Kabwakaan te Ataei: Tiringan ae Akea ana Aanga ni Kamanoa

Man te atatai anne ao namakinan te karinerine ibukin te maiu, ti rangi n nanokawaki ni buan te maiu ae irekereke ma taian buaka. Rongorongona a rangi ni bubuaka. N te Moan Buaka n te Aonaaba, e raka i aon 8 te mirion te mate ae riki irouia taan buaka. N te II ni Buaka n te Aonaaba, e raka i aon 22 te mirion taan buaka mwaane ao aine aika mate.² Ngkana a ikotaki, buaka aika uoua aikai, a kabanea 14 te ririki, ni kabuai maiuia ae nakon 30 te mirion tautia ni kabuta te aonaaba. Te ware anne e aki karinaki i buakona mirion aika tiaki tautia ake a mate.

E ngae n anne, taian ware aikai, e uareereke ngkana e kabotauaki ma taian ware man te buaka teuana are e ana maiuia aika mwaiti riki ni katoa ririki nakon te Moan Buaka n te Aonaaba ao te Kauoua ni Buaka n te Aonaaba. Taian ribooti ni kabuta te aonaaba a kaotia ae raka riki nakon 40 te mirion karaoan kabwakaan te teei ni katoa ririki.³

Te buaka ae e aranaki bwa kabwakaan te teei ataei bon buakanakiia aika akea aia aanga ni kamanoia ao akea aia taeka iai. Bon buakanakin te teei ae tuai bungiaki. Bon te buaka ae buakanaki ni kabuta te aonaaba. Kamiimina bwa, botanaomata aika a oota ake a tia ni katauraoa kamanoan maiuia aomata a tia ngkai ni karaoi taian tua aika a kariaia karaoan te waaki aio.

E rangi ni kakaawaki aei iroura ibukina bwa te Uea E a tia ni kaokioka katanoataan raoi riaina mairoun te Atua: “Kam na aki tiriaomata.”⁴ Ngkanne E reitia n taekinna bwa ti na aki manga karaoa ae aron arei.”⁵ Imwaain naba kaokan te euangkerio ae bwanin, aomata aika iai aia atatai a ataia bwa maiun te aomata e tabu. John Calvin, te aomata n te ka-tebwi ma onoua n tienture, e korea, “Ngkana e tara n rangi ni kakamaaku kamatean te aomata ni bon ana auti nakon are n te tawaana, … e na kakoauaki bwa e rangi ni kakamaaku riki tiringan te teei mai inanon te biroto imwaain bungiakina”⁶

Tuua aika karaoaki iroun te aomata a tia ngkai ni kariaia i aan te tua te bwai are e tabuaki iroun te Atua man te moan tai! Aron iangoana irouia aomata e a tia n rairia ao n onika te koaua raoi nakon kibun taeka aika anai nano ni uotarake te waaki ae e bon rangi ni kairua.

Te tabeaianga ibukin marurungin te tina bon te bwai teuana ae moan te kakaawaki. Iai taai are e riai iai kabwakaan te ataei ibukin maurin te tina ma e bon rangi ni karako reken aei, moarara riki n taabo are e tauraoi iai bwaai n tutuo aika kabonganaaki n taai aikai. Te tabeaianga teuana e irekereke ma te bikoukou are e reke man te tautau ke te kabwaroua. Te kangaanga aio e a riaon ae riai buakakana ibukina bwa e kakeaki inaomatan te aine ni karaoa ana rinerine. Ibukin waaki aikai, iangoan kabwakaan te tei e tara n riai n tabetai ibukin kateimatoaan marurungin rabwatan ao ana iango te tina. Kabwakaan te teei ibukin waaki aikai a boni karako.

A kauntaeka tabeman ibukin kabwakaan te ataei ibukina bwa iai maakakin ae e na korakora te bwaibwainanti nakon te teei ngkana e bungiaki. Ni koauana iai kangaanga aika kona ni kaoti imwiin manin aoraki ke boitin aika a reke inanon te moan tai are teniua iai te namwakaina ni bikoukou, ma e kainnanoaki te karaurau ni babaire ibukin katokan te bikoukou. Iai kakaawakin te maiu nakoira ni kabane, ni ikotaki naba ma naake a bungiaki ni mwauku. Irarikin anne, e kona n aki rangi ni kakaiaki mwiina n aron are e katautauaki.

I uringia raoi te taanga ae a rinanon te bwai aei. Te aine aei ai bon tiba 21 ana ririki n te tai anne—bon te buu te aine ae tikiraoi ma ni kakaonimaki. N ana kateniua n namwakaina, e reke irouna te man n aoraki ae te German mitira. E tuangaki bwa e riai ni kabwaka natina ibukina bwa e na iai te bwai ae e buakaka ae na riki nakon te teei are tabe n rikirake. Tabeman kaain ana utu neiei, aika a tangiria, a bon kaumakia ibukin kabwakaan te tei. Ibukin aia kakaonimaki, taanga aikai a reitaki ma aia bitiobi. E a manga kanakoia nakon aia beretitenti n te titeiki, are, imwiin ongoraana nakon tabeaiangaia, e anga ana taeka n reirei nakoia bwa a na aki katoka maiun te teei anne, e ngae ngkana e na iai ana kangaanga te tei. E wareka te koroboki ae tabu aio:

“Onimakina Iehova n nanom ni kabanea; ao tai mwiokoa oin am ataibwai.

“Ko na ataia n nakonakom ni kabane, ao e na kaeti kawaim.”⁷

A rineia bwa a na ira te taeka n reirei arei ao a kariaia bwa e na bungiaki natiia—te ataeinnaine ae e uarereke ae botonaine, n akea ana kangaanga, ma e ti rootaki bwa e bonotaninga. Imwiin rinanoan ana waaki n aia reirei bonotaninga, a tuangaki ana karo bwa te ataei aei iai irouna te wanawana ae korakora. E reke rinna n te Iuniwetiri ae rangi n ataaki ao e roonaki n te mwane ni buoka. Ngkai ai 40 te ririki imwiina, e maiuakina te maiu ae moan te kakukurei.

Te rawa ni butimwaea maiun temanna ibukina bwa e kona ni mwauku bon te kangaanga ae moan te matoatoa. Te tua are boto i aon te iango aei e na bon taekinaki iai bwa naake a maiu ao iai maukuia a riai naba n tiringaki. Teuana riki te mwaneka n aron te iango aei ae e kananokawaki e na karokoira n tokina bwa naake aoraki ke iai aia kangaanga a na riai naba n tiringaki. Akean karinean te maiu n aron aei bon te bwai ae kangaanga iangoana!

E karako karaoan kabwakaan te teei ibukin kangaanga aika onoti n aron are I a kaman tia n taekin.⁸ Angin te tai kabwakaan te teei e karaoaki ibukina bwa iai te bubuti ibukin aki tangirakin te bikoukou. Kabwakaan te teei n aron aei e bon ti karaoaki ibukin babairean te utu.

Karaoan kabwakaan te teei man oin ana rinerine temanna e kariaiakaki i aan te tua n aaba aika mwaiti i aan te iango are iai inaomatan te aine n rinea are taku bwa e kan karaoia ma oin rabwatana. Ni bon arona e bon koaua aei ibukira ni kabane, mwaane ke aine. Ti inaomata ni iango. Ti inaomata ni babaire. Ao ti inaomata ni karaoia. Ma n te tai are e a tia ni karaoaki iai te mwakuri, bon akea inaomatara mai imwiin te bwai are ti a tia ni karaoia.

Ibukin kaotaakira riki n te iango aei, ti kona n reireiniira mairoun te tia kiba nako tinanikun te aonaaba n te rokete. Inanon te tai ae aki akaaka ni karaoan te rinerine ke te katauraoi, teuarei ke neierei e bon inaomata ni buubai man te buroukuraem. Ma n te tai are e a kibarake iai te rokete, te tia kiba nako tinanikun te aonaaba n te rokete e bon kabaeaki nakon mwiin ana rinerine are e a kaman karaoia bwa e na ira te mwananga.

Bon ti te arona naba ma aomata ake a rineia bwa a na ira te kawai are e na kairiia nakon te nakoa ni karo. Iai inaomataia n rinerine—ni moanna ke n aki moana karaoan te kawai anne. Ngkana e a riki te aomata, te rinerine anne e a kaman tia ni karaoaki.

Eng, e bon inaomata te aine n rinea are e tangiria ni karaoia ma rabwatana. Bwa tao a na rinerine e na kairia nakon ana mwakuri te tia kiba nako tinanikun te aonaaba n te rokete ke nakon te merimeri, ana rinerine neienne ni moana karaoan mwanangana e na kabaeaki iai nakon mwiin te rinerine anne. E aki kona ni “bita ana rinerine.”

Ngkana a marooroakinaki kauntaeka ibukin kabwakaan te teei, “inaomatam te aomata n rinerine” e bon kateaki bwa kanga te bwai ae te kabanea n tamaroa. Tao e na kona n tii koaua anne ngkana bon ti temanna te aomata ae e rekereke iai. Inaomatan temanna e aki riai bwa e na kakeaki iai inaomatan te aomata temanna. N te mare ke i tinanikun te mare, kabwakan te teei tiaki te bwai ae e rootaki iai ti temanna te aomata Katokan maiun te teei are e tabe n rikirake a rekereke iai uoman aomata aika kaokoro rabwataia, kaburoroia, ao buroia. Ana rinerine te aine ibukin oin rabwatana e aki rin ibuakona inaomatana n anaa maiun natina—ao taian rinerine are e na karaoia natina inanon maiuna.

Ngkai Aomata Aika Itiaki ngaira ni Boong aika Kaitira, ti na riai n tei ibukin te rinerine—te rinerine ae e eti—ti na aki ti tei ibukin te rinerine ti ibukina bwa boton inaomatara ni taai nako.⁹

E kuri n ae ni kabane tua aika a irekereke ma kabwakaan te teei a mwannanoa maanin te tai ni bikoukou. Ana iango te aomata e a tia n taku bwa e inaomata ni baireia bwa ningai ae moanaki iai “te maiu ae kakaawaki.” Inanon au tai n reirei bwa te taokita ibukin marurungin te rabwata, I reiakinna bwa te maiu ae boou e moanaki ngkana a katiteuanaki uoua bwain te rabwata ae onoti are e aiakirake iai te rabwata ni ikoti 23 te man mairoun te karo ao 23 mairoun naba te tina. Maan aikai iai inanoia nga ma nga anua ake a kona n reke iai anuan te aomata are e na riki. N te waaki ae kamiimi are e irekereke ma ikotakin taian anua are e reke iai anuan te aomata are e tuai ni bungiaki, e a karika te DNA ae boou. Te rikirake e reitinako iroun te aomata ae boou. E kaania 22 te bong imwiin katiteuanakin uoua bwain te rabwata, ao te buro ae uarereke e a moana ruberubena. E a moana butina te rara ngke 26 ana bong.¹⁰ Karaoan te tua are e baireia bwa ningai te tai are e “kakaawaki” iai te aomata are tabe n rikirake bon te bwai ae a taku bwa e riai ma aki ata koauana, n au iango.

E a tia ni kariaiakaki i aan te tua kabwakaan te teei irouia bootaki n tautaeka n aki mutiakina te Atua ma Ana tua. E kaokiokaki ni booki aika tabu bwa aomata a na rikirake aroia ti ngkana a ongeaba nakon ana tua te Atua.¹¹ A na rikirake aroia n tatabemaniia ngkana a nakonako ma te onimaki ao te ongeaba nakon te Atua, are e taku:

E karika te aonaaba, bon mwiin ana mwakuri, ao bwaai ni kabane ake inanona bon ana bwai.

Bon ana kaantaninga bwa e na katauraoia.

Ma e na karaoaki nakon Ana kantaninga

Bwa e onrake te aonaaba, ao e bon tau ao e nikirana.¹²

Ana Ekaretia Iesu Kristo ibukiia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira e rangi n totokoa te waaki ibukin kabwakaan te teei. E raka riki nakon te tienture n nako, e koreaki man te Moan Beretitentii, “Ti a manga anga riki te kauring nakoia Aomata Aika Itiaki ibukiia naake … a kakaraoa kabwakaan te teei ao tiringaia ataei aika uarereke.”¹³

E taku Beretitenti Spencer W. Kimball (1895–1985) ni moan kaainakin te beretitentii: “Ti a tia ni kaokioka kamatoaan ana waaki te Ekaretia n teimatoa n totokoa kabwakaan te teei, ma e ti kona ni karaoaki ibukin taai aika uoua aika burenibwai n riki: Ngkana e riki te aomata mai mwiin te kairoro n tautau ao e oti n aia taeka ni ibuobuoki taan rabakau ni bwaai n aoraki bwa marurungin te tina e na kona n rootaki n te kangaanga ao ni mate iai.”¹⁴ Tuua naba ngkai a karinaki iai uoua riki taai aika riai ni iraki nanoia—te kabwaroua ao ngkana e aki kona ni maiu te teei imwin bungiakina, n aron are e kamatoaki iroun te tia rabakau ni bwaai n aoraki. N aron bukina aika riai aikai e aki n ae e a kakoaua naba n te tai arei kabwakaan te teei. E na “bon riai n ti iangoaki imwiin tiaia aomata ake a mwiokoaki n reitaki ma aia bitiobi ao n tia ni karekea kamatoaana mairoun te Atua rinanon te tataro.”¹⁵

E aera bwa ti na urua te maiu are e na kona ni uota te kimwareirei nakoia tabeman? Iai riki kawai aika raraoi aika kona ni karaoaki ngkana e aki tangiraki te bikoukou. Ngkana e karikaki te teei man te aroaro ae bure, te kawai ae raoiroi ibukin moanakin oin am rairannano bon man kamanoa maiun te teei anne. Ikotakin te bure teuana ae kakaiaki nakon te bure ae kakaiaki are e a kaman tia ni karaoaki e ti karikirakea riki te rawawata. Te waaki ae moan te tamaroa riki bon tabekan te teei nakon kabwakaan te teei. Te teei ao kaaro ake taan tabeka te teei a na uaia ni kona ni korakora kakabwaiakia man tabekan te teei arei nakon te mweenga are e na kona iai te teei ni kaikawaaki ma te tangira ao ike a na tauraoi iai kakabwaia n te euangkerio.

Iai te kaantaninga ibukin te aomata are e a tia ni karaoa te mwakuri ibukin kabwakaan te teei? Iai te kaantaninga ibukia naake a tia ni karaoa te bure aei ao a rootaki ngkai n te uruaki n nano? Te kaeka bon eng! “Bwa n aron are e a tia ni kaotaki, e kona ni karaoa ana rairannano te aomata ao e kona ni kabwaraaki ana bure ibukin kabwakaan te teei.”¹⁶ Ti ataia ae te Uea E na buokia ni kabane ake a raira nanoia ni koaua.¹⁷

E kakaawaki te maiu! Akea ae kona n tobwatobwa te teei ae akea ana bure, n tarai matana aika tikiraoi, n namakini tabonibai aika uarereke, ao n aroka taban te teei anne n akea nanora ae korakora ni karinerine ibukin te maiu ao ibukin ara Tia Kariki Bwai. E roko te maiu man te maiu. Bon tiaki te bwai ae karina n riki. Bon te bwaintituaraoi mairoun te Atua. Te teei ae akea ana bure e aki kanakomaiakaki Irouna bwa e na kamaunaaki. E anga Ngaia ao e na riai n toki ti mai Irouna.¹⁸ I kakoaua bwa akea tokin te maiu ngkai Ngaia bon akea naba tokina