38.

  29. Vakai, ʻAlamā 37:47.

  30. 1 Pita 2:25.