Laipelí
Fakamaau


“Fakamaau,” Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí (2023)

ʻĪmisi
fefine ʻoku fakalaʻalaʻā

Fakahinohino ki hono Ako ʻo e Ongoongoleleí

Fakamaau

Ko e Teuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá

Kuó ke fakakaukau nai ki he founga ʻoku tākiekina ai ʻe he mahino hoʻo taumuʻa ki he moʻuí mo e tui ki ha moʻui ʻi he hili ʻo e maté, ʻa hoʻo ngaahi filí mo e tōʻongá? ʻOku tokoniʻi fēfē hoʻo moʻuí koeʻuhí ko hoʻo ʻilo ʻa e palani ʻa e Tamai Hēvaní? ʻI he maama fakalaumālié, naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Sihova te tau ōmai ki māmani ke siviʻi mo fakamoʻoniʻi “ke vakai pe [te tau] fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻe fekau ʻe he ʻEiki ko [hotau] ʻOtuá kiate [kitautolú]” (ʻĒpalahame 3:25). Ka ʻoku ʻikai ha taha ʻe talangofua maʻu pē ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ko e ʻuhinga ia naʻe fekauʻi mai ai ʻe he Tamai Hēvaní Hono ʻAló ke faingataʻaʻia mo pekia maʻatautolú. Tuʻunga ʻi heʻetau tui kia Sīsū Kalaisi mo fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, te tau lava ke maʻu ʻa e ʻaloʻofá, ʻofá, mo e fakamolemole ʻa e ʻOtuá. Ko e pōpoaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke huhuʻi mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu koeʻuhí ko ʻEne ʻofa mo e feilaulau fakaleleí pea tau taau ai ke tuʻu ʻi he loto-falala ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi he ʻaho ʻo e fakamāú.

Ko e hā ʻa e Fakamaau?

Hili ʻa e Toetuʻú, ko e taimi ʻe fakafoki ai hotau laumālié ki hotau sino fakamatelié, te tau tuʻu ʻi he ʻao ʻo e fakamaauʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko e taimi ia ʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí hotau pale taʻengatá ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi ngāué, ʻetau ngaahi tūkungá, mo e ngaahi holi hotau lotó. Neongo ko e ʻOtuá ʻa e Fakamaau taupotu taha ʻo e kakai kotoa peé, ka ʻe lava ke tataki kitautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke tau fai ha ngaahi fakamaau fakafoʻituitui fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau, ngaahi tūkunga, pea mo e fatongia ʻo e niʻihi kehé ʻi heʻetau moʻuí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12). ʻOku tau hoko ʻo tatau ange mo Sīsū Kalaisi ʻi he taimi ʻoku tau ʻofa ai ki he niʻihi kehé pea fakaʻehiʻehi mei hono tukuakiʻi kinautolú.

Vakai fakalūkufua ki he tefitó: Fakamāú

Ngaahi fakahinohino ʻoku fekauʻaki mo e ako ʻo e ongoongoleleí: Palani ʻo e Fakamoʻuí, Toetuʻú, Moʻui Taʻengatá, Tauʻatāina ke Filí, Talangofuá, Faʻa Fakamolemolé

Konga 1

Te Ke Tuʻu ʻi ha ʻAho ʻi he ʻAo ʻo e ʻOtuá ke Fakamāuʻi

ʻĪmisi
Ko Sīsū Kalaisi ʻoku folofola ki ha fefine ʻi ha veʻehala

ʻOku akoʻi ʻe he folofolá, ko e hili ʻa e Toetuʻú, ʻe tuʻu takitaha ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi Hono ʻaó ʻi he ʻaho ʻo e fakamāú (vakai, 2 Nīfai 9:12–13, 15, 20–22). ʻE fakahā ai ha lekooti ʻo hoʻo moʻuí ʻi he taimi ʻe “folahi [ʻa] e ngaahi tohí” ʻi he ʻaho ko iá (vakai, Fakahā 20:12–13; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:6–7). ʻE ʻekeʻi ai meiate kitautolu ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú, ngaahi leá, mo e ngaahi tōʻongá (vakai, Mōsaia 4:30; ʻAlamā 12:14). Koeʻuhí ʻoku tokaimaʻananga ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tūkunga faingataʻa lahi ʻoku fehangahangai mo e tokotaha takitaha ʻi he moʻui ko ʻení, te Ne fakapapauʻi ʻoku fakamāuʻi ʻEne fānaú ʻi heʻenau ngāué pea “fakatatau ki he ngaahi holi ʻo honau lotó” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:9). ʻE fakapapauʻi ʻe he Fakamaau Fakaʻosi ko ʻení ʻa e puleʻanga ʻo e nāunau kuo teuteuʻi kitautolu ʻe heʻetau ngaahi filí ke tau maʻu ʻi he taʻengatá—ʻa e puleʻanga fakasilesitialé, fakatelesitialé, pe fakatilesitialé (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:20–32).

ʻE fakahoko ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e fakamaau fakalangí ʻo fakafou ʻi Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí (vakai, Sione 5:21–30). Kuo fakahā foki ʻe he ʻEikí ʻe tokoni ha niʻihi ʻo ʻEne kau tamaioʻeikí kiate Ia ʻi heʻenau hoko ko ha kau fakamaau ki he fānau ʻa e ʻOtuá (vakai, Mātiu 19:28; 1 Nīfai 12:9–10; Molomona 3:18–20).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Makehe mei he hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e Fakamāú, te Ne toe hoko foki ko hotau Taukapo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua ko e Tamaí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:3–5, ka ke manatuʻi ko e taukapó ko “ha taha ʻokú ne tautapa maʻa ha taha kehe” (Bible Dictionary, “Advocate”). Ko e hā ʻokú ne fakafeʻungaʻi ʻa Sīsū Kalaisi ke tautapa maʻau ko ho Taukapo ki he Tamaí? Ko e hā ʻoku tokoniʻi koe ʻe he potufolofola ko ʻení ke ke ongoʻi fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí?

  • ʻE lava ke tataki koe ʻe hoʻo fakakaukau ki he Fakamaau Fakaʻosí ke ke ongoʻi taʻemanonga pe loto-foʻi. Lau ʻa e ʻĪnosi 1:27 mo e Molonai 10:34, pea fakakaukau ki he ʻuhinga ʻe aʻusia ai ʻe ha niʻihi ha nonga mo ha fiefia ʻi he ʻaho ko iá. Naʻe fakamanatu mai ʻe ʻEletā Kēliti W. Kongo: “ʻI he ʻofa mo e fono fakalangí, ʻoku tau haʻisia ki heʻetau ngaahi filí mo honau ngaahi nunuʻá. Ka ʻoku ‘taʻe-fakangatangata mo taʻengata’ ʻa e ʻofa mo e fakalelei ʻa hotau Fakamoʻuí. Ko e taimi ʻoku tau mateuteu ai ke foki ki ʻapí, naʻa mo e taimi ʻoku tau ʻkei mamaʻo ʻaupito [aí],’ ʻoku mateuteu ʻa e ʻOtuá ʻi he manavaʻofa lahi ke talitali fiefia kitautolu, mo ʻomi ʻa e lelei taha ʻokú Ne maʻú.”1 ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he manatuʻi mo tokanga taha ki he ʻofa mo e manavaʻofa ʻa e ʻEikí ke ke mateuteu ki he Fakamaau Fakaʻosí? Ko e hā ʻoku toe mahuʻinga ai ke manatuʻi ʻokú ke haʻisia ki hoʻo ngaahi filí mo honau ngaahi nunuʻá? (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:78).

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Fakalaloa Lahi ʻo e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá (vakai, 2 Nīfai 2:26–28). Mamataʻi fakakulupu ʻa e “The Mediator” (10:44). ʻOku makatuʻunga ʻa e vitiō ko ʻení ʻi ha pōpoaki naʻe fai ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka.2 Aleaʻi ʻa e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he tala fakatātā ʻa Palesiteni Pēká fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo Hono misiona ke fakatou feau ʻa e fakamaau totonú mo e ʻaloʻofá. ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he pōpoaki ko ʻení ke mahino lelei ange ʻa e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ko hotau Fakamaau (vakai, Molonai 10:34) mo e Taukapó (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:5)?

Ako lahi ange

Konga 2

ʻOku Teuteuʻi Koe ʻe he Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke Ke Feʻiloaki mo e ʻOtuá

ʻĪmisi
kau tangata ʻi ha houalotu sākalamēniti

ʻI he ʻaho ʻo e fakamāú, te tau maʻu ai ha tofiʻa ʻi he puleʻanga ʻo e nāunaú. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. Oakesi: “Ko e puleʻanga ʻo e nāunau ʻoku tau maʻu ʻi he Fakamaau Fakaʻosí ʻoku fakapapauʻi ia mei he ngaahi fono ʻoku tau fili ke tauhi ki ai ʻi he palani ʻofa ʻa ʻetau Tamai Hēvaní [vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:22–24]. ʻOku ʻi ai ha ngaahi puleʻanga lahi ʻi he palani ko iá ke lava ʻo vahe kotoa ʻa ʻEne fānaú ki ha puleʻanga ke nau lava ʻo ʻkātakiʻí.’”3

ʻOku ʻi he kakato ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e fono kotoa pē ʻoku fiemaʻu ke tau muimui ki ai ʻi he moʻuí ni, ka tau maʻu ʻa e puleʻanga fakasilesitialé. Ko e taimi ʻoku tau fili ai ke muimui ʻia Sīsū Kalaisi pea moʻui ʻo fakatatau ki Heʻene ongoongoleleí, ʻoku tau teuteu ai ke tuʻu taʻe-ha-mele ʻi he ʻao ʻo e fakamaauʻanga ʻo e ʻOtuá (vakai, 2 Nīfai 9:13–15; 3 Nīfai 27:20–21).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Ko e fakatomalá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e teuteu ki he Fakamaau Fakaʻosí. Lau ʻa e ʻAlamā 34:31–35. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻoua naʻa fakatoloi ʻa e fakatomalá? Ko e hā ha meʻa ʻokú ke ongoʻi ʻe tokoni atu ke ke “teuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá”?

  • Kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻEikí ha ngaahi tuʻunga moʻui ke tokoni ʻi hono fakafuofuaʻi ʻa e mateuteu fakalaumālie ʻa ha taha ke papitaiso, fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí, ngāue ʻi ha fatongia, pe kau ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé. Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe he faingamālie ke talanoa mo ha taki lakanga fakataulaʻeiki ke tupulaki hoʻo feinga fakafoʻituitui ke moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí? Ko e hā ʻoku taau ai ke ke lau ʻa e ʻaho kotoa ko ha ʻaho ʻo e fakamāú?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Ko e vakaiʻi hoʻo moʻuí ko ha konga mahuʻinga ia ke teuteu ai ki he Fakamaau Fakaʻosí. Fakaafeʻi e kau mēmipa hoʻo kulupú ke nau lau ʻa e ʻAlamā 5:14–26 pea kumi ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe lava ke tokoni ʻi heʻetau fakakaukau ki hotau tuʻunga fakalaumālie ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. Aleaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi founga naʻe fakaafeʻi ai ʻe ʻAlamā hono kakaí ke nau teuteu ki he taimi te nau feʻiloaki ai mo e ʻOtuá. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi heʻetau feinga ke teuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá?

Ako lahi ange

Konga 3

ʻOku Fakahinohinoʻi Koe ʻe he Fakamoʻuí ke Ke Fakamaau Māʻoniʻoni

ʻĪmisi
ongo tangata ʻokú na talanoa

ʻOku tau fai ha ngaahi fili he ʻaho kotoa pē ʻo fakatatau mo ʻetau fakakaukau lelei tahá. Ko e taimi ʻoku tau fili ai ʻi he vahaʻa ʻo e totonú mo e halá pe leleí mo e koví, ʻoku tau fiemaʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke tataki ʻetau ngaahi filí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12). Ko e taimi ʻe niʻihi kuo pau ke tau fai ha ngaahi fili fekauʻaki mo ha kakai kehe pea mo e meʻa ʻoku nau fakahoko ʻi heʻetau moʻuí, hangē ko hono fili hotau ngaahi kaungāmeʻá pe ko hotau malí. ʻI he ngaahi meʻa peheé, ʻoku totonu ke tau manatuʻi e fakahinohino ʻa e ʻEikí ke “ʻoua ʻe fakamaau taʻe-māʻoniʻoni, koeʻuhí ke ʻoua naʻa fakamāua ʻa kimoutolu”(Liliu ʻa Siosfa Sāmitá, Mātiu 7:2).

ʻOku ʻikai teitei taau ʻa e fakaangá, lea fefeká, mo e ngaahi fakakaukau taʻeʻofá. “Tokanga ke mou angaʻofa ki homou kāingá; faitotonu, fakamaau māʻoniʻoni, pea failelei maʻu ai pē” (ʻAlamā 41:14). Ko e taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻa e fakamāú ʻi heʻetau fengāueʻaki mo e niʻihi kehé, ʻoku totonu ke tau feinga ke fakafōtunga ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo e ʻofa ki he niʻihi kehé (vakai, Mātiu 22:37–39).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki ai

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi: “ʻOku ‘i ai ha faʻahinga fakamaau ‘e ua: ko e ngaahi fakamaau fakaʻosí, ʻa ia ‘oku taʻofi ke ‘oua te tau faí, mo e ngaahi fakamaau fakakonga, ʻa ia ʻoku fakahinohinoʻi kitautolu ke tau fai kae makatuʻunga ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku māʻoniʻoni.”4 Ko e hā ha niʻihi ʻo e “ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku māʻoniʻoni” ʻe lava ʻo tokoni ke ke fakaʻehiʻehi ai mei hono fakamaauʻi hala ʻa e niʻihi kehé pe fakamaau taʻe-māʻoniʻoní?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Fakaʻaliʻali pe lau e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá:

    “ʻOku mau [fakatauange] ʻe [tokanga] hotau kāingá telia ʻa e loto ʻo e taha kehé, pea ʻaʻeva ʻi he ʻofa, ʻo fefakaʻapaʻapaʻaki ʻo laka ange ʻiate [kinautolu pē], [ʻo hangē ko ia] ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻEikí. …

    “Kapau ʻe lī ki tuʻa mei homou lotolotongá ʻa e ngaahi lauʻikoví, felauʻiʻakí, mo e ngaahi fakakaukau mo e loto taʻe-ʻofa kotoa: ka mou loto-fakatōkilalo, pea tanumaki ʻa e tefitoʻi moʻoni kotoa pē ʻo e angatonú mo e ʻofá, ʻe toki nofoʻia kimoutolu ʻe he ngaahi tāpuaki ʻa Sihová, pea te mou toki mamata ki ha ngaahi ʻaho lelei mo nāunauʻia; ʻe ʻi homou ngaahi matapaá ʻa e melinó, pea mo e tuʻumālié ʻi homou ngaahi ngataʻangá.”5

    Aleaʻi ʻa e founga ʻe lava ke hoko ai ʻetau ngaahi feinga ke fakaʻehiʻehi mei he fakamaau taʻe-māʻoniʻoní mo e tukuakiʻi ʻo e niʻihi kehé ke ʻomi ʻa e melinó mo e ngaahi tāpuakí. Ko e fē ha taimi naʻá ke ongoʻi tāpuekina ai ʻi haʻo feinga ke fakamaau māʻoniʻoni?

Ako lahi ange

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Gerrit W. Gong, “Toe Falala Pē,” Liahona, Nōvema 2021, 99.

  2. Boyd K. Packer, “The Mediator,” Ensign, May 1977, 54–56.

  3. Dallin H. Oaks, “ʻOfa Fakalangi ʻi he Palani ʻa e Tamaí,” Liahona, Mē 2022, 102.

  4. Dallin H. Oaks, “Judge Not’ and Judging,” Ensign, Aug. 1999, 7.

  5. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2011), 396–397.