2019
Ko Hoku ʻAho Ngāue Lelei Tahá!
Siulai 2019


Ko Hoku ʻAho Ngāue Lelei Tahá!

ʻI hoʻo ako ke ʻofa mo fakamahuʻingaʻi e ngāué, te ke ʻiloʻi foki ha tupuʻanga lahi ʻo e fiefiá.

ʻĪmisi
apron, bread, baking hat

Ngaahi taá mei he Getty Images

ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí, naʻá ku ʻi ha fale mamataʻanga sipoti ʻi he Kolisi Sēsilí ʻo e ʻUnivēsiti Kemipilisí ʻi ʻIngilaniki ha fakataha fakataʻu ʻa e kautaha naʻá ku ngāue ki aí. ʻI he fakatahaʻanga ko iá, naʻá ku maʻu ai e faingamālie ke maʻu mei he palesiteni fakamāmanilahi ʻo e kautahá mo e pule lahí ha fakalāngilangi ke fakafofongaʻi ʻeku timí ʻi he ngāue lelei naʻa mau fakahoko he taʻu ko iá.

ʻI he pasipasi ʻa e kau taki ʻo e ngaahi kautaha mei he funga ʻo e māmaní, ʻoku nau fakafofongaʻi ha kau ngāue ʻe toko 80,000 ke fakamālōʻia e lavameʻa ʻo ʻemau timí, naʻá ku fakakaukau, “ʻOku pau pē ko hoku ʻaho ngāue lelei tahá ʻeni!” Naʻe fakafiefia e ongo ʻo e momeniti ko iá.

Vahevahe ʻo e Maá

Ka naʻe fakafoki ʻeku fakakaukaú ki he fuofua ʻaho ʻo ʻeku ngāué ʻi ha meimei taʻu nai ʻe 40 kimuʻa. Ne ʻi ai ha fale taʻo mā ʻa ʻeku tangataʻeikí pea naʻe tufaki e mā ne ʻosi taʻó ki ha fanga kiʻi māketi iiki ʻi homau koló he faka-Tonga ʻo Palāsilá. ʻI heʻeku kei siʻí, naʻá ku vivili maʻu pē ke ʻave au ʻe heʻeku tangataʻeikí ke ma ngāue. ʻI ha ʻaho ʻe taha ne faifai peá ne talamai ʻio!

Naʻe tuitui ʻe heʻeku fineʻeikí ha kiʻi ʻēpani hinehina mo ha tatā taʻo mā moʻoku, peá u ʻalu leva mo ʻeku tangataʻeikí ki he fale taʻo maá. Naʻá ma fakahoko fakataha hono fio mo teuteuʻi e toú, fakafuo e toú ki he ngaahi foʻi maá pea faʻo e maá ki he ʻōvani pilikí. ʻI he taimi ne lava ai hono taʻo e maá, naʻá ma fakaʻaongaʻi ha pate papa lōloa ke toʻo fakaalaala mai e maá. Ne ma tatali ʻi ha ngaahi sekoni siʻi, peá ma vahevahe ha foʻi mā mei he mā ne kei mafaná. Naʻe ifo ʻaupito!

ʻI heʻeku fakakaukau ki aí, naʻá ku pehē ai ko ʻeku tali ʻo ha fakalāngilangi ʻi Kemipilisí ko e ʻaho fika ua lelei taha ia ʻo ʻeku ngāué. Ko e ʻaho lelei mo fakafiefia taha ʻi he ngāué naʻe hoko ia ʻi ha tūkunga fakatōkilalo: ko ha kiʻi fale mā ne ʻikai ha taha ai pe ko e tuʻu mo pasipasi ʻa e haʻofangá. Ko au pē mo ʻeku tangataʻeikí. ʻI he ʻaho ko iá, naʻá ne akoʻi au ke u ʻofa mo fakamahuʻingaʻi e ngāué peá ne tokoniʻi au ke u fiefia ʻi hano ngaohi ʻo ha meʻa mei ha meʻa pē ne tānaki mai ʻaki hoku ongo nimá. Naʻá ku ako ai ʻoku fakatōliʻa ʻe he ngāué e sinó mo e laumālié fakatouʻosi.

Ko ha Tāpuaki ʻa e Ngāué

ʻI he folofola ʻa e ʻEikí kia ʻĀtama mo ʻIví, “Te ke kai ʻa e meʻakaí ʻi he kakava ʻo ho matá” (Sēnesi 3:19), ne hangē naʻá Ne valokiʻi kinauá. Ko hono moʻoní, naʻá Ne foaki ange kiate kinaua e faingamālie ke na aʻusia e ongo fakafiefia mo kakato ko ia ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá, ʻo hono maʻu ʻo ʻena ngaahi fiemaʻú.

ʻOku ʻi ai hatau tokolahi ʻoku tau vakai ki he ngāué ko e founga pē ia ʻe taha ke tokonaki fakatuʻasino ai maʻatautolu mo hotau ngaahi fāmilí pe mahalo ko ha founga ke maʻu ai ha tuʻunga fakasōsiale pe ko ha ngāue ʻoku ngali māʻolunga ʻete fanongo ki aí. Ka ko e meʻa ʻoku mātuʻaki mahuʻingá, ko e finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau ngāue ke maʻu ha ongo mālohi ʻo e aʻusiá ʻi heʻetau fakakakato e ngaahi ngāué, faʻu ha meʻa foʻou, mohu founga mo fakalakalaka ʻi he meʻa kuo ʻosi maʻú, mo tānaki atu ki he mahuʻinga ʻo e māmani ʻoku tau nofo aí.

ʻI he tafaʻaki fakalaumālié, ʻoku kau maʻu pē ʻi he moʻui ʻoku uho ʻi he ongoongoleleí ʻa e ngāué. Naʻe pehē ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku fonu e moʻui fakatapuí he ngāué, hokohoko ngāué, pea taimi ʻe niʻihi ʻoku fakamaʻulaloʻi mo ʻikai fakahoungaʻi, ka ʻoku fakatupulaki, maau, tokoni, hiki hake, tokangaʻi, pea holi ki ha meʻa māʻolunga ange ʻa e ngāué.”1

ʻI hoʻo kei siʻí, mahalo ne fehuʻi atu, “Ko e hā te ke fie fakahoko ‘i hoʻo fuʻu lahí?” ‘I ho ngaahi taʻu hongofulu tupú, mahalo naʻe fetongi e fehuʻí ki he, “Ko e hā hoʻo meʻa ʻe ako ʻi he ʻunivēsití?”

Loto-Māfaná, Ngeiá, mo e Taumuʻá

Tatau ai pē pe ko e hā e ngāue ʻokú ke fakakaukau ke fakahokó, tatau ai pē pe ko e hā ha faʻahinga ngāueʻanga te ke iku ki ai, fekumi ke fakahoko hoʻo ngāué ʻi he loto-māfana, ngeia, mo e taumuʻa. ʻOku totonu ke ke ngāue mālohi mo feinga maʻu pē ke aʻusia e ngaahi ola lelei tahá. ʻE lava ke tokoni atu e ʻulungaanga ko ʻeni ki he ngāué ke ke hoko ai ʻo malu fakatuʻasino, fakaeloto, mo fakalaumālie. Ko e faingamālie ke ngāué ko ha tāpuaki mei he ʻEikí. ʻI hoʻo ako ke fakahoungaʻi mo ʻofa ʻi he ngāué, te ke ʻiloʻi ha fiefia mo ha taumuʻa ʻoku haʻu mei he moʻui fakafalala pē kiate kitá.

ʻOku ou kei lava pē ʻo fanongo ki he pasipasi mo e ngaahi lea fakalotolahi mei he haʻofanga ʻi he ʻUnivēsiti Kemipilisí, ka ko e meʻa mahuʻinga ange kiate aú ʻa e manatu ki hoku ʻaho ʻi he fale taʻo maá mo ʻeku tangataʻeikí mo e nanamu ʻo e ngaahi foʻi mā ko iá ʻi hono toʻo mai mei he ʻōvaní.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. D. Todd Christofferson, “Fakakaukauloto ki ha Moʻui kuo Fakatapui,” Liahona, Nōvema 2010, 17.