Laipelí
Tauʻatāina Fakalotú


ʻĪmisi
matapā sioʻata lanu kehekehe

Ako ʻo e Tokāteliné

Tauʻatāina Fakalotú

Ko e tauʻatāina fakalotú ko ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ia ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pea ko ha totonu fakaetangata mahuʻinga. Ko e tauʻatāina ke filí, ʻa ia ko e malava ke fili ʻa e leleí mei he koví pea ke ngāue ʻiate kitautolú, ʻoku mahuʻinga ia ki he palani ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻe lava ke ngāue ʻaki ʻe he kakaí ʻenau tauʻatāina ke filí, ʻi he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e tuí.

Vakai Fakalūkufuá

ʻOku pehē ʻe he tefito ʻo e tui hono hongofulu mā taha ʻo e Siasí, “ʻOku mau ʻekea ʻa e faingamālie ke hū ki he ʻOtua Māfimafí ʻo fakatatau ki he tuʻutuʻuni ʻa homau konisēnisi ʻomautolú pē, pea tuku ki he kakai kotoa pē ʻa e faingamālie tatau, ʻo tukuange ke nau lotu, pe ʻe founga fēfē, pe ʻe fai ʻi fē, pe ko e hā te nau lotu ki aí.” ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he ʻōʻōfaki ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻa e totonu ke moihū tauʻatāiná, ka ʻoku kau foki ai mo e totonu ke lea mo ngāue fakatatau mo e ngaahi tui fakalotu ʻa e tokotahá. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi ha fakahā fakaeonopooni, ko e ngaahi lao ʻoku totonú, ʻoku totonu ke “tauhi maʻu ia koeʻuhi ko e ngaahi totonu mo e maluʻi ʻo e kakano kotoa pē, … ke lava ʻe he tangata kotoa pē ʻo ngāue … ʻo fakatatau ki he tauʻatāina ke fili ki he totonú ʻa ia kuó u foaki kiate iá, koeʻuhí ke lava ʻo ʻekeʻi mei he tangata kotoa pē ʻa ʻene ngaahi angahala ʻaʻaná ʻi he ʻaho ʻo e fakamāú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:77–78). He ʻikai lava ʻe ha puleʻanga “ke nofo melino, tuku kehe ʻo kapau ʻe faʻu mo tauhi taʻemaumauʻi ha ngaahi lao ʻa ia ʻe fakapapauʻi ki he tangata kotoa pē ʻa ʻene fakahā tauʻatāina ʻa hono konisēnisí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:2). Ko ia ai, ʻoku haʻisia ʻa e puleʻangá “ke fokotuʻu ha ngaahi lao ke maluʻi ʻaki ʻa e kakai kotoa pē ʻi hono ngāue tauʻatāina ʻaki ʻenau tui fakalotú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:7).

ʻOku maluʻi ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻa e totonu ʻo e kakai kotoa pē ke fakahoko ʻenau ngaahi tui fakalotu pē ʻanautolu pea fakahaaʻi tauʻatāina ia ʻo ʻikai ha tailiili telia ha fakatanga pe ko hano fakasītuʻaʻi ʻa e ngaahi totonu tatau ʻo e tangataʻi fonuá. ʻOkú ne fakapapauʻi mai ʻe lava ke tauʻatāina ʻa e kakaí ke fili pe liliu ʻenau tui fakalotú, akoʻi ʻenau tui fakalotú ki heʻenau fānaú, tali pea tufaki ha fakamatala fakalotu, fakatahataha mo ha niʻihi kehe ke moihū, pea kau atu ʻi he ngaahi ouau mo e ngaahi ngāue ʻo ʻenau tuí. ʻOkú ne maluʻi ʻa e fakafoʻituituí mei he filifilimānako fakalotu ʻi he ngāueʻangá, fale nofoʻangá, mo ha ngaahi ngāue tefito kehe pea taʻofi hano fakasītuʻaʻi ha niʻihi mei heʻenau totonu ke maʻu ha pisinisi, ngāue, pe laiseni fakapalōfesinale ʻoku makatuʻunga ʻi heʻenau tui fakalotú.

ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono maluʻi ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻa e fakafoʻituituí, ka ʻokú ne maluʻi foki mo e ngaahi kautaha fakalotu ʻoku nau ngaohi ke malava ʻi ai ha ngaahi kulupu fakalotú. ʻOkú ne kātoi ʻa e totonu ke faʻu ha ngaahi siasi mo ha ngaahi faʻunga fakalotu kehe, hangē ko ha ngaahi akoʻanga fakalotu mo e ngaahi kautaha tokoni ʻofa. ʻOkú ne fakaʻatā ki he ngaahi faʻunga peheé ʻa e tauʻatāina ke fokotuʻu ʻenau ngaahi tokāteliné mo e ngaahi founga ʻo e lotú; ke fokotuʻu ʻa e founga pau ki heʻenau moihuú; ke fokotuʻutuʻu ʻenau ngaahi founga ngāue fakasiasi pē ʻanautolu; ke fili ʻa e ngaahi fiemaʻu ki he mēmipasipí, lakanga fakasiasí, mo e ngāué; pea ke nau maʻu ha kelekele pea langa ha ngaahi feituʻu ki he moihuú. “ʻOku ʻikai te mau tui ʻoku ʻi ai ha totonu ʻo ha lao fakaetangata ke kaunoa ʻi hono tuʻutuʻuni ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni fakalotú” pe “ke tuʻutuʻuni ʻa e ngaahi anga ʻo hono fai ʻo e lotu ʻi he ʻao ʻo e kakaí pe ʻi he liló” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:4).

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻoku hā ʻi he ʻUluaki Fakalelei ki he Konisitūtone ʻo e ʻIunaiteti Siteití, ʻa ia ʻoku hā ai “He ʻikai fokotuʻu ʻe he Fale Aleá ha lao kau ki hano fokotuʻu ha tui fakalotu, pe ko hono tapui e tauʻatāina ki hono fakaʻaongaʻí.” ʻOku fakahaaʻi foki ʻi he fakamatala fakavahaʻapuleʻanga ki he ngaahi totonu ʻa e tangatá ʻa e fakaemāmani lahi ʻo e tauʻatāina ʻo e tui fakalotú. ʻOku hā ʻi he Kupu 18 ʻo e Universal Declaration of Human Rights (Tohi Fakahāhā Fakaʻuniveesi ʻo e Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá) ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá, “ʻOku maʻu ʻe he tokotaha kotoa ʻa e totonu ki he tauʻatāina ʻo e fakakaukaú, konisēnisí mo e tui fakalotú; ʻoku kau ʻi he totonu ko ʻení ʻa e tauʻatāina ke liliu ʻene tui fakalotú pe tuí, mo e tauʻatāiná, tatau ai pē pe ʻe fakahoko ʻiate ia pē pe fakataha mo ha niʻihi kehe pe ʻi he kakaí pe tokotaha pē, ke fakahaaʻi ʻene tui fakalotú pe tui ki he akonakí, angafaí, lotú pe moihuú.”

ʻOku ʻikai mātuʻaki kakato ʻa e tauʻatāina fakalotú. ʻOku taau ke ʻai ha ngaahi fakangatangata ki he ngaahi ʻekitivitī ʻo e tui fakalotú ʻo ka fie maʻu ke maluʻi e ngaahi meʻa mahuʻingá, hangē ko e moʻuí, koloá, moʻui leleí, pe malu ʻa e niʻihi kehé. Ka ʻoku totonu ko e ngaahi fakangatangata ko iá ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito, kae ʻikai ko ha kumi ʻuhinga pē ke fakanounouʻi ai e tauʻatāina fakalotú. ʻI he feituʻu ʻoku ʻikai ngāue ai ʻa e tauʻatāina fakalotú, ʻoku tui ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he talangofua ki he laó lolotonga ia ʻoku nau fekumi ke maluʻi ʻenau ngaahi totonu mahuʻingá ʻo fakafou ʻi ha ngaahi founga fakalao ʻoku ala maʻu ʻi he feituʻu pe fonua takitaha.

ʻOku tui ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki hono maluʻi ʻo e tauʻatāina fakalotu ʻa e niʻihi kehé ʻo hangē ko ʻenau maluʻi haʻanautolú. Naʻe fakahā ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “ʻOku ou mateuteu pē ke mate ʻi hano maluʻi ha ngaahi totonu ʻa ha taha siasi Pelesipitiliane, ʻa ha taha siasi Papitaiso, pe ko ha tangata lelei ʻo ha faʻahinga siasi pē; ʻi he tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻoku tāmoloki ai ʻa e ngaahi totonu ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo tāpalasia ai e ngaahi totonu ʻa e siasi Katolika Lomá, pe ko ha toe faʻahinga siasi ʻoku ʻikai manakoa pea fuʻu vaivai fau ke maluʻi kinautolu” (History of the Church, 498–99 [discourse given by Joseph Smith on July 9, 1843, in Nauvoo, Illinois; reported by Willard Richards]).

Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he Kāingalotu kimuʻá ʻa e lea ko ʻení ʻi ha ouau ʻi he Nāvū Sití, ʻo fakapapauʻi ai ʻa e fakatauʻatāina maʻá e ngaahi tui fakalotu kotoa pē: “Kuo fokotuʻu fakalao ʻe he Kōsilio Fakakolo ʻo e Nāvū Sití, ke ʻatā pea maʻu ʻe he Katoliká, Pelesipiteliané, Metotisí, Papitaisó, Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, Kueiká, ʻEpisikapoliané, ʻUnivesalisí, ʻUnitaliané, Mohametiané [Kau Mosilemí] mo e ngaahi kautaha lotu kehe kotoa pē pe ko ha faʻahinga fungavaka kehe pē ʻo e lotú, ʻa e ngaahi faingamālie tatau ʻi he kolo ko ʻení” (Ordinance in Relation to Religious Societies, City of Nauvoo, Illinois, headquarters of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, March 1, 1841).

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Ngaahi Tefito Fekauʻakí

Ngaahi Folofolá

Ngaahi Fakamoʻoni Fakafolofolá

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Ako Folofolá

 

Ngaahi Pōpoaki Lahi Angé

 

 

 

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakaakó

 

 

 

ʻŪ Makasini ʻa e Siasí

Eva Walburger, “Ko e Hola koeʻuhí ko e Tuí mo e Tauʻatāiná,” Liahona, Tīsema 2016

 

 

 

 

 

Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí