Laipelí
Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí


“Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí (2023)

ʻĪmisi
Ko e fakanofo ʻe Kalaisi ʻa e kau ʻaposetoló

Fakahinohino ki hono Ako ʻo e Ongoongoleleí

Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

Ko e mafai ke tataki e ngāue ʻa e ʻOtuá

Mahalo ʻokú ke aʻusia ʻi he ʻaho kotoa pē ʻa hono fakaava ʻo e ʻū matapaá ʻaki hono fakaʻaongaʻi ha kií. ʻE lava ke hoko hono maʻu ʻo e ngaahi kií ko ha fakataipe ʻo ha taha ʻokú ne maʻu e mafai mo e ngofua. Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku maʻu ʻe he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ʻokú ne fakamafaiʻi kinautolu ke nau tataki ʻa e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻa e mafai mo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí.

ʻOku maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kī kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fekauʻaki mo Hono Siasí. Kuó Ne ʻosi foaki ki Heʻene kau ʻAposetoló takitaha ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi māmaní. Ko e Palesiteni ʻo e Siasí toko taha pē ʻoku fakamafaiʻi ke ne ngāue ʻaki ʻa e kotoa ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko iá.

ʻOku maʻu foki ʻe he kau palesiteni temipalé, kau palesiteni fakamisioná, kau palesiteni fakasiteikí, kau pīsopé, mo e kau palesiteni fakakōlomú ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia ʻoku fakaʻatā ai ke nau tokangaʻi mo tataki ʻa e ngāue kuo fekauʻi ke nau faí. Koeʻuhí ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku tau lava ai ʻo maʻu e ngofua ki he ngaahi ouaú, ngaahi fuakavá, ngaahi tāpuakí, mo e mālohi ʻa ia ʻoku tau fiemaʻu ke tau lava ʻo foki ke nofo mo ʻetau Tamai Hēvaní mo hotau Fakamoʻuí pea hoko ʻo hangē ko Kinauá.

Ko e hā e Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí?

Ko e kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ko e totonu ia ki he tuʻunga fakapalesitenisií, pe mālohi ʻoku foaki mai ʻe he ʻOtuá ki he tangatá ke puleʻi mo tataki ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi māmani (vakai, Mātiu 16:15–19). ʻOku fiemaʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí.

Vakai fakalūkufua ki he tefitó: Lakanga Fakataulaʻeikí

Ngaahi fakahinohino ʻoku fekauʻaki mo e ako ʻo e ongoongoleleí: Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, Ko Hono Fakafoki Mai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

Konga 1

Naʻe Fakafoki Mai ʻe ha Kau Talafekau Fakalangi ʻa e Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻi Hotau Kuongá

ʻĪmisi
maka fakamanatu hono fakafoki maí

Naʻe foaki ʻe Sīsū Kalaisi, ʻi he lolotonga ʻo ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he matelié, ʻa e “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí” kia Pita, Sēmisi, mo Sione (vakai, Mātiu 16:18–19; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7:5–7). ʻI he pekia ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEne kau ʻAposetoló, naʻe mole ai mei māmani ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha lauisenituli.

ʻI he 1829, naʻe foki mai ai ʻa Sione Papitaiso ki māmani ʻo fakafoki mai ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo hono ngaahi kií ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:67–72). Hili ha taimi nounou mei ai, naʻe fakafoki mai ʻe Pita, Sēmisi mo Sione ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo hono ngaahi kií (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:12–13).

Naʻe kau ʻi he kau talafekau fakalangi naʻe hā kia Siosefa Sāmitá ʻa Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlaisiā, ʻi he Temipale Ketilaní ʻo nau foaki ha mafai lahi ange ke fakahoko ʻa e ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:11–16).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Fakafehoanaki ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–16 mo e Mātiu 17:1–9. Naʻe faitatau fēfē ʻa e aʻusia ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi he Temipale Ketilaní mo ia naʻe maʻu ʻe Pita, Sēmisi, mo Sione ʻi he Moʻunga ʻo e Liliú?

  • Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku teuteuʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa māmani ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ʻo fakafou ʻi he ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuó Ne foaki ki Heʻene kau tamaioʻeikí? Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo teuteuʻi koe mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e mafai naʻe foaki ʻe Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlaisiā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he Temipale Ketilaní. Lau ʻa e fakamatala ko ʻení mo e kau mēmipa hoʻomou kulupú:

    • ̄“Naʻe foaki ʻe Mōsese ʻa e ngaahi kī ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí … ;

    • “Ko ʻIlaiase, ‘a e ngaahi kī ʻo e fuakava faka-ʻĒpalahamé;

    • “Pea ko ʻIlaisiā, ‘a e ngaahi kī ʻo e mafai faisilá.

    • “Naʻe foaki ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi kī ko ia kuo fakafoki mai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kau ʻAposetolo kotoa naʻe uiuiʻi ʻi hono kuongá. Ko hono olá, naʻe tukuʻau mai ʻa e ngaahi kī ko ʻení ʻi ha ngaahi toʻu tangata ki he kau taki lolotonga ʻo e Siasí. ʻI he ʻaho ní, ʻoku maʻu totonu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e kī kotoa naʻe maʻu ʻe ʻkinautolu kotoa pē kuo maʻu ha kounga ʻi ha taimi talu mei he kamataʻanga ʻo e māmaní’ [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:31].”1

    Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke maʻu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e ngaahi kī tatau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he kuongá ni, pea mo ia naʻe foaki kia Siosefa Sāmitá?

Ako lahi ange

Konga 2

ʻOku Tau Poupouʻi Kinautolu ʻOku Nau Maʻu ʻa e Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻĪmisi
fāmili ʻoku nau mamata ʻi he konifelenisí

Naʻe akoʻi ‘e he Palōfita ko Siosefa Sāmitá “ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga, puleʻi, pea mo e tokāteline ʻo e Siasí, ʻoku nofo ia ʻi he ngaahi kī ʻo e puleʻangá.”2 ʻOku ʻuhinga ʻeni ko e ngaahi kī ʻoku maʻu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku fakamafaiʻi ai ia ke ne fakahoko ʻa e ngaahi tāpuaki, ngaahi ouau, ngaahi fuakava, mo e ngaahi houalotu kotoa ʻo e Siasí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:65–67).

ʻOku faʻa maʻu ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e faingamālie ʻi he ngaahi konifelenisí mo e ngaahi houalotu sākalamēnití ke hikinimaʻi ʻa e kau taki māʻolunga mo fakalotofonua ʻo e Siasí, kau ai mo kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku fakahaaʻi ʻe he hikinimaʻí ʻa ʻetau falala kiate kinautolu mo e loto-fiemālie ke poupouʻi, tokoniʻi, mo lotua kinautolú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26:2). Te tau lava foki ʻo maʻu ha maluʻi fakalaumālie ʻi he taimi ʻoku tau muimui mo poupouʻi ai ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 43:1–7).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:2–6 ke ako ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e ngaahi kī ʻoku maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá mo e ngaahi fakahā ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá ki he Siasí? Ko e hā ʻe hoko kapau te tau toʻo maʻamaʻa ʻa e ngaahi fakahā ʻoku foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou mai ʻiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Aleaʻi mo e kau mēmipa ʻo e kulupú ʻa e foʻi moʻoni ko kinautolu kotoa ʻoku ngāue ʻi he Siasí—ʻa e tangata mo e fafine—ʻoku uiuiʻi kinautolu ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:11). Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, “Ko hai pē ʻoku ngāue ʻi ha tuʻunga pe uiuiʻi ne maʻu mei ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kií, ʻokú ne ngāue ʻaki ʻe ia ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono fakahoko hono ngaahi fatongia kuo vahe angé.”3 Ko e fē ha taimi kuó ke ongoʻi ai hono tokoniʻi koe ʻe he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻi he hili hano vaheʻi koe ke ke ngāue ʻi ha fatongia faka-Siasi?

Ako lahi ange