Konifelenisi Lahi
Ngaahi Lēsoni Fakalangi ʻo e Tauhi Fānaú
konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2023


Ngaahi Lēsoni Fakalangi ʻo e Tauhi Fānaú

ʻOku kau ʻa e ongomātuʻá ki ha fengāueʻaki mo ʻena Tamai Hēvaní ke tataki fakafoki ʻenau fānau pelepelengesí ki he langí.

Kuó ke pukepuke nai ha pēpē toki fanauʻi? ʻOku ʻi ai ha maama ʻoku ulo mei he pēpē toki fanauʻi kotoa, ʻo ʻomai ha ongoʻi ʻofa makehe te ne ala fakafonu ʻa e loto ʻo ʻenau mātuʻá ʻaki ʻa e ʻofá.1 Naʻe tohi ʻe ha taha faʻu tohi Mekisikou, “Kuó u ʻilo ko e taimi ʻoku fuofua kuku ai ʻe ha pēpē toki fanauʻi ʻa e foʻi tuhu ʻo ʻene tamaí, kuó ne puke ia ʻo taʻengata.”2

Ko e tauhi fānaú ko e taha ia ʻo e ngaahi aʻusia mahuʻinga tahá. ʻOku kau ai ʻa e ongomātuʻá ki ha fengāueʻaki mo ʻena Tamai Hēvaní ke tataki fakafoki ʻena fānau pelepelengesí ki he langí.3 ʻOku ou fie vahevahe ʻi he ʻahó ni ha ngaahi lēsoni ʻi he fatongia fakaemātuʻá ʻoku ʻi he folofolá mo ʻosi akoʻi ʻe he kau palōfita moʻuí ke tokoni ke tau tukuange ʻetau tukufakaholo fakaemātuʻá.

Hiki ki ha Tuʻunga Māʻolunga Ange ʻo e Tukufakaholo ʻo e Ongoongoleleí

Kuo pau ke tau kaka ki ha tuʻunga māʻolunga ange ʻo e tukufakaholo ʻo e ongoongoleleí mo hotau fāmilí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “ʻOku taau ʻa e ngaahi fāmilí ki ha fakahinohino mei he langí. He ʻikai ke lava ʻa e mātuʻá ʻo faleʻi feʻunga ʻa e fānaú mei he aʻusia fakafoʻituituí, manavasiʻí, pe fakaʻofaʻiá.”4

Neongo ʻe mahuʻinga hotau puipuituʻa fakafonuá, founga ʻo e tauhi fānaú, mo e ngaahi aʻusia fakafoʻituituí ki he tauhi fānaú, ka ʻoku ʻikai feʻunga ʻa e ngaahi mālohi ko ʻení ke tokoniʻi ʻetau fānaú ke foki ki langi. ʻOku fiemaʻu ke tau aʻu ki ha ngaahi “tuʻunga ʻulungaanga” [māʻolunga ange]”5 ha tukufakaholo ʻo e ʻofá mo e ʻamanaki [leleí fakatouʻosi], ʻo tau fengāueʻaki ai mo ʻetau fānaú “ʻi ha founga māʻolunga, mo māʻoniʻoni ange.”6 Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻa e tukufakaholo ʻo e ongoongoleleí ko ha “founga makehe ia ʻo e moʻuí, ko ha ngaahi tuʻunga ʻulungaanga, ngaahi ʻamanaki mo ha ngaahi tōʻonga. … ʻOku maʻu ʻa e tukufakaholo ko ʻeni ʻo e ongoongoleleí mei he palani ʻo e fakamoʻuí, ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea mo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita moʻuí. ʻOkú ne fakahinohinoʻi kitautolu ʻi he founga ke ʻohake ai hotau fāmilí pea mo ʻetau moʻui fakafoʻituituí.”7

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e uho ʻo e tukufakaholo ko ʻeni ʻo e ongoongoleleí. Ko hono ohi ʻo e tukufakaholo ʻo e ongoongoleleí ʻi hotau ngaahi fāmilí ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke tafunaki ha ʻātakai lelei ʻe lava ke maʻuiʻui ai ʻa e tenga ʻo e tuí. Ke tau hiki ki ha tuʻunga māʻolunga angé, naʻe fakaafeʻi kitautolu ʻe Palesiteni ʻOakesi ke tau “tukuange ha faʻahinga tukufakaholo fakataautaha pe fakafāmili pe ha faʻahinga founga ngāue [pē] ʻoku fepaki mo e ngaahi akonaki ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí.”8 Mātuʻa, ʻi heʻetau momou ke fakahoko hotau fatongia ʻi hono fokotuʻu ʻa e tukufakaholo ʻo e ongoongoleleí ʻi hotau ʻapí, ʻoku tau fakaʻatā ai ʻa e filí ke ne maʻu ha mālohi ki hotau ngaahi ʻapí pe, naʻa mo kovi angé, ki he loto ʻo ʻetau fānaú.

ʻI heʻetau fili ko ia ke ʻai ʻa e tukufakaholo ʻo e ongoongoleleí ko e tefitoʻi tukufakaholo ʻi hotau fāmilí, pea ʻi he ivi tākiekina mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní,9 ʻe fulihi, fakafenāpasi, fakatonutonu, mo fakaleleiʻi leva ʻa ʻetau founga tauhi fānaú, tukufakaholó, mo e angafai lolotongá.

Ngaohi ʻa ʻApi ko e Senitā ki he ʻAko ʻo e Ongoongoleleí

Kuo ʻosi akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻoku totonu ke hoko ʻa ʻapi ko e “senitā ʻo e ako e ongoongoleleí.”10 Ko e taumuʻa hono ako ʻo e ongoongoleleí ke “fakaloloto ʻetau ului ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí mo tokoni ke tau hoko ʻo hangē ange ko Kinauá.”11 Tau fakakaukau ki ha ngaahi fatongia mātuʻaki mahuʻinga ʻe tolu ʻo e fatongia fakaemātuʻá naʻe fakamatalaʻi ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló, ʻe lava ʻo tokoni ke tau fokotuʻu ha tukufakaholo māʻolunga ange ʻo e ongoongoleleí ʻi hotau ʻapí.

ʻUluakí: Akoʻi Tauʻatāina

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻĀtama kau kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne tokāteliné. Naʻá Ne akoʻi ia “ke akoʻi tauʻatāina ʻa e ngaahi meʻá ni ki [heʻene] fānaú.”12 Ko hono ʻai ʻe tahá, naʻe akoʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻĀtama ke ne akoʻi ʻo lahi, ʻi he ʻofa, mo taʻe-fakangatangata ʻa e ngaahi meʻá ni.13 ʻOku talamai ʻe he folofolá naʻe “fakafetaʻi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ki he huafa ʻo e ʻOtuá, pea naʻá na fakahā ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ki hona ngaahi fohá mo e ngaahi ʻofefiné.”14

ʻOku tau akoʻi ʻi he ʻofa ʻetau fānaú ʻi heʻetau fakaʻaongaʻi ha taimi mahuʻinga mo kinautolú. ʻOku tau akoʻi ʻo ʻikai ha fakangatangata ʻi he taimi ʻoku tau aleaʻi ai ha ngaahi tefito pelepelengesi hangē ko e taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi meʻangāue fakaʻilekitulōniká, pea mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo tuku mai ʻe he Siasí.15 ʻOku tau akoʻi ʻo lahi ʻi he taimi ʻoku tau ako ai ʻa e folofolá mo ʻetau fānaú ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú pea tuku ʻa e Laumālié ke hoko ko e faiakó.

Ko Hono Uá: Fakafōtunga ʻa e Tuʻunga Fakaākongá

ʻOku tau lau ʻi he tohi ʻa Sioné, ʻi ha taimi naʻe fakafehuʻi ai ʻe ha kau Siu ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo ʻEne tōʻongá, naʻe taki ʻe Sīsū ʻa e tokangá ki Hono faʻifaʻitakiʻangá, ko ʻEne Tamaí. Naʻá Ne akoʻi, “ʻOku ‘ikai faʻa fai ‘e he ‘Aló ha meʻa ‘e ia pē, ka ko ia ‘okú ne mamata ‘oku fai ‘e he Tamaí: he [ko e meʻa ko ia ‘okú Ne] faí, ‘oku fai ia ‘e he ‘Aló foki.”16 Ngaahi mātuʻa, ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau tā sīpinga maʻa ʻetau fānaú? Tuʻunga Fakaākongá.

ʻI heʻetau hoko ko e mātuʻá, te tau lava ʻo akoʻi hono mahuʻinga ʻo e fakamuʻomuʻa ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau aleaʻi ʻa e ʻuluaki fekaú, ka ʻoku tau fakafōtunga ia ʻi he taimi ʻoku tau siʻaki ai ʻa e ngaahi fakatuta ʻo e māmaní mo tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoni ʻi he uike kotoa pē. ʻE lava ke tau akoʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi fuakava fakatemipalé ʻi heʻetau lea fekauʻaki mo e tokāteline ʻo e mali fakasilesitialé, ka ʻoku tau fakafōtunga ia ʻi heʻetau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻo anga fakaʻapaʻapa ki hotau malí.

Tolú: Fakaafe ke Ngāue

ʻOku totonu ke hoko ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ko e uho ʻo e fakamoʻoni ʻa ʻetau fānaú, pea kuo pau ke maʻu ʻa e ngaahi fakamoʻoni ko ʻení ʻe he fānau takitaha ʻo fou ʻi he fakahā fakafoʻituituí.17 Ke tokoniʻi ʻetau fānaú ʻi he tanumaki ʻo ʻenau fakamoʻoní, tau poupouʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí, ke fili ʻa e meʻa ʻoku totonú18 mo teuteuʻi kinautolu ki ha moʻui ʻi he hala ʻo e fuakava ʻa e ʻOtuá.19

ʻE fakapotopoto ke poupouʻi ʻetau fānaú takitaha ke nau tali ʻa e fakaafe ʻa Palesiteni Nalesoni ke fatongia ʻaki ʻenau takitaha fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí—ngāueʻi ia, tanumaki ia koeʻuhí ke tupulaki, fafangaʻi ʻaki ʻa e moʻoní, pea ʻoua naʻa fakaʻuliʻi ia ʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau fakapoto loi ʻa e kau tangata mo e kau fafine taʻetuí.20

Ngāue Fakaemātuʻa Angatonu mo Moʻoní

Ko e taumuʻa fakalangi ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻi hono tuʻunga fakaemātuʻá naʻe fakahoko ia ʻi ha fakahā naʻe fai kia Mōsese: “He vakai ko ʻeku ngāué ʻeni mo hoku nāunaú—ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.”21 Naʻe tānaki atu ʻe Palesiteni Nalesoni, “ʻE fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa kotoa pē te Ne lavá, ʻo ʻikai maumauʻi hoʻo tauʻatāina ke filí, ke tokoniʻi koe ke ʻoua naʻá ke liʻaki ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga tahá ʻi he kotoa ʻo e taʻengatá.”22

ʻI heʻetau hoko ko e ngaahi mātuʻá ʻoku tau hoko ko e kau fakafofonga ʻo e ʻOtuá ʻi he tauhi ʻo ʻetau fānaú.23 Kuo pau ke tau fai ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau lavá ke faʻu ha ʻātakai ʻe lava ai ʻe heʻetau fānaú ʻo ongoʻi Hono ivi tākiekina fakalangí.

Naʻe ʻikai teitei taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní kiate kitautolu mātuʻá ke tau nofo pē ʻo vakai mei he tafaʻakí ko ha kau mamata, ki he anga ʻo e hoko atu ʻa e moʻui fakalaumālie ʻetau fānaú. Tuku muʻa ke u fakamahinoʻi ʻa e foʻi fakakaukau ko ʻeni ʻo e ngāue fakaemātuʻa moʻoní ʻi ha aʻusia fakafoʻituitui. ʻI heʻeku kei Palaimeli ʻi ha kolo tokosiʻi [ʻo e Siasí] ʻi Kuatemalá, naʻe kamata ke akoʻi au ʻe heʻeku ongomātuʻá ki he mahuʻinga ʻo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké. Naʻe tuku ʻe heʻeku fineʻeikí ha taimi ke vahevahe ai ʻene aʻusia ʻo e maʻu hono tāpuaki fakapēteliake mahuʻingá. Naʻá ne akoʻi mai ʻa e tokāteline fekauʻaki mo e tāpuaki fakapēteliaké, mo ne fakamoʻoniʻi ʻa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofá. Naʻe ueʻi au ʻe hono tuʻunga fakaemātuʻa moʻoní ke u holi ke maʻu hoku tāpuaki fakapēteliaké.

ʻI he hoko hoku taʻu 12, naʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku ongomātuʻá ke u feinga ke maʻu hoku tāpuaki fakapēteliaké. Naʻe fiemaʻu ʻeni koeʻuhí he naʻe ʻikai ha pēteliake ʻi he vahefonua naʻa mau nofo aí. Naʻá ku fononga ki ha pēteliake naʻe ʻi ha siteiki naʻe kilomita ʻe 156 hono mamaʻó. ʻOku ou manatuʻi lelei ʻa e taimi naʻe hilifaki ai ʻe he pēteliaké hono ongo nimá ki hoku ʻulú ke tāpuakiʻi aú. Naʻá ku ʻilo ʻo ʻikai ha toe veiveiua ʻi he hilifakinima fakalaumālie ko iá, naʻe ʻafioʻi au ʻe heʻeku Tamai Hēvaní.

Ki ha kiʻi tamasiʻi taʻu 12 mei ha kiʻi kolo siʻisiʻi, naʻe hoko ia ko e meʻa mahuʻinga taha kiate aú. Naʻe tafoki hoku lotó ki heʻeku Tamai Hēvaní ʻi he ʻaho ko iá koeʻuhí ko e moʻui ʻaki ʻe heʻeku fineʻeikí mo e tangataʻeikí hona fatongia fakaemātuʻá pea teu houngaʻia kiate kinaua ʻo taʻengata.

Naʻe ʻakoʻi ʻe Sisitā Sioi D. Sōnasi, ko e Palesiteni Lahi mālōlō ʻo e Palaimelí: “He ʻikai ke tau lava ʻo tatali ʻataʻatā pē ke hoko ʻa e uluí ki heʻetau fānaú. Ko e ului ʻoku tupukoso peé ʻoku ʻikai ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.”24 ‘E lava ke ʻaonga ʻa ʻetau ʻofa mo e fakaafe fakalaumālié ʻi he fakaʻaongaʻi ʻe heʻetau fānaú ʻa ʻenau tauʻatāina ke filí. Naʻe fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Nalesoni, “ʻOku ʻikai ha toe ngāue te ne lakasi ʻa e fatongia fakaemātuʻa māʻoniʻoni mo moʻoní!”25

Fakaʻosí

Ngaahi mātuʻa, ʻoku fonu ʻa e māmani ko ʻení ʻi ha ngaahi fakakaukau fakapoto, ngaahi tukufakaholo, mo ha ngaahi fakakaukau ʻoku feʻauʻauhi ke maʻu ʻa e tokanga ʻa ʻetau fānaú. ʻOku tuʻuaki fakaʻaho ʻe he fuʻu fale lahi mo ʻataʻataá hono kau mēmipá ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi sēnolo fakamuimui taha ʻo e mītiá. “Ka ʻi he foaki mai ʻo hono ʻAló,” naʻe akoʻi ai ʻe he palōfita ko Molonaí, “kuo hanga ai ʻe he ʻOtuá ʻo teuteu [ha] founga lelei ange.”26

Ka tau ka fetākinima mo e ʻOtuá ʻi he ngaahi fuakavá mo hoko ko Hono kau fakafofonga ʻi he tauhi ʻo ʻetau fānaú, te ne fakatapui ʻetau ngaahi taumuʻá, ueʻi fakalaumālie ʻetau ngaahi akonakí, mo fakamālohia ʻetau ngaahi fakaafé ke lava “ke ʻilo ʻe [heʻetau] fānaú [ʻa e] tupuʻanga ʻa ia te nau lava ke sio ki ai ke maʻu ai ha fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá.”27 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Saame 127:3.

  2. Johnny Welch, “The Puppet,” reproduced at inspire21.com/thepuppet; vakai foki, Johnny Welch, Lo que me ha enseñado la vida (1996).

  3. ʻE ngali ko ha ngāue fakatupu loto-foʻi ʻeni, kae hangē ko e lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlaní, “ʻI he tokoni ʻa e Tamai Hēvaní te tau lava ʻo tuku [maʻa ʻetau fānaú] ha tukufakaholo fakaemātuʻa maʻongoʻonga ange ʻi he meʻa te tau lava ʻiate kitautolu peé” (“The Hands of the Fathers,” Liahona, July 1999, 18).

  4. Russell M. Nelson, “Thou Shalt Have No Other Gods,” Ensign, May 1996, 15.

  5. Dallin H. Oaks, “Ko e Tukufakaholo ʻo e Ongoongoleleí,” Liahona, Māʻasi 2012, 22.

  6. Russell M. Nelson, “Fiemaʻu ha Kau Faʻa Fakalelei,” Liahona, Mē 2023, 99.

  7. Dallin H. Oaks, “Ko e Tukufakaholo ʻo e Ongoongoleleí,” 22.

  8. Dallin H. Oaks, “Ko e Tukufakaholo ʻo e Ongoongoleleí,” 22.

  9. Vakai, Molonai 10:5.

  10. Russell M. Nelson, “Ko e Hoko ko ha Kāingalotu Faʻifaʻitakiʻangá,” Liahona, Nōvema 2018, 113.

  11. Ko ʻEtau Taumuʻá ke Fakaului,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023, v.

  12. Mōsese 6:58.

  13. Vakai, American Dictionary of the English Language, “freely,” webstersdictionary1828.com/Dictionary/freely.

  14. Mōsese 5:12.

  15. Vakai, “Taking Charge of Technology” mo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: Ko ha Fakahinohino ki hono Fakahoko ha Ngaahi Filí (2022), Gospel Library.

  16. Sione 5:19.

  17. Vakai, “Mātiu 16:17–18. Individual Revelation Needed for a Testimony of Jesus Christ,” ʻi he New Testament Student Manual (2018), 52.

  18. Vakai, Dale G. Renlund, “Mou Fili he ʻAhó Ni,” Liahona, Nōvema 2018, 104: “Ko e taumuʻa ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he tuʻunga fakaemātuʻá, ʻoku ʻikai ko e ʻai ʻEne fānaú ke nau fai ʻa ia ʻoku totonú ka ko e ʻai ʻEne fānaú ke nau fili ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú pea fakaiku ʻo hoko ʻo tatau mo Ia.”

  19. Vakai, “Fakamatala Fakalahí: Ko Hono Teuteuʻi Hoʻo Fānaú ki ha Moʻui ʻi he Hala Fuakava ʻo e ʻOtuá,” Haʻu, ʻo Muimi ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023, Gospel Library.

  20. Vakai, Russell M. Nelson, “Ikuʻi ʻa Māmani mo Maʻu ha Fiemālie,” Liahona, Nōvema 2022, 97.

  21. Mōsese 1:39. ʻI he veesi ko ʻení, ʻoku folofola ai ʻa Sīsū Kalaisi ʻo fakafofongaʻi ʻa e Tamai Hēvaní.

  22. Russell M. Nelson, “Ngaahi Fili ki he Taʻengatá” (fakataha lotu fakaemāmani lahi maʻá e kakai lalahi kei talavoú), 15 Mē 2022, Gospel Library.

  23. Vakai, Russell M. Nelson, “Fakamoʻuí mo e Hakeakiʻí,” Liahona, Mē 2008, 10: “ʻOua ʻe feinga ke puleʻi homou fānaú. Ka ke fakafanongo kiate kinautolu, tokoni ke nau ako ʻa e ongoongoleleí, ueʻi honau lotó pea tataki kinautolu ki he moʻui taʻengatá. Ko e kau fakafofonga kimoutolu ʻo e ʻOtuá ʻoku mou tokangaʻi ʻa e fānau kuó Ne fakafalala atu kiate kimoutolú. Tuku ke ʻi homou lotó ʻa Hono ivi tākiekina faka-ʻOtuá ʻi hoʻomou akoʻi mo feifeingaʻi kinautolú.”

  24. Joy D. Jones, “Ngaahi Fepōtalanoʻaki Mahuʻingá,” Liahona, Mē 2021, 12.

  25. Russell M. Nelson, “ʻOku Fakafiefia ʻa e ʻAho Sāpaté,” Liahona, Mē 2015, 131.

  26. ʻEta 12:11.

  27. 2 Nīfai 25:26.