Na Cakamana ni iVolatabu

Kemuni na taciqu kei na ganequ, na iVolatabu e dua na cakamana! E cakacaka mana na kena volai ka maroroi tu mai ena 4000 na yabaki, mai vei ira na parofita kei ira na iapositolo, kei ira na tamata lotu vakauqeti.

E cakamana na kena tu vei keda na ivunau qaqa, na ivakavuvuli, na serekali, kei na italanoa. Ia e cakamana vakasakiti cake na kena maroroi tu mai ena loma ni Veiyabaki Butobuto kei na veitabatamata e sega ni wili rawa ni veisaqasaqa na itukutuku ni nona bula, nona cakacaka, kei na nona vosa ko Jisu me da mai taura tu ena gauna oqo.

E dua talega na cakamana na kena lewena tu na veidraunipepa ni iVolatabu na Yalo i Karisito dau veisautaka ka vakabula na tamata, ka sa dau veisautaka tiko na yalo ni tamata ena veisenijiuri, ka vakavuna me ra dau masu, me ra digia na sala dodonu, ka vakasaqara me ra kunea na nodra iVakabula.

Sa vakayaca donu na iVola Tabu. E tabu baleta ni vakavuvulitaka na dina, e tabu baleta ni dau vakatakatakai keda ena yalona, e tabu baleta ni vakavulici keda me da kila na Kalou ka vulica na Nona veiqaravi vei ira na tamata, ka tabu baleta ni vakavuvulitaka ena veidrauna yadua na Turaga ko Jisu Karisito.

A kaya vakaoqo ko Abraham Lincoln me baleta na iVolatabu: “Na iVola Cecere oqo … sa iloloma uasivi duadua ni Kalou vua na tamata. Na veika vinaka taucoko e solia ki vuravura na iVakabula a tukuni mai ena ivola oqo. Ia, kevaka a sega eda na sega ni kila na vinaka mai na ca” (Speeches and Writing, 1859–1865 [1989], 628).

E sega ni ka vakacala ka se sega ni nakiti na kena mai tu vei keda na iVolatabu ena gauna oqo. Era a vakauqeti mai na Yalotabu na tamata buladodonu me ra vola na veika tabu era raica kei na veivosa vakauqeti era rogoca ka vosataka. Eso tale na tamata yalodina era a vakauqeti me ra taqomaka ka maroroya tu na itukutuku oqo. Era a vakauqeti ena loma ni veisaqasaqa levu eso na tamata me vakataki John Wycliffe, na yaloqaqa ko William Tyndale kei Johannes Gutenberg me ra vakadewataka na iVolatabu ena vosa eso era na kila na tamata ka tabaka ena veivola era na rawa ni wilika na tamata. Au vakabauta ni o ira na tamata vuli me vakataki King James era a vakauqeti vakayalo ena nodra cakacaka ni vakavakadewa.

A butobuto na Gauna ni Butobuto baleta ni a vunitaki tu mai vei ira na tamata na kosipeli. A sega tu na nodra iapositolo se na parofita, ka sega talega ni rawa ni ra wilika na iVolatabu. Era a vunitaka voli ga na iliuliu vakalotu na ivolanikalou mai vei ira na tamata ka sega kina ni rawa ni ra raica. Eda dinau tu kina vakalevu vei ira e vuqa na tamata qaqa ka ra a solia na nodra bula, kei ira na dau ni veisau me vakataki Martin Luther, John Calvin, kei John Huss o ira era a taroga na galala ni qaravi kalou kei na kena wasei vakatautauvata na ivola tabu.

A solia ko William Tyndale na nona bula baleta ni a vakabauta vakatitobu sara na kaukauwa ni iVolatabu. E kaya kina “Na ka dina ni vosa ni Kalou sai koya ni o ira kece era wilika se ra rogoca ni vakamacalataki ka veibataki e matadra ena yaco me vakavuna me ra vinaka cake e vesiga, me yacova ni ra sa yaco me tamata taucoko sara na nona vinaka” (ena S. Michael Wilcox, Fire in the Bones, Wiiliam Tyndale—Martyr, Father of the English Bible [2004], xv).

Na kena vulici ena yalodina, kei na gumatua na iVolatabu ena yaco dina kina me da vinaka cake, ka dodonu me da kakua sara ni guilecavi ira na vuqa era sa vakamatei ena nodra vakabauta ka ra sa kila na kena kaukauwa ka ra solia na nodra bula me rawa kina vei keda me da kunea ena kena veimalanivosa na sala ki na marau tawamudu kei na vakacegu ni nona matanitu na Tamada mai Lomalagi.

E dina ni ra a duavata ena vuqa na ka o ira na dauniveisau Vakarisito oqo, era a qai mai duidui ena vuqa na vakasama ni ivunau. A vakavuna oqori na kena tauyavu e vuqa na matalotu Vakarisito. A vola ko Roger Williams, e dua ka dau valataka ena veigauna taumada na galala vakalotu, “E sega tale ni dua na lotu e dau soli, mai na kena ivunau ena veigauna eso, me tu e vuravura ena gauna oqo, ka sega talega ni dua na tamata e dodonu me qarava e dua na cakacaka tabu vakalotu, ka na sega ni rawa ni tiko e dua me yacova ni ra sa talai mai eso na iapositolo vou mai vua na iLiuliu Cecere ni Lotu o koya sa vakasaqara tiko ko koya na gauna ena lako mai kina” (raica William Cullen Bryant, ed., Picturesque America; or, the Land We Live In, 2 na ivola [1872–74], 1:502).

E tini vakamilioni na tamata sa yaco me ra vakabauta na Kalou kei Jisu Karisito, ena nodra vakasaqara na dina ena iVola Tabu. E sega ni wili rawa o ira e sega tale ni dua na ivola e tu ia na iVolatabu ga me vakani ka dusimaki kina na nodra vakabauta.

Ena vuku ni nodra sasaga na dauniveisau, sa yaco kina me iyaya ni matavuvale na iVolatabu. “Sa dau wiliki wavoki ena yasa ni irara ni veimatavuvale dravudravua ka vakakina vei ira na vutuniyau na vosa ni Kalou” (Elder John A. Widtsoe, Conference Report, Epereli 1939, iMatai ni Siga—Soqoni ena Mataka, t. 20).

E milioni na matavuvale era sa soqoni vata mai ka segata me ra kunea na Lotu i Jisu Karisito ena nodra vulica na iVolatabu. E dua vei ira na matavuvale oqori, ena itekivu ni 1800, ena yasaicake kei Niu Ioka, na matavuvale nei Josefa Simici Levu. E dua vei ira na luvena tagane ko Josefa Simici Lailai, o koya a vakasaqaqara ena iVolatabu, ena nona segata me kila se o cei vei ira veimatalotu e vuqa oqo e Lotu i Jisu Karisito. A vakauqeti koya na vosa ni iVolatabu me masuta na ikuri ni rarama vakayalo kei na kila ka mai vua na Kalou. Ena nona sa lewa me vakasaqara na vuku e yalataki tu ena ivolanikalou tabu, a tekiduru sobu ena masu yalomalumalumu ko Josefa ena itekivu ni vulaitubutubu ni 1820. Io, e vakasakiti na rarama kei na dina a vakacilavi vua ena siga ko ya ena nona raica na veivakatakilai lagilagi ni Kalou na Tamana kei na Turaga ko Jisu Karisito! Vakadua tale na nona baci kaciva na Kalou e dua na parofita me vaka a vakayacori ena gauna i Noa, Eparaama, kei Mosese.

Sa dodonu me da vakavinavinaka vakalevu ena vuku ni iVola Tabu. Eda vulica mai kina, sega walega ni nona bula kei na ivakavuvuli kei na ivunau na Karisito, eda vulica kina na Nona Lotu kei na Nona matabete kei na isoqosoqo e tauyavutaka ka vakatoka me Lotu i Jisu Karisito ena veisiga e muri ko ya. Eda vakabauta na Lotu ko ya, ka da vakabauta ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai sai koya na Lotu vata ga ko ya, sa vakalesui mai ki vuravura, ka taucoko tu ena kena ivalavala vata oya kei na matabete vata oya.

Kevaka a sega na iVolatabu, ke da a sega ni kila na Nona Lotu ena gauna ko ya, ka da na sega talega vakakina ni taura tu na taucoko ni Nona kosipeli ena gauna oqo.

Au taleitaka na iVolatabu, na kena ivakavuvuli, na kena lesoni, kei na kena yalo. Au taleitaka na italanoa veirawai ka bibi ni Veiyalayalati Makawa kei ira na kena Parofita cecere ka ra vakadinadinataka na lako mai nei Karisito. Au taleitaka na nodra veilakoyaki na iApositolo ni Veiyalayalati Vou kei na veicakamana eso kei na nona ivola ko Paula. E vakauasivi cake, na noqu taleitaka na itukutuku eso mai vei ira era raica sara ga e matadra na vosa kei na nona ivakaraitaki kei na Veisorovaki na noda iVakabula ko Jisu Karisito. Au taleitaka na ivakarau ni rai kei na vakacegu e kauta mai na wili iVolatabu.

Kemuni na taciqu kei na ganequ, au vakabauta ni lewe vuqa vei kemuni era sa rogoci ira na tamata ena nodra kaya ni “sega ni Lotu Vakarisito na Momani baleta ni tiko ga na nodra iVolatabu vakataki ira, na iVola i Momani.” Ki vei ira era maroroya tu na vakasama cala oqo, keimami kaya ni keimami vakabauta na Turaga ko Jisu Karisito me neimami iVakabula ka sai koya sa Vakavuna na neimami vakabulai ka vakakina ni keimami vakabauta, doka ka taleitaka na iVola Tabu. E tu dina na ikuri ni neimami ivolanikalou tabu, ka okati kina na iVola i Momani, ia e tokona na iVolatabu, e sega ni vakaisosomitaka.

E vakavuvulitaka ko Jisu ni dodonu me da “vakasaqaqara ena ivolatabu … ia na ivola oqo sa tukuni au ga” (Joni 5:39). Na veivosa oqo e solia na vakasama kei na veivakauqeti vei ira kece era segata vagumatua me ra kila ka tugana sara na dina me baleti Jisu Karisito. E vutuniyau tu na ivolanikalou ena itukutuku makawa, na ivakavuvuli, italanoa, ivunau, kei na ivakadinadina, na veika kece oqo sa vakanamata ga vua na Karisito tawamudu kei na Nona cakacaka vakayago ka vakayalo vei ira na luvena na Tamada Vakalomalagi.

O ira na lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai era vakabauta ni “sa vakavuna na Kalou na ivolatabu kecega, sa yaga oqo me ivakavuvuli” (2 Timoci 3:16). Eda taleitaka na iVolatabu kei na ivolanikalou tale eso. Ena vakidacala beka vei ira eso ka ra sega tu ni kila na noda vakabauta na iVolatabu ni vosa ni Kalou ka vakatakilai mai. Oqo e dua na duru ni noda vakabauta, ka ivakadinadina bula kaukauwa ni iVakabula kei na nona cakacaka yaco tiko na Karisito ena nodra bula ko ira era qaravi koya ka muri Koya. Na levu ga ni noda wilika ka vulica na iVolatabu kei na kena ivakavuvuli, na matata ni noda raica na yavu vakaivunau ni Kosipeli Vakalesui mai i Jisu Karisito. Eda dau taleitaka na ivolanikalou eda dau wilika vakalevu. Eda na gadreva beka me da vakatautauvatataka na noda vuli me rawa ni da taleitaka ka kila kina na ivolanikalou kece sara.

Kemuni na itabagone vakabibi, ni kakua ni guilecava se vakawalena na iVola Tabu. Sai koya oqori na ivolatukutuku bibi ka tabu ni nona bula na Turaga. Na iVolatabu e lewena tu e vica na drau na draunipepa ka sivia kevaka era cokovata kece na noda ivolanikalou kecega. Oqori na yavu ni vakabauta Vakarisito. Eda sega ni vakacacana se vakalailaitaka na nona vakabauta e dua. Na noda itavi cecere ni da vakabauta Vakarisito sai koya me da wasea na veika kece sa vakatakila mai na Kalou vei ira kece na Luvena tagane kei na yalewa.

O ira era curuma na Lotu oqo era sega ni laiva yani na nodra vakabauta na iVolatabu—era vaqaqacotaka cake. Na iVola i Momani e sega ni vakamalumalumutaka se vakabuwawataka se vakamamadataka na iVolatabu. E kena veibasai, ni vakarabailevutaka, vakalevulevuya ka vakacerecerea. E sega ni dua na ka e rau veisaqasaqa kina na iVolatabu kei na iVola i Momani. Na iVola i Momani e vakadinadinataka na iVolatabu, ka rau vakadinadinataki Karisito ruarua.

Na imatai ni Veiyalayalati i Karisito na Veiyalayalati Makawa ni iVolatabu, e yalataka ka parofisaitaka na nona lako mai na iVakabula, na Nona bula vakasakiti, kei na Nona Veisorovaki veisereki.

Na ikarua ni Veiyalayalati ni iVolatabu me baleti Karisito sai koya na Veiyalayalati Vou, ka tukunikataka na Nona sucu, na Nona bula, na Nona veiqaravi, na Nona kosipeli, na Nona Lotu, na Nona Veisorovaki, kei na Nona Tucake Tale mai na mate ka vakakina na nodra ivakadinadina na Nona iApositolo.

Na ikatolu ni Veiyalayalati i Karisito sai koya na iVola i Momani, ka sa tukuna rawa talega na nona lako mai na Karisito, vakadeitaka na itukutuku ena iVolatabu e baleta na Nona Veisorovaki veivakabulai, ka vakatakila na nona veisiko na Turaga sa tucake tale mai ki na iwase ni Vuravura kadua. Na yaca ni iVola i Momani, na malanivosa ka vakamatatataka na kena inaki me vaka e tabaki ena kena ilavelave yadua, oya “E Dua Tale na iVakadinadina kei Jisu Karisito.”

Na veiyalayalati yadua oqo era tiki ni ni nona vosa taucoko na Turaga ka vakatakilai vei ira na Luvena. Era lewena na vosa i Karisito, ka da sa vakauqeti me da kana mai kina me idewadewa ni noda rawata na bula tawamudu (raica 2 Nifai 31:20). O ira era nanuma ni bibi cake eso na tikina mai na veitikina tale eso era sa calata tiko eso na ka totoka ka taucoko ena dakainivanua ni ivolanikalou makawa.

Kei ira era nanuma ni o ira na lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai era sega ni vakabauti Jisu Karisito se na iVolatabu sa dodonu me ra taura eso na gauna me ra kila na Lotu, na bibi ni yacana, kei na mana ni kena itukutuku.

Au dau lomatarotaro ena vukudra era dau vakataroga na vakabauta ni Lotu oqo ena iVolatabu kei na noda itutu ena vakabauta Vakarisito. Na yaca ni Lotu oya Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Ena Koniferedi Raraba sa oti, ena vale oqo, era a wilika voleka ni vaka 200 na iVolatabu o ira na noda iliuliu ni Lotu. Na Lotu oqo e tauyavu ka cicivaki me vaka na Lotu a tauyavutaka na Karisito kei ira na Nona iApositolo ena Veiyalayalati Vou. Era dabe tiko ena tavata edaidai na Parofita kei ira na iApositolo ni Turaga ko Jisu Karisito.

Au vakadinadinataka vakabibi ni da vakabauta vakaidina sara ka taucoko talega na Turaga ka iVakabula ko Jisu Karisito, kei na Nona vosa vakatakilai ena iVola Tabu. Eda sega ni vakabauta walega na iVolatabu—eda segata me da muria na kena ivakavuvuli ka vakavuvulitaka na kena itukutuku. Na nodra itukutuku na noda daukaulotu sai koya na Karisito kei na Nona Kosipeli kei na Nona Veisorovaki, ka ra lewe ni itukutuku oya na ivolanikalou. Eda kaya vei ira kecega na tamata, “Keimami vakauta yani vei kemuni na neimami iloloma ka sureti kemuni mo ni lako mai, me da wasea vata na veika kece sa vakatakila na Kalou.”

Kemuni na taciqu kei na ganequ, me da vukea na tamata kecega, era okati kina na noda lewenilotu, me ra kila na kaukauwa kei na bibi ni iVola Tabu. Na iVolatabu sai koya na ivolanikalou ka na kauti keda kei na tamata kecega me da ciqomi Jisu Karisito me noda iVakabula. Me solia vei keda na Kalou na gagadre kei na kaukauwa me da ciqoma ka vulica na Nona ivakavuvuli sa noqu masu malumalumu ena yaca ni Turaga ko Jisu Karisito, emeni.