2019
Ngaahi Sitepu ʻe Ono ki Hono Maʻu ʻo ha Ngāué
Siulai 2019


Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá

Ngaahi Sitepu ʻe Ono ki Hono Maʻu ʻo ha Ngāué

ʻOku lolotonga nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.

He ʻikai lava ke tau moʻui fakafalala fakatuʻasino pē kiate kitautolu kapau ʻoku tau fie maʻu ha ngāue kae ʻikai maʻu ha ngāue. Ko ha ngaahi sitepu ʻeni ʻe ono ke maʻu ai ha ngāué.

ʻĪmisi
man looking up at ladders

Ngaahi tā fakatātā ʻa Iker Ayestaran

ʻI he lahi ʻa e ngaahi fili ki he ngāué maʻaú, ko e hā e ngaahi sitepu hoko ke maʻu ai ha ngāue feʻunga maʻaú?

ʻOkú ke fie maʻu nai ha ngāue maʻuʻanga moʻui pe ko ha ngāue lelei ange? ʻIloʻi ha taha ʻokú ne fai ia? Ko e faingataʻa he ʻahó ni ki he kakai tokolahi ʻoku nau fie maʻu vivili e ngāué pe ha ngāue lelei angé, ko e ʻikai ke nau faʻa fakapapauʻi e founga ke maʻu ai e ngāue ʻoku nau fie maʻú. ʻOku nau faʻa fehuʻi, “ʻOku ou faʻu nai ha tohi tala-ngāue, tuku atu au he ʻinitanetí, pe fai fakatouʻosi ia, pea ʻoku founga fēfē?” “Ko e hā e founga totonu ke tali e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení, ʻKo e hā ho ngaahi vaivaiʻangá?’ mo e ʻKo e hā ka u ka fakangāueʻi ai koe ʻi he ngāue ko ʻení?’”

ʻOku vahevahe ʻe he fakamatala ko ʻení ha sitepu ʻe ono kuo ʻosi fakamoʻoniʻi e meʻa kuo pau ke ke ʻiloʻi pea ke fai ke maʻu e ngāue ʻokú ke fie maʻú. ʻOku makatuʻunga ha niʻihi ʻo e ngaahi sitepu ʻe ono ko ʻení ʻi ha savea naʻá ku fakahoko ʻi ha ngaahi founga fili kau ngāue ʻa ha kau pule ngāue ʻe toko 760 naʻa nau kumi ha kau ngāue ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí. Ne fakatupulaki foki e ngaahi sitepu ko ʻení mei he fakamatala naʻá ku maʻu mei hono fili ʻo ha kau mataotao mo e ngāue ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe 30 mo hono akoʻi e founga kumi kau ngāué ʻa ia kuó u fai ki he kakai ʻe lauafe ʻi ha ngaahi fonua ʻe 20 tupu. Ko hono fakaʻosí, ne u toki ngāue mo hoku uaifí ko ha ongo faifekau matuʻotuʻa ne vahe ke kamataʻi e Ngaahi Ngāue Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá ʻi ʻIulope. Kuo toe fakamahino mai ʻe he ngaahi meʻa ne ma aʻusiá ʻoku fie maʻu ʻe he kau kumi ngāué e tokoni pau ko ʻení. Tatau ai pē pe ko e fē e feituʻu ʻokú ke nofo ai ʻi he māmaní, ko e hā hoʻo ngaahi taukei ngāué, pe ko e hā e lakanga ʻokú ke fie maʻú, ʻe lava ke tokoni atu e ngaahi sitepu ʻe ono ko ʻení.

ʻE lava ke hoko e founga ko ʻeni ʻo hono maʻu e ngāue ʻokú ke fie maʻú ʻi ha lau ʻaho ki he lau uike pe lau māhina. Ka ko e ongoongo leleí he ʻoku ʻaonga e founga ko ʻení. ʻE lava ke tokoni e ngaahi sitepu ʻe ono ko ʻení ki he kau kumi ngāué ʻi he tuʻunga kotoa pē ʻoku nau kau ki ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻe tolú: (1) ko kinautolu ʻoku fekumi ki heʻenau fuofua ngāué, (2) ko kinautolu ʻoku nau fie hiki ki ha ngāue ʻe taha pe hiki ki ha tuʻunga lelei ange ʻi heʻenau kautaha lolotongá, pea (3) mo kinautolu ʻoku nau fie maʻu ha lakanga ʻi ha kautaha kehe.

Sitepu 1. ʻIloʻi e ngāue pau ʻokú ke fie maʻu he taimi ní.

Kuo pau ke ke ʻiloʻi ha ngāue pau te ke lava ʻo fakahoko he taimí ni, ʻa ia ʻoku fenāpasi mo hoʻo ngaahi taukei ngāué, puipuituʻá, ngaahi lavameʻá, pe tuʻunga fakaakó. ʻI hoʻo ʻiló pē, hiki hifo e ngāué. Kapau ʻokú ke fie maʻu tokoni, ʻoku lahi ha ngaahi uepisaiti ʻoku lisi ai e ngaahi ngāue kehekehe mo e fakamatala kiate kinautolú. ʻI he sitepu 1, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke ke kumi ha lakanga ʻatā; feinga pē ke ʻiloʻi e faʻahinga ngāue ʻokú ke malavá mo ke fie fakahokó.

Ko ha ongo fehalaaki lalahi ia ʻe ua ʻoku faʻa fakahoko ʻe kinautolu ʻoku kumi ngāué ko e ʻikai fili ha ngāue pau ʻoku nau fuʻu fie maʻú pe fili ha lakanga ʻoku ʻikai ke nau maʻu e meʻa ʻoku fie maʻu ki aí. Kapau ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi pe ko e hā e ngāue pau ke fekumi ki ai mo fakahokó, te ke iku ʻo ʻikai maʻu ha ngāue. ʻOku ʻikai tokoni ke pehē, “ʻOku ou fie maʻu pē ha ngāue, ha faʻahinga ngāue pē.” ʻOku ʻikai fiefia e niʻihi te nau ala hoko ko hoʻo kau pule ngāué ʻi hano lea ʻaki ʻeni pea ʻokú ne fakataʻeʻaongaʻi hoʻo ngaahi feinga kumi ngāué. Ko ia ai, fili ha ngāue pau te ke lava ʻo fai he taimi ní, pea tokanga taha ke maʻu e ngāue ko iá.

Sitepu 2. Fekumi ki he fakamatala fakaikiiki ʻo e ngāue ʻokú ke fie maʻú.

ʻOku fakahaaʻi ʻe he savea naʻá ku fakahokó mo e kau pule ngāue ʻe toko 760 naʻa nau fekumi ki ha kau ngāue ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí mo e ngaahi meʻa ne u aʻusia ʻi hoku ngaahi taʻu ngāue ʻi he ngaahi fonua lahi, ko e kau pule ʻoku nau kumi mo fili e kau ngāué ʻoku nau faʻa tokanga pē ki he niʻihi ki ha ngāue pau ʻoku nau maʻu e ngaahi taukei fakangāue totonú, meʻa ne aʻusiá, ngaahi lavameʻá, pe tuʻunga fakaako ki he ngāue ko iá. ʻOku tautautefito e moʻoni ko ʻení kiate kinautolu ʻi he ngaahi tuʻunga lotolotó mo e māʻolunga angé. ʻI heʻenau vakavakaiʻi e kau fiemaʻu ngāué, ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he niʻihi kumi kau ngāué ha ngaahi fakamatala ʻo e ngāué ke fakamanatu e ngaahi fiemaʻu taupotu taha ʻo e lakanga ʻatā takitaha. ʻOku fakafehoanaki leva ʻe he tokotaha ʻokú ne fai e fili kau ngāué ʻa e kau kumi ngāué ki he fakamatala pau ʻo e lakangá.

Kuo pau ke ke maʻu e fakamatala ngāue ki he ngāue ʻokú ke fie maʻú. Te ne tokoniʻi koe ke ke lava ʻo tala pe ko ha taha lelei koe ki he ngāue ko iá. ʻE tokoni atu foki ia ke ke ʻiloʻi e meʻa ke lea ʻakí pe ʻikai lea ʻakí fekauʻaki mo koe ʻi hoʻo hisitōlia fakangāué, ʻi he ʻū tohi tala-ngāué, pea ʻi he ʻinitaviu mo e kau pule ngāué. ʻOku faʻa lisi ʻe he kau pule ngāué e fakamatala ngāue ʻo ʻenau ngaahi lakanga ʻataá ʻi heʻenau uepisaití, ʻi he ngaahi tuʻuaki he nusipepá, pe ʻi he ngaahi uepisaiti kumi ngāué. ʻE lava ke talaatu ʻe he kau ngāue lolotonga ʻoku nau ʻiloʻi e lakangá fekauʻaki mo e fakamatala mo e ngaahi fiemaʻu ki he lakanga ʻataá.

Ko ho fatongia ʻi he sitepu 2 ke kumi e ngaahi fiemaʻu pau ʻoku lisi ʻi he fakamatala ngāué ki he lakanga ʻokú ke fie maʻú. Te ke fakaʻaongaʻi leva e ngaahi fakamatala mahuʻinga aí ʻi he sitepu 3–6.

Sitepu 3. ʻIloʻi hoʻo ngaahi taukeí, aʻusiá, ola hoʻo ngāué, mo e tuʻunga fakaako ʻoku feʻunga mo e ngāue kuó ke filí.

Ko e taimi ʻeni ʻokú ke ʻiloʻi ai hoʻo ngaahi taukei fakatāutahá mo e ngaahi lavameʻa fakaengāue ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku hoa moʻoni ho puipuituʻá mo e ngaahi fiemaʻu mahuʻinga taha ʻo e ngāue ʻokú ke fie maʻu he taimi ní, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he fakamatala ngāue naʻá ke maʻu ʻi he sitepu 2.

ʻI hoʻo lisi hoʻo ngaahi taukei fakaengāué mo e ngaahi lavameʻá, te ke lava leva ʻo fakafehoanaki e puipuituʻa hoʻo ngāué mo e ngaahi fiemaʻu mahuʻinga ʻi he fakamatala ʻo e lakangá naʻá ke maʻu ʻi he sitepu 2. Kapau ʻoku fakahaaʻi ʻi hoʻo lisí ʻoku hoa lelei hoʻo ngaahi taukeí mo e ngaahi fiemaʻu ʻo e lakanga kuó ke fili ʻi he sitepu 1, hoko atu leva ki he sitepu 4–6. Kapau ʻoku ʻikai hoa hoʻo ngaahi taukeí mo e lavameʻa kuó ke lisi ʻi he sitepu 3 mo e fakamatala ʻo e lakangá ʻi he sitepu 2, ʻoku totonu leva ke ke fakakaukau lelei ke fili ha ngāue ʻe taha, ʻoku vāofi ange mo hoʻo ngaahi taukeí mo e meʻa ʻokú ke lolotonga malavá.

Sitepu 4. Hiki haʻo kiʻi hisitōlia ngāue peesi taha pe ua.

ʻĪmisi
people writing resumes

Ko e taumuʻa ʻo hoʻo hisitōlia fakaengāué, ke ʻinitaviu koe ʻe he tokotaha ʻokú ne fakangāueʻi pe kumi e kau ngāué ʻa ia ʻokú ne fie maʻu ha taha ki he lakanga ʻataá. ʻOku fai ʻeni ʻi hoʻo tohi hisitōlia fakaengāué ʻo fakahaaʻi nounou ai ki he tokotaha ʻokú ne fai e fakangāueʻí ʻoku taau hoʻo ngaahi taukei fakaengāué, aʻusiá, lavameʻá, pe tuʻunga fakaakó mo e fakamatala ʻo e lakangá ki he ngaahi ʻulungaanga mahuʻinga ʻo ha taha ʻe lava ke ne maʻu e lakanga ko iá.

Kuo pau ke liliu e hisitōlia fakaengāue ʻokú ke faʻu ki he pule ngāue takitaha ʻoku ʻi ai ha lakanga ʻatā. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke liliu e ngaahi meʻa pau te ke fakakau ʻi hoʻo tohi ngāué, hangē ko ho hisitōlia fakaengāué, fakamatala ki he akó, pea mo hoʻo fakamatala lolotonga ki he fetuʻutakí. ʻE tatau pē e ngaahi fakaikiiki ko iá ʻi he kotoa ʻo hoʻo fakamatala ngāué. Kapau ʻokú ke tohi kole ki ha ngāue ʻoku laka hake he toko uá e kau pulé, ʻe ʻi ai pē ha kehekehe pe mātuʻaki kehekehe ʻa e fakamatala ʻo e lakangá. Kuo pau ke ke fili pe ko e fē ʻi hoʻo ngaahi taukeí mo e lavameʻá ʻoku felāveʻi mo e fakamatala ngāue ki he lakanga takitaha. Hiki kinautolu ʻi hoʻo tohi tala-ngāué ko ha ngaahi fakamatala mahino ʻoku kamata ʻaki ha veape fakamatala hangē ko e “fakatotoloʻi,” “fakatupulaki,” “faʻu,” “puleʻi,” mo e ngaahi meʻa pehē.

Hangē ko ʻení, kapau ne ʻi ai haʻo aʻusia fakaengāue ʻi he fakatau koloá mo e tuʻuakí peá ke tohi ki ha ongo ngāue kehekehe ʻe ua—ʻo nofotaha e taha ʻi he fakataú pea taha ʻi he tuʻuakí—te ke faʻu leva ha tohi tala-ngāue ʻe ua, ko e taha ʻoku vahevahe lahi ange ai e ngaahi ngāue mo hoʻo lavameʻa ʻi he fakataú pea ko e taha ke vahevahe lahi ange ki he ngaahi lavameʻa mo e meʻa naʻá ke fai ʻi he tuʻuakí. (Kapau ʻoku teʻeki ai ke lahi hoʻo ngaahi aʻusia fakangāué, ʻaʻahi ki he lds.org/go/71939 ke ako lahi ange ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e aʻusia mei he ngaahi ngāue faka-Siasí ʻi hoʻo tohi tala-ngāué.)

Sitepu 5. Fekumi ki ha kau pule ngāue ʻoku nau lolotonga fakangāueʻi ha kakai ki he lakanga ʻokú ke fie maʻú.

ʻOku ʻi ai maʻu pē ha ngaahi lakanga ʻatā ke fakakakato, ʻo aʻu pē ki he ngaahi taimi faingataʻá. ʻOku ʻi ai maʻu pē ha kau ngāue vāhenga mālōlō, fetongi ngāue, hiki ki ha lakanga māʻolunga ange, tukuhifo ki ha tuʻunga maʻulalo ange, pe hiki atu. Pea ʻoku ʻi ai maʻu pē ha ngaahi pisinisi ʻoku tupulaki mo fie maʻu ha kau ngāue tokolahi ange. ʻOku tataki kotoa e ngaahi tūkunga ko ʻení ki ha ngaahi lakanga ʻatā ʻoku fie maʻu ke fakakakato ʻe ha niʻihi ʻoku nau feʻunga ki aí. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku siʻisiʻi pē pea taimi ʻe niʻihi ʻoku taʻefaʻalaua e ngaahi lakanga ʻataá. ʻOua naʻá ke ongoʻi loto-foʻi kapau kuo teʻeki ai maʻu haʻo ngāue. Hokohoko atu pē hoʻo fekumi ki he ngāue maʻaú.

Fekumi ʻi he ngaahi uepisaiti ʻa e kau pule ngāué, ngaahi uepisaiti ngāue maʻuʻanga moʻuí, tuʻuaki he nusipepá, mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni kehé ki he ngāue ʻokú ke fie maʻú. Ko e founga lelei ʻe taha ke fekumi ai ki ha ngaahi lakanga ʻatā ko e fakamahení—fetuʻutaki fakaʻaho ki he kakai tokolahi, hangē ko e kaungāʻapí mo e kau mēmipa ʻo e uōtí, fakahoko ange e ngāue ʻokú ke fie fakahokó mo fehuʻi ange pe ʻoku nau ʻilo ha ngāue ʻatā pe ko ha taha te ne ʻiloʻi ha lakanga pehē. Fakapapauʻi ʻokú ke ʻoange hoʻo fakamatala fetuʻutakí kiate kinautolu ʻoku mou fetuʻutakí.

Sitepu 6. Ako ke ke ʻinitaviu kimuʻa pea toki ʻoatu hoʻo ngaahi tohi tala-ngāué ki he kau pule ngāué.

ʻĪmisi
woman at an interview

Kuo pau ke ke ʻuluaki ako ke poto ʻi he ʻinitaviú kimuʻa pea toki ʻoatu hoʻo ngaahi tohi tala-ngāué ki he kau pule ngāue te nau ala fakangāueʻi koé. ʻOku tokolahi fau ha kakai kuo kamata ke nau ʻoatu ʻenau ngaahi tohi tala-ngāué ʻi he vave taha te nau ala lavá, kimuʻa pea nau toki mateuteu ki he ʻinitaviú. Ko hono palopalemá he ʻe ala fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau kumi ngāue ko ʻení ke ʻinitaviu he taimi pē ko iá. ʻOku faʻa vēkeveke e niʻihi ko ʻení, nau ō atu ki he ʻinitaviú teʻeki ke nau mateuteu feʻunga ki ai, ʻikai ke lelei ʻenau ʻinitaviú, pea ʻikai leva ke nau maʻu e ngāué. ʻI hoʻo fakahoko pē ʻení, he ʻikai lava ke ke toe foki ki he kautaha ko iá pe ko e taha ʻinitaviú ʻo kole ke toe ʻinitaviu koe he kuó ke toki lava ʻeni ʻo tali totonu e ngaahi fehuʻí!

Ko e founga ʻo hoʻo tali e fehuʻi kotoa pē ʻi he ʻinitaviú ʻoku mahuʻinga ia ki hoʻo lavameʻa ʻi hono maʻu e ngāue ʻokú ke fie maʻú. Neongo kuo pau ke ke faitotonu kakato, ʻoku kei ʻi ai pē ha ngaahi founga totonu mo hala ke tali e fehuʻi takitaha ʻi ha ʻinitaviu. ʻE fai atu ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení:

  • Ko e hā ho ngaahi mālohingá mo e vaivaiʻangá?

  • Ko e hā ha palopalema naʻá ke foua ʻi ha ngāue kimuʻa te ke fakaleleiʻi ia ʻi ha founga kehe he taimí ni?

  • Ko e hā hoʻo ngaahi fiemaʻu fakavāhengá?

  • Ko e hā ʻokú ke fie fakahoko hili ha taʻu ʻe nima mei heni?

ʻI hoʻo hoko ko ha taha tohi kole ngāué, ko e tali ʻokú ke fai ki he fehuʻi takitaha ʻoku fai atú kuo pau ke ke mateuteu mo palani ki ai kimuʻa. ʻE lava ke mole e ngāué ʻi ha tali taʻefakapotopoto pē ʻe taha. Nofotaha hoʻo ngaahi talí ʻi ha ngaahi sīpinga nounou miniti ʻe taha pe ua ʻoku nau fakahaaʻi ʻoku fenāpasi ho puipuituʻá, ngaahi taukeí, mo e ngaahi lavameʻá mo ʻenau fakamatala ki he lakangá. Fakatotolo ki he kautahá kimuʻa hoʻo fuofua ʻinitaviú ke ke lava ʻo teuteuʻi hoʻo ngaahi talí ki he meʻa ʻoku nau fie maʻú.

ʻI he fakaʻosinga ʻo e ngaahi ʻinitaviu lahi te ke maʻu ha faingamālie ke fai ha ngaahi fehuʻi ki he pule ngāué. Ko hoʻo fehuʻi lelei taha ke ʻeké ʻe fekauʻaki ia mo e lakanga ʻataá. “Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke fakahoko pe liliu ʻi he ngāue ko ʻení?” ʻE lava ke tokoni ʻeni kiate koe ʻi ha ngaahi ʻinitaviu he kahaʻú kapau ʻe kole atu ke ke toe haʻu. Te ke lava ʻo fakatatali hoʻo ngaahi fehuʻi kau ki he taumuʻa, tōʻonga ngāue, tuʻunga vāhenga (tuku kehe kapau ʻe fehuʻi atu ia), houa ngāué, mo e ngaahi lelei ʻa e kautahá ki he ngaahi ʻinitaviu ʻi he kahaʻú.

Kuó ke maʻu ʻeni e sitepu ʻe ono ki hono maʻu ʻo e ngāue ʻokú ke fie maʻú. He ʻikai lava ke ke moʻui fakafalala fakatuʻasino pē kiate koe kapau ʻokú ke fie maʻu ha ngāue kae ʻikai ha ngāue. Kapau ʻokú ke fie maʻu ha ngāue maʻuʻanga moʻui, ngāue lelei ange, pe ʻiloʻi ha taha ʻokú ne fie maʻu ia, kātaki ʻo fakaʻaongaʻi mo vahevahe e ngaahi ʻilo kuo ʻosi fakamoʻoniʻi ko ʻeni ki he kumi ngāué. ʻOku ʻaonga! ʻOfa ke faitāpuekina kimoutolu ʻe he ʻEikí ʻi hoʻomou feinga ke maʻu e ngāue ʻoku mou fie maʻú.