Laipelí
Ngaahi Maná


“Ngaahi Maná,” Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí (2023)

ʻĪmisi
ʻOku fakamoʻui ʻe Sīsū Kalaisi ha tangata

Fakahinohino ki hono Ako ʻo e Ongoongoleleí

Ngaahi Maná

Ko e fakahaaʻi ʻo e mālohi mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻokú ke tui ai ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻafioʻi koé? Te ke lava ʻo fakakaukau ki ha ngaahi taimi naʻá ke ʻiloʻi ai naʻá Ne fakahaaʻi ʻEne ʻofa kiate koé? Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, “Lotua ke ke maʻu ha mata ke mamata ki he ivi tākiekina ʻo e ʻOtuá ʻi hoʻo moʻuí pea mo e māmani ʻokú ke ʻi aí.”1 ʻOku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi maná ʻa e ngaahi momeniti ʻoku ngāue ai ʻa e ʻOtuá ʻaki Hono mālohí maʻa ʻEne fānaú.

ʻOku tau ako ʻi he folofolá ki ha ngaahi mana kāfakafa naʻe fakahoko ʻe Sihova Maʻongoʻonga maʻa Hono kakaí ʻi he Fuakava Motuʻá. ʻOku tau ʻilo foki ki ha ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻi he lolotonga ʻo ʻEne ʻi he moʻui fakamatelié ʻi he Fuakava Foʻoú pea ʻi Heʻene hoko ko e ʻEiki kuo toetuʻú ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Ka ko e maʻongoʻonga taha ʻi he ngaahi maná kotoa ʻa ʻEne Fakaleleí, ʻa e taimi naʻá Ne huhuʻi ai ʻa māmani mei he angahalá pea toetuʻu mei he maté. ʻOku tau lava ʻi he ʻahó ni ʻo mamata ki Heʻene ngaahi ngāué mo e ngaahi maná, ʻa e lalahi mo e iiki fakatouʻosi, ʻi heʻetau moʻuí pea mo ʻiloʻi “ʻoku angalelei ʻa [e ʻEikí] ki he kakai kotoa pē: pea ʻoku kāpui ʻene ngāue kotoa pē ʻe heʻene ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá” (Saame 145:9).

Ko e Hā ʻa e Mana?

Ko e maná ko hano fakahā ia ʻo e mālohi fakalangi. Ko e ngaahi maná ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e ngāue ʻa Sīsū Kalaisí, ʻi he kuonga muʻá pea mo e kuongá ni fakatouʻosi.

Vakai fakalūkufua ki he tefitó: Ngaahi Maná

Ngaahi fakahinohino ʻoku fekauʻaki mo e ako ʻo e ongoongoleleí: Ko e Ngāue Fakafaifekau ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he Matelié, Lotú, Tui kia Sīsū Kalaisi, Ngaahi Tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

Konga 1

Ko Sīsū Kalaisí ko ha ʻOtua ʻo e Ngaahi Mana

ʻĪmisi
Ko e lolomi ʻe Sīsū ʻa e matangí

Kuo hoko maʻu pē ʻa e ngaahi maná ko ha konga ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he lotolotonga ʻo ʻEne fānaú. ʻOku kau ʻi he Fuakava Motuʻá mo e Fuakava Foʻoú ha ngaahi fakamatala lahi ʻo e fakahaaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mālohi fakalangí maʻá e fānau ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOku ʻilo ʻe he kau muimui ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he ʻaho ní ʻoku kei hokohoko atu hono fakahaaʻi e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi ha ngaahi founga fakaofo ʻi Hono Siasí pea ʻi he moʻui ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí. Naʻe folofola ʻa e ʻOtuá, “He vakai, ko e ʻOtua au; pea ko e ʻOtua au ʻo e ngaahi mana; pea te u fakahā ki he māmaní ʻoku ou tatau ʻi he ʻaneafí, ʻaho ní, pea taʻengata; pea ʻoku ʻikai te u ngāue ʻi he fānau ʻa e tangatá kae fakatatau pē ki heʻenau tuí” (2 Nīfai 27:23).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Ko e taimi naʻe fehuʻi ai ʻe ha toko ua ʻo e kau ākonga ʻa Sione Papitaisó kia Sīsū, “Ko koe ia naʻe pehē ʻe haʻú, pe te tau ʻamanaki ki ha taha?” Naʻe folofola ʻaki ʻe Sīsū ha ngaahi sīpinga ke fakahaaʻi ko hai Ia (vakai, Mātiu 11:3–6). Ko e hā e ʻuhinga naʻe fakamoʻoniʻi ai ʻe he ngaahi sīpinga ko ʻení Iá? Fakakaukau foki ki he meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe Sīsū ʻi he Sione 5:36. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e “ngāue” naʻe fakahoko ʻe Sīsuú?

  • Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lainolo A. Lasipeni, “ʻOku fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi maná ke fakamanatu mai Hono mālohí, ʻEne ʻofa maʻatautolú, ʻEne ʻafioʻi mei he langí ʻetau aʻusia fakamatelié, pea mo ʻEne finangalo ke akoʻi mai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá.”2 Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi mana ʻokú ke saiʻia taha ai kuó ke lau ʻi he folofolá? Ko e hā kuo akoʻi atu ʻe he ngaahi mana ko ʻení fekauʻaki mo e ʻOtuá?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Fakaafeʻi a e kau mēmipa ʻo e kulupú ke nau takitaha fili ha taha ʻo e ngaahi fakamatala ko ʻeni ʻo e ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí mei he Fuakava Foʻoú. Fakamahinoʻi ʻa e “ko hai, ko e hā, feituʻu, taimi, mo e ʻuhinga” ʻo e mana ʻoku fakamatalaʻi ʻi he potufolofola naʻe filí. Aleaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku faitatau mo faikehekehe ai ʻa e ngaahi meʻa ko ʻeni naʻe hokó. ʻE lava fēfē ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení ke fakamālohia e tui ʻa e kakai ʻokú ke ʻiló?

    • Ko hono fakamoʻui ʻo e ongo tangata kuí (vakai, Mātiu 9:27–31)

    • Ko e fokotuʻu ʻo e foha ʻa e fefine uitoú (vakai, Luke 7:11–16)

    • Ko e fakamoʻui ʻo e tangata naʻe fāʻeleʻi ʻoku kuí (vakai, Sione 9)

    • Ko e fokotuʻu ʻo Lāsalosí (vakai, Sione 11:1–45)

Ako lahi ange

Konga 2

ʻOku Hoko ʻa e Ngaahi Maná ʻo fakafou ʻi he Tui kia Sīsū Kalaisí

ʻĪmisi
Ko Sīsū Kalaisi ʻokú Ne fakamoʻui ha fefine

ʻI he Fuakava Foʻoú, naʻe talaʻofa ai ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá ʻe hoko mai ha “ngaahi fakaʻilonga ʻeni ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku tuí” (Maʻake 16:17–18). ‘I he ngaahi ‘aho kimui ní, naʻá Ne folofola, “Ko ia, hangē ko ʻeku lea ki heʻeku kau ʻaposetoló ʻoku pehē ʻeku toe lea kiate kimoutolú, ko e laumālie kotoa pē ʻe tui ki hoʻomou ngaahi leá, pea papitaiso ʻi he vaí ki he fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá, te ne maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Pea ʻe muimui ʻa e ngaahi fakaʻilonga … ʻiate kinautolu ʻoku tuí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:64–65). Ko kinautolu ʻoku tui ki he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisí, ko ha meʻa moʻoni pē ʻe ala hoko ʻa e ngaahi maná ia, ka kuo pau ke nau tomuʻa maʻu ʻa e tuí (vakai, ʻEta 12:12–18).

Ka ʻoku ʻikai totonu ke tau fekumi ki he ngaahi maná ko ha founga ke langa pe fakamoʻoniʻi ai ʻetau tuí. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmita: “ʻOku ʻikai tupu ʻa e tuí ʻi he ngaahi fakaʻilongá, ka ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi fakaʻilonga kiate kinautolu ʻoku tuí. ʻIo, ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi fakaʻilongá tuʻunga ʻi he tuí, ʻo ʻikai ʻi he loto ʻo e kau tangatá, pe ʻi heʻenau faʻitelihá, ka ʻi he finangalo ʻo e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:9–10). Naʻe tohi ʻe he palōfita ko Molonaí, “ʻOku ʻikai te mou maʻu ha fakamoʻoni kae ʻoua kuo hili hono ʻahiʻahiʻi ʻo hoʻomou tuí” (ʻEta 12:6). Ko ha fakamoʻoni ʻoku kamata ʻaki ʻa e mātātonu ʻi ha maná he ʻikai tolonga ia kapau he ʻikai fafanga taʻetuku ʻaki ʻa e tuí mo e talangofuá.

ʻOku hoko fakalongolongo ha ngaahi mana ʻe niʻihi, hangē ko e taimi ʻoku maʻu ai ʻe ha taha ha fakamoʻoni ki he moʻoni ʻa e ʻOtuá, aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻo e lotó, maʻu ha fakamolemole mei he ʻEikí, pe ʻoku tāpuakiʻi ʻaki ha nonga mo ha mālohi ʻi he lolotonga ha taimi faingataʻa (vakai, ʻAlamā 37:6–7).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Fakakaukau ki he meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻāngeló kia Melé: “He ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe faingataʻa ki he ʻOtuá” (Luke 1:37). Kuó ke fehangahangai nai mo ha meʻa naʻe ngali faingataʻa ke aʻusia pe fakaleleiʻi? ʻE teuteuʻi fēfē koe ʻe he ako ʻo e ngaahi fakamatala fakafolofola ki he ngaahi mana naʻe fakahoko ʻaki e mālohi ʻo e ʻOtuá ke ke tafoki kiate Ia mo falala ki Heʻene ʻofá, ʻaloʻofá, mo Hono finangaló?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Naʻe lea ʻa Palesiteni Hauati W. Hanitā ki he ngaahi mana fakaofo naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisí. Naʻá ne vahevahe leva ʻo pehē:

    “ʻOku fakaofo tahá ke te siotonu ʻi hono ʻai ʻo e taha ʻoku tulí ke lava ʻo fanongó. Ka ko hono moʻoní, ko e tāpuaki maʻongoʻonga ko iá ʻoku ʻikai toe fakaʻohovale ange ia ʻi he fakatahaʻi fakaofo ʻo e ngaahi huí mo e kilí pea mo e ngaahi neave ʻoku nau ʻai hotau telingá ke ne fanongo ki he māmani fakaʻofoʻofa ʻo e ongó. ʻOku ʻikai ʻapē totonu ke tau fakatumutumu ʻi he tāpuaki ʻo e fanongó mo foaki ʻa e lāngilangi ki he ʻOtuá koeʻuhí ko e mana ko iá, naʻa mo e taimi ʻoku toe fakafoki mai ai ʻa e fanongó ʻi he hili ʻo ʻene molé?

    “ʻOku ʻikai ʻapē tatau ia mo e fakaʻā ʻo ha taha pe ko haʻatau lava ʻo lea, pe naʻa mo e mana maʻongoʻonga tahá—ʻa e fakafoki mai ʻo e moʻuí? ʻOku hoko ʻa e ngaahi ʻuluaki fakatupu ʻa e Tamaí ko ha māmani ʻoku fonu ʻi he ngaahi meʻa fakaofo moʻoni. ʻOku ʻikai ʻapē ko e ngaahi mana maʻongoʻonga tahá ʻa ʻetau fuofua maʻu ʻa e moʻuí mo e ngaahi kupú mo e vakaí mo e leá?”3

    ʻE fakatupulaki fēfē ʻe he tafaʻaki ko ʻeni ʻo e ngaahi mana lahi ʻi heʻetau moʻuí ʻa ʻetau fakahoungaʻi ʻa e ʻOtua ʻo e ngaahi maná?

Ako lahi ange

Konga 3

Fekumi mo ʻAmanaki ki ha Ngaahi Mana ʻi Hoʻo Moʻuí

ʻĪmisi
tangata ʻoku ʻeveʻeva ʻi he matātahí

ʻE ʻi ai maʻu pē ha ngaahi mana kapau ʻoku ʻi ai ha kakai tui (vakai, Molonai 7:27–29). Kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻoku totonu ke tau “fekumi mo ʻamanaki ki ha ngaahi mana.” “ʻE tāpuekina koe ʻe he ʻEikí ʻaki ʻa e ngaahi mana ʻokú ke fiemaʻú kapau ʻokú ke tui kiate Ia, ʻʻo ʻikai fakataʻetaʻetui ʻi ha meʻa ʻe taha’ [Molomona 9:21]. Fai ʻa e ngāue fakalaumālié ke maʻu ai ʻa e ngaahi maná. Kole ʻi he faʻa lotu ki he ʻOtuá ke tokoniʻi koe ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e faʻahinga tui ko iá.”4

ʻOku ʻākilotoa kitautolu ʻe he ngaahi maná he ʻaho kotoa pē. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Lainolo A. Lasipeni: “Kuo fakamoʻoniʻi ʻe hamou tokolahi ʻa e ngaahi maná, ʻo lahi ange ia he meʻa ʻoku mou fakatokangaʻí. Mahalo te nau ngali siʻisiʻi ʻi hono fakafehoanaki ki hono fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa e pekiá. ʻOku ʻikai mahuʻinga ia pe ko e hā e tuʻunga fakaofo ʻo e maná, ka ko ʻene haʻu ko ia mei he ʻOtuá.”5

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Fakakaukau ki he faleʻi ʻa Palesiteni Nalesoní. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “fekumi” ki he ngaahi mana ʻi hoʻo moʻuí? Ko e hā ʻa e “ngāue fakalaumālie” ʻoku fiemaʻu ke ke fakahoko ke “fekumi ai ki he ngaahi maná”? ʻE tāpuekina fēfē koe ʻi haʻo fekumi ki ha ngaahi founga ʻoku ngāue ai ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo moʻuí?

  • Lau ʻa e Molomona 9:7–21. Kapau ʻoku ʻikai feliliuaki ʻa e ʻOtuá pea naʻá Ne foaki ʻa e ngaahi vīsone, ngaahi tāpuaki mo e ngaahi fakahā ki Heʻene fānaú ʻi he kuonga muʻá, ko e hā leva ha ʻuhinga ʻa e meʻá ni kiate koé? Ko hai ʻokú ke ʻilo ʻe ʻaonga ki ai ha mahino lelei ange “kuo teʻeki ai tuku ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene hoko ko e ʻOtua ʻo e ngaahi maná”? (Molomona 9:15)

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kulupú ke nau fakamatalaʻi ha taimi naʻa nau siotonu ai ki he fakahoko ʻe he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ha tāpuaki pe ko ha mana ʻi heʻenau moʻuí tonu, kapau ʻoku taau. Aleaʻi ʻa e ngaahi founga kehekehe naʻe hoko ai ʻa e ngaahi mana ko ʻení pea mo e ngaahi taumuʻa kehekehe naʻa nau tokoni aí.

Ako lahi ange