Laipelí
Ngaahi Temipalé


ʻĪmisi
temipalé

Ako ʻo e Tokāteliné

Ngaahi Temipalé

Ko e ngaahi temipalé ko e fale moʻoni ia ʻo e ʻEikí. Ko e ngaahi feituʻu māʻoniʻoni ia ʻo e moihuú ʻoku fakahoko ai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí ʻa e ngaahi fuakava toputapu mo e ʻOtuá. ʻI he kotoa ʻo e hisitōliá, kuo fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono kakaí ke langa ʻa e ngaahi temipalé. ‘Oku ngāue ʻa e Siasí ke langa e ngaahi temipalé ʻi he funga ʻo e māmaní ke fakafaingamālieʻi ange ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé ki ha fānau tokolahi ange ʻo e Tamai Hēvaní.

Vakai Fakalūkufuá

Ko e ngaahi temipalé ko e fale moʻoni ia ʻo e ʻEikí. Ko e ngaahi feituʻu māʻoniʻoni ia ʻo e moihuú ʻoku fakahoko ai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí ʻa e ngaahi fuakava toputapu mo e ʻOtuá. Koe‘uhí ko hono fakahoko ʻo e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ko ha fatongia molumalu moʻoni ia, he ʻikai lava e niʻihi fakafoʻituituí ʻo hū ki he temipalé ke maʻu honau ʻenitaumení pe silaʻi ʻi he malí ki he nofo taʻengatá kae ʻoua kuo nau teuteuʻi kakato kinautolu pea hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí ʻi ha taʻu ʻe taha pe lahi ange. ʻI he kotoa ʻo e hisitōliá, kuo fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono kakaí ke langa ʻa e ngaahi temipalé. ‘Oku ngāue ʻa e Siasí ke langa ʻa e ngaahi temipalé ʻi he funga ʻo e māmaní ke fakafaingamālieʻi ange ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé ki ha fānau tokolahi ange ʻo e Tamai Hēvaní.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Ngaahi Feituʻu ʻo e Ako

Ko e ngaahi temipalé ko ha ngaahi feituʻu ia ʻo e ako. Ko honau tefitoʻi taumuʻá ke ʻomai ʻa e ngaahi ouau ʻoku fiemaʻú ki he fānau ʻa e ʻOtuá ke nau malava ai ʻo toe foki ʻo nofo fakataha mo Ia. ʻOku maʻu mei he ngaahi ouau fakatemipalé ʻa e ngaahi tāpuaki fungani taha ʻe ala maʻu mei he Fakalelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e meʻa kotoa pē ʻi he Siasí—ʻa e ngaahi fakatahá mo e ngaahi ʻekitivitií, ngaahi ngāue fakafaifekaú, ngaahi lēsoni ʻoku akoʻí mo e ngaahi himí—ʻoku tataki kotoa ia ki he ngāue ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi temipale māʻoniʻoní.

Ko e ouau ‘e taha ʻoku maʻu ʻi he temipalé ʻoku ui ko e ʻenitaumení. ʻOku ʻuhinga e foʻi lea ko e ʻenitaumení ko e “meʻaʻofa,” pea ko e ʻenitaumeni temipalé ko ha meʻaʻofa moʻoni ia ʻi he ʻOtuá. ‘Oku ʻomi ʻi he ouaú ha ngaahi fakahinohinó pea kau ai mo ha ngaahi fuakava ke moʻui angatonu mo muimui ki he ngaahi fiemaʻu ʻo e ongoongoleleí. ‘Oku nofotaha ʻa e ʻenitaumení ʻi he Fakamoʻuí, ʻi Hono fatongia ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní, pea mo e tukupā fakataautaha ʻa e mēmipa takitaha ke muimui kiate Iá.

Ko e ouau fakatemipale ʻe taha ko e mali fakasilesitialé. ʻOku silaʻi ʻo taʻengata ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he ouau ko ʻení. ʻOku hokohoko atu ke taʻengata ha sila ʻe fakahoko ʻi he temipalé ʻo kapau ʻoku faivelenga ʻa e husepānití mo e uaifí ki he ngaahi fuakava ʻokú na fakahokó.

Ko e fānau ko ia ʻoku fanauʻi ki he mātuʻa kuo sila ʻi he temipalé, ʻoku fanauʻi kinautolu ʻi he fuakavá. ʻOku hoko ʻa e fānau ko ʻení he taimi pē ko iá ko ha konga ʻo ha fāmili taʻengata. ʻE lava foki ʻa e fānau ʻoku ʻikai fanauʻi ʻi he fuakavá ʻo hoko ko ha konga ʻo ha fāmili taʻengata ʻi hono silaʻi pē ʻenau ongomātuʻa totonú pe ongomātuʻa ohí. ‘Oku fakahoko ʻi he temipalé ʻa e ouau silaʻi ʻo e fānaú ki he mātuʻá.

Ko e kakai kuo nau pekia teʻeki maʻu ʻa e ngaahi ouau mahuʻinga ko ʻeni ʻo e ongoongoleleí, te nau lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi ouau ko iá ʻo fakafou ʻi he ngāue ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi temipalé. ʻI hono fakafofongaʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngaahi kui mo e niʻihi kehe kuo pekiá, ʻoku papitaiso mo hilifakinima kinautolu, maʻu ʻenitaumeni, mo kau ʻi he ngaahi sila ʻo e husepānití ki he uaifí mo e fānaú ki he mātuʻá.

Ko kinautolu ‘oku hū ki he temipalé kuo pau ke nau moʻui taau, ʻo ʻuhinga ia ʻoku nau tauhi ʻa e ngaahi fekaú mo mateuteu ke fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava toputapu ʻo e temipalé. ‘I ha ʻinitaviu ʻe ua—taha mo ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí pe ko ha palesiteni fakakolo pea taha mo ha mēmipa ʻo ha kau palesitenisī fakasiteiki pe ko ha palesiteni fakamisiona—ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa ʻenau moʻui taau ke hū ki he temipalé. ‘I he ngaahi ʻinitaviú ni, ʻoku fehuʻi ʻe he taki lakanga fakataulaʻeikí ʻo fekauʻaki mo e ʻulungaanga mo e moʻui taau fakataautaha ʻa e tokotahá. Ko kinautolu ʻoku moʻui tāú ʻoku nau maʻu ha lekomeni temipale, ʻa ia ʻoku fakaʻatā ai kinautolu ke hū ki he temipalé.

Teunga Temipalé

‘I he taimi ʻoku ʻalu ai ʻa e niʻihi fakafoʻituituí ki he temipalé, ʻoku totonu ke nau tui honau teunga lelei tahá ʻo hangē ko ʻenau ʻalu ki he lotú. ‘I he taimi ʻoku nau ʻi loto ai ʻi he temipalé, ʻoku nau fetongi honau valá ki he teunga hinehina ʻo e temipalé. ʻOku fakahoko ʻa e fetongi ko ʻeni ʻo e valá ʻi ha loki fetongi, ʻa ia ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha takitaha ha kōpate mo ha feituʻu fetongi fakataautaha. ʻOku tokangaʻi lelei ʻa e teunga tāú ʻi he temipalé.

ʻI hono tuku ʻe he niʻihi fakafoʻituituí honau valá ʻi he kōpaté, te nau lava ʻo tuku kotoa ki mui ʻa e ngaahi meʻa fakaemāmani ʻoku tohoakiʻi ʻenau tokangá. ʻI heʻenau teunga hiná, te nau lava ai ʻo ongoʻi faaitaha mo tuʻunga tatau mo e niʻihi kehe ʻi he temipalé, he ʻoku teunga tatau pē mo kinautolu ʻi aí.

Ko Hono Tui ʻo e Kāmeni Temipalé

‘I he taimi pē ʻoku ʻosi maʻu ʻenitaumeni ai e kakaí, ʻoku nau maʻu ai e tāpuaki ʻo hono tui e kāmeni fakatemipalé ʻi he kotoa ʻo ʻenau moʻuí. ‘Oku nau haʻisia ke tui ia ʻo fakatatau ki he ngaahi fakahinohino ne fai ʻi he ʻenitaumení. Ko kinautolu kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻi he temipalé kuo pau ke nau manatuʻi ko e ngaahi tāpuaki ko ia felāveʻi mo e faingamālie toputapú ni ʻoku fakatuʻunga ia ʻi heʻenau moʻui tāú mo e faivelenga ʻi hono tauhi e ngaahi fuakava fakatemipalé.

ʻOku hoko ʻa e kāmení ko ha fakamanatu maʻu pē ʻo e ngaahi fuakava naʻe fakahoko ʻi he temipalé. ʻOku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kāmení ʻi he taimi kotoa pē. ‘Oku ʻikai totonu ke fakaʻasi ia ke vakai ki ai ʻa kinautolu ʻoku ʻikai mahino ki ai hono mahuʻingá, pea ʻoku ʻikai totonu ke liliu ia ke feʻunga mo e ngaahi ākenga kehekehe ʻo e valá. ‘I he taimi ʻoku tui totonu aí, ʻoku hoko ʻa e kāmení ko ha maluʻi mei he ʻahiʻahí mo e koví. Ko hono tui ʻo e kāmení ko hano fakafōtunga ia ki tuʻa ʻo ha tukupā ʻi he lotó ke muimui ʻi he Fakamoʻuí.

Ngaahi Tāpuaki mei he ʻAlu ki he Temipalé

Makehe mei he hoko ʻa e temipalé ko ha feituʻu ʻoku fakahoko ai e ngaahi ouau lakanga fakataulaʻeiki toputapú, ko ha feituʻu ia ʻo e nongá mo e fakahā. Ko ha feitu‘u ia ʻe lava ʻo maʻu ai ʻa e tataki fakalaumālie ki he ngaahi fili mahuʻingá pe meʻa ʻoku hohaʻa ki aí.

ʻOku faitāpuekina ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku kau ʻi he ngāue ouau toputapu ʻi he temipalé. Pea he ʻikai fakangatangata ʻa e ngaahi tāpuaki ʻokú Ne ʻomí ki he taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he temipalé. Ko kinautolu ‘oku nau fakahoko ʻa e ngāue fakatemipalé ʻe faitāpuekina ʻa kinautolu ʻi he tafaʻaki kotoa pē ʻo ʻenau moʻuí. ‘E fakamālohia mo fakafoʻou fakalaumālie kinautolu ʻi heʻenau ngaahi ngāue ʻi he temipalé.

Ngaahi Tefito Fekauʻakí

Ngaahi Folofolá

Ngaahi Fakamoʻoni Fakafolofolá

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Ako Folofolá

Ngaahi Pōpoaki mei he Kau Taki ʻo e Siasí

Ngaahi Pōpoaki Lahi Ange

Ngaahi Vitioó

 

 

 

 

 

ʻĪmisi
Fakaʻilonga hingoa ʻo e Kuaea Tāpanekalé

Ngaahi Vitiō ʻa e Kuaea Tāpanekalé

High on the Mountain Top (Vakai ʻe Kāingá)

We Love Thy House, O God

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakaakó

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakalūkufuá

 

Ko e Teuteu ke Hū ki he Temipale Māʻoniʻoní

Ngaahi Makasini ʻa e Siasí

 

Carlisa Cramer, “Kumi, ʻAve, Akoʻi: Kau Mai ki he Tukupā Fakatemipalé,” Liahona, Fēpueli 2017

Mireille Rouffet, “Ne u ʻAlu ke Kumi ha Temipale,” Liahona, Fēpueli 2017

 

 

 

 

 

 

Ngaahi Tohi Lēsoni Akó

ʻI he Ongoongó

   

 

 

Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí

Ngaahi Talanoá

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Ki Hono Akoʻí

Ngaahi Fokotuʻutuʻu Ki Hono Akoʻí

Ngaahi Talanoa mo e Ngaahi ʻEkitivitī ki hono Akoʻi e Fānaú

 

Mītiá

Hivá