Laipelí
Moihū ki he ʻOtua ko e Tamaí


“Moihū ki he ʻOtua ko e Tamaí,” Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí (2023)

ʻĪmisi
ko ha tangata ʻoku lotu

Fakahinohino ki hono Ako ʻo e Ongoongoleleí

Moihū ki he ʻOtua ko e Tamaí

Ko hono fakahaaʻi ʻetau ʻofa mo e tukupā ki he ʻOtuá

ʻI he taimi naʻe fehuʻi ai kia Sīsū Kalaisi pe ko e hā ʻa e fekau lahi tahá, naʻá Ne folofola ʻo pehē: “Ke ke ʻofa [ki he ʻEiki] ko ho ʻOtuá ʻaki ho laumālié kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa” (Mātiu 22:37). Naʻe fakahaaʻi haohaoa ʻe Sīsū ʻi he kotoa ʻo ʻEne moʻui fakamatelié ʻa e founga ke ʻofa ai ki he ʻOtua ko e Tamaí. Naʻá Ne fai “ʻa e meʻa kotoa pē kuo finangalo ʻa e Tamaí ke [Ne] fai talu mei he kamataʻangá” (3 Nīfai 11:11). ʻI hoʻo kiʻi tuʻu hifo ʻo fakakaukau ki he lahi ʻo e meʻa kuo fai ʻe he Tamai Hēvaní maʻaú, te ke ʻiloʻi ai ʻoku tupulaki hoʻo ʻofa kiate Iá mo hoʻo holi ke talangofua kiate Iá (vakai, Mōsaia 2:20–24). Ko e mōihuú ko ha founga mahuʻinga ia ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻetau houngaʻia ʻi he ʻofa ʻa e Tamaí pea fakahaaʻi ʻoku tau feinga ke ofi ange kiate Ia.

ʻOku ʻUhinga ki he Hā ʻa e Moihū ki he ʻOtua ko e Tamaí?

Ko e moihū ki he ʻOtuá ko hono foaki kiate Ia ʻetau ʻofá, talangofuá, ʻapasiá, ngāue tokoní, fakahīkihikí, hougnaʻiá mo e mateakí. ʻOku fekauʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne fānaú ke nau moihū ʻi he feohi mo e kakai tui kehé pea ʻi he liló foki. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono fakahaaʻi ʻe heʻetau ngaahi lotu moihuú ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻetau tukupā kiate Iá, ka ʻoku nau toe ʻomi foki ha mālohi ke tauhi ʻEne ngaahi fekaú.

Vakai fakalūkufua ki he tefitó: Moihū

Ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e ako ʻo e ongoongoleleí: ʻOtua ko e Tamaí, Lotú, Sākalamēnití, Ngaahi Temipalé, Moʻui ʻAki ʻa e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí

Konga 1

ʻOku Tau Moihū ki he ʻOtua ko e Tamaí ʻi he Huafa ʻo Sīsū Kalaisí

ʻĪmisi
ko ha tangata mo ha fefine ʻokú na lotu

Ko e ʻOtua ko e Tamaí ʻa e Pule Aoniu ʻo e ʻunivēsí. ʻI heʻene peheé, naʻá Ne fokotuʻu ai ha palani ki hono fakamoʻui mo e hākeakiʻi ʻo ʻEne fānaú. Naʻá Ne fekauʻi mai Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí ki he māmaní ke fai ha feilaulau fakalelei maʻatautolu kotoa. Ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e palani ʻa e Tamaí, kuo pau ke tau tui kiate Ia pea feinga ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻokú Ne fekau maí.

Naʻe fekau kia Mōsese ke “hū ki he ʻOtuá, he ko ia pē te ke tauhí” (Mōsese 1:15). Hili ha ngaahi senituli mei ai, ʻi he taimi naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻe he tēvoló ʻa Sīsū ke hū kiate iá, naʻe tali ange ʻe Sīsū, “Ke ke hū ki he ʻEiki ko ho ʻOtuá, pea ko ia pē te ke tauhí” (vakai, Mātiu 4:8–10). Talu mei he kamataʻangá, mo hono fekau ʻe he ʻOtua ko e Tamaí ki Heʻene fānaú ke nau “fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻokú ke faí ʻi he huafa ʻo e ʻAló” (Mōsese 5:8). ʻI hotau kuongá, naʻe fekauʻi ʻa Siosefa Sāmita, “Ke tauhi ki he [ʻOtuá] ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:5).

ʻOku tokoni hono fakamuʻomuʻa ʻo e Tamai Hēvaní ʻi heʻetau moʻuí ke tau ofi ange ai kiate Ia. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e fānau ʻo ʻIsilelí, “ʻOua naʻá ke maʻu mo au ha ʻotua kehe ʻi hoku ʻaó” (ʻEkesōtosi 20:3). Ko e tauhi tamapua ʻoku lau ki ai ʻa e folofolá ʻoku hoko ia ʻi he ʻahó ni ʻi he taimi ʻoku tau fakamahuʻingaʻi lahi ange ai ʻa e ngaahi meʻá pe kakaí ʻi he ʻOtuá mo hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú (vakai, ʻEkesōtosi 20:4–5; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:15–16). ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e taimi ʻoku tau fakahaaʻi ai ki he ʻOtuá ʻoku tau ʻofa kiate Ia ʻaki hotau lotó kotoa, ʻo hangē ko ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú, ʻoku tau ongoʻi ofi ange ai kiate Ia pea tau hoko ʻo hangē ko Iá. Ko e founga mahuʻinga taha te tau lava ai ʻo hū ki he ʻOtua ko e Tamaí ko e haʻu ki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí ʻi he tui mo e fakatomala pea feinga ke ʻaʻeva ʻi he hala ʻoku fakatau ki he moʻui taʻengatá (vakai, Sione 17:3). Ko kinautolu ʻoku nau ʻai ʻa e Tamai Hēvaní ke nofotaha ki ai ʻenau tokangá ʻi heʻenau moihuú, ʻe lava ke nau hoko ʻi ha ʻaho ʻo hangē ko Iá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:19–20).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki aí

  • ʻOku mahuʻinga ʻa e fili ke tui ʻoku ʻi ai ʻa e Tamai Hēvaní pea falala ki Hono potó mo e mālohí ki he hū loto-fakatōkilalo ki he ʻOtuá ʻi he moihuú. Lau ʻa e Mōsaia 4:9–10. Ko e fē ha taimi kuo ueʻi ai koe ʻe hoʻo tui ki he ʻOtuá ke ke fekumi ki Heʻene tokoní mo e fakamolemolé? Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e feinga ke fakatomala maʻu pē mo siʻaki ʻa e ngaahi angahalá ko ha konga mahuʻinga ʻo e moihū moʻoní?

  • Lolotonga Hono taimi ʻi he māmaní, naʻe fakahaaʻi mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e founga ke tau moihū ai ki he Tamai Hēvaní. Lau ʻa e Sione 5:19–20, pea fakakaukau ki he meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he potufolofola ko ʻení fekauʻaki mo e moihuú. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau ako ai fekauʻaki mo e ngaahi maaʻimoa ʻa e Tamaí mo e ʻAló? ʻE teuteuʻi fēfē nai koe ʻe ha ako ki he maaʻimoa ʻa e ʻOtuá ʻo hangē ko hono lekooti ʻi he ngaahi folofolá ke ke moihū ai kiate Ia?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Mamata ʻi he vitiō “I Am a Son of God” (6:30). Aleaʻi ʻa e meʻa naʻe ongoʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻi heʻenau ako fekauʻaki mo e aʻusia toputapu ʻa Mōsese mo e ʻOtuá. ʻE maluʻi fēfē nai kitautolu mei he ʻahiʻahí ʻi hono fakamuʻomuʻa ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá ko e meʻa mahuʻinga tahá? ʻE lava fēfē nai ʻe heʻetau feinga ke moihū ki he ʻOtuá ʻo teuteuʻi kitautolu ke tau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá?

Ako lahi ange

Konga 2

Te ke Lava ʻo Maʻu ha Mālohi Fakalaumālie ʻi he Taimi ʻOkú ke Kau Fakataha ai mo e Niʻihi Kehé ke Moihū ki he ʻOtuá

ʻĪmisi
kakai ʻi he lotú

ʻOku fakatahataha mai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he uike takitaha ʻi he ngaahi haʻofanga lotu fakalotofonuá ke lotu, maʻu ʻa e sākalamēnití, hivaʻi ha ngaahi himi, ako ʻa e ongoongoleleí, pea mo fakamālohia ʻenau feohi fakatahá. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke nau “ʻalu ki he fale ʻo e lotú pea ʻohake ai hoʻo ngaahi ouau toputapú ʻi hoku ʻaho tapú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9). Ko e ngaahi konifelenisi lahí, ʻa ia ʻoku fakahoko tuʻo ua ʻi he taʻú, ko ha ngaahi meʻa mahuʻinga ia ʻoku ʻomi ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha fakahinohino fakalaumālie ki he kāingalotu fakaemāmani lahi ʻo e Siasí. ʻOku lau ʻa e kau atu ki he ngaahi houalotu ʻa e Siasí kuo fokotuʻutuʻú ko ha founga mahuʻinga ia ke moihū ai ki he ʻOtua ko e Tamaí.

Makehe mei he moihū ʻi he ʻaho Sāpaté, ʻoku toe moihū foki mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he temipalé. ʻI he fale ʻo e ʻEikí, ʻoku maʻu ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia ʻoku teuteuʻi ai kinautolu ki he moʻui taʻengatá. ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻi heʻetau fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi ouau ko iá ke tau fetuʻutaki mo e ʻOtuá, ʻa ia ko hono ʻuhingá te tau lava ʻo ongoʻi ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí mo maʻu ʻa e melinó, iví, pea aʻu ki he fakahā fakatāutahá.

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki aí

  • ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e founga naʻe fakataha mai ai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Kalaisí ke moihū fakatahá. Lau ʻa e Molonai 6:5–9. Ko e hā ha ngaahi founga naʻe faitatau ai ʻenau sīpinga moihuú mo e meʻa ʻoku fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ʻaho ní? Te ke fakamatalaʻi fēfē nai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e moihū ʻi he ʻaho Sāpaté ki ha taha ʻokú ke fie fakaafeʻi ki he Lotú?

  • ʻI hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní ʻi he 1836, naʻe lotu ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá “ko e kakai kotoa pē ʻe hū ʻi he hūʻanga ʻo e fale ʻo e ʻEikí ke nau ongoʻi ʻa [e] mālohi [ʻo e ʻOtuá]” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:13). Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe hono tuku ha taimi ke moihū ʻi he fale ʻo e ʻEikí ke ke aʻusia ʻa e ongo ʻo e mālohi ʻo e ʻOtuá?

  • Toe vakaiʻi ʻa e pōpoaki “Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Moihuú” naʻe fai ʻe Pīsope Tiini M. Teivisí,1 ʻo kumi ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe he moihū fakamātoató ke ke tupulaki ʻi hoʻo hoko ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI hoʻo lau ʻa e leá, ko e hā ha ngaahi fakakaukau pe ongo naʻá ke maʻu fekauʻaki mo hoʻo ngaahi feinga ke moihuú?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi Hono Siasí ʻi hotau kuongá ke tāpuekina Hono kau muimuí. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻa e fiemaʻu ke ʻi ai ha siasí ʻi ha lea naʻá ne fai ʻi he konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2021.2 Toe vakaiʻi fakataha ʻa e “Ko e Fiemaʻu ke ʻi ai ha Siasí,” ʻo kumi ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he moihū mo e kakai tui fakalotu kehé. Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e kau atu ki he ngaahi fakatahaʻanga lotú ʻi he Siasí ki he tupulaki mo e fakalakalaka fakalaumālie ʻa ha tahá?

Ako lahi ange

Konga 3

ʻE Lava ke Hoko ʻa e Moihū ki he ʻOtuá ko ha Konga Hoʻo Moʻui Fakaʻahó

ʻĪmisi
fefine ʻi muʻa ʻi he temipale

Naʻe malangaʻi ʻe ʻAlamā ko e palōfita ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻa e ongoongoleleí ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga kakai masiva angé, ʻa ia kuo kapusi ki tuʻa mei he ngaahi houalotu ʻa e kakaí “ko e meʻa ʻi he taʻe-matamatalelei ʻo honau kofú” (ʻAlamā 32:2; vakai foki, veesi 1–12). Naʻá ne fakamatalaʻi ʻoku mahulu hake ʻa e moihuú ʻi he ʻalu pē ki he ngaahi fakatahá: “Vakai, kuo mou pehē ʻoku ʻikai te mou lava ʻo hū ki homou ʻOtuá koeʻuhí kuo kapusi ki tuʻa ʻa kimoutolu mei homou ngaahi falelotú. … Kapau ʻoku mou mahalo ʻoku ʻikai te mou lava ʻo hū ki he ʻOtuá, ʻoku mou hala lahi ai” (ʻAlamā 33:2). Makehe mei he moihū maʻu pē lolotonga ʻa e ngaahi houalotu ʻa e Siasí ʻi he Sāpaté, te ke lava ʻo aʻusia ha ongoʻi moihū ki he ʻOtuá ʻi he meʻa kotoa pē ʻokú ke faí. Te ke lava ʻo tanumaki ha tōʻonga moihū ʻi he taimi ʻokú ke tafoki ai ki he Tamai Hēvaní ʻi he lotú (vakai, ʻAlamā 32:3–11; 37:36) pea ʻi he taimi ʻokú ke fakahaaʻi ai hoʻo houngaʻia ʻi ho ngaahi tāpuakí (vakai, ʻAlamā 34:38). ʻE lava ke teuteuʻi koe ʻe he fanongo ki he mūsika ʻoku langaki moʻuí ke ke fefolofolai mo e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:12).

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki aí

  • Naʻe pehē ʻe he fefine Samēlia ʻi he vaitupú ʻe toki lava pē ke fai ʻa e moihuú ʻi ha ngaahi feituʻu toputapu. Lau ʻa e Sione 4:19–26. Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki he fefiné ni fekauʻaki mo e moihū moʻoní? Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo tanumaki ha ongoʻo e moihū ki he ʻOtuá ʻi hoʻo moʻuí?

  • Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofāsoni, “ʻOku fuʻu mahuʻinga kiate au, ʻa e lava ke u lotu ʻi ha faʻahinga taimi pea ʻi ha faʻahinga tūkunga pē ki he taloni ʻo e ʻaloʻofá, pea ʻe fanongo ʻa ʻeku Tamai Hēvaní ki heʻeku kolé, pea ʻe tautapa maʻaku hoku Taukapó, ʻa ē naʻe ʻikai Haʻane angahalá, pea naʻe lilingi hono taʻataʻá.”3 ʻE tokoniʻi fēfē nai ʻe he tafoki ki he Fakamoʻuí hoʻo holi ke moihū ki he Tamai Hēvaní?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fanongo ki he mūsika leleí ke tau fakatupulaki ha holi ke moihū ki he ʻOtuá. ʻE lava ʻe hono fakalea ʻoku langaki moʻuí ʻo fakatafoki ʻetau fakakaukaú ki he Tamai Hēvaní mo e ngaahi tāpuaki kuó Ne ʻomi ʻi he ʻaloʻofá. Hiki ha lisi ʻo e ngaahi hiva kuo nau tokoniʻi koe ke ke ongoʻi ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá. Aleaʻi fakataha ha ngaahi ʻuhinga ʻe lava ke lau ai ʻe he ʻOtuá ʻa e “hiva ʻa e kau māʻoniʻoní” ke hangē ha lotú (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:12).

Ako lahi ange