2010
Fiji: Ol Frut blong Fet
Epril 2010


Fiji Ol Frut blong Fet

Wan famle i faenem trutok, wan narafala famle i gro long sekol blong lav, mo fet blong tras blong wan yang woman.

Fiji, fastaem, i olsem wan ples we i stap hemwan longwe long ful wol—wan ples blong ronwe long ol problem blong ol kwik stael blong laef tedei. Be hemia i nomo olsem ia tedei. Plen, satelaet, mo bisnis naoia i karem i kam long ol so blong Fiji evri jalenj blong laef blong tedei we yu save faenem eni ples long wol tedei. Blong ol Jos memba blong Fiji, wei blong mitim gud ol jalenj ia hem i semmak olsem long eni nara pat blong wol: blong stap fetful blong obei long ol gospel prinsipol.

Tri eksampol blong Fiji i tijim olsem wanem ol prinsipol ia oli bildimap ol laef.

Famle Kumar

Joj Kumar i stap lukaotem wan wei blong mekemsua se bigfala boe blong hem, Raean, bae i laef long wan gudfala klin laef. Famle Kumar oli bin faenem moa: ol gospel trutok we i no save finis we i karem i kam long evriwan long olgeta, wan niu, hapi wei blong laef.

Gospel i bin leftemap famle blong hem, Brata Kumar i talem. “Mifala i bin spendem moa taem tugeta—moa kwaliti taem, wetem ol moa open rilesensip.” Oli gat famle prea evri dei, mo famle haos naet oltaem, hem i “wan samting ‘we oli mas’ mekem,” Raean i talem.

Raean ia nao i bin lidim rod i go long Jos.

Taem Raean i wan yang man, Joj Kuma i stap wari abaot rod we boe blong hem bae i folem long laef. Joj i bin wari se Raean mo ol fren blong hem oli no stap spendem gud taem blong olgeta, mekem se hem i faenem wan wei blong raonem boe blong hem wetem ol yang pipol we oli mekem samting i defren. Joj i bin lanem long wan kasen we i wok long Fiji LDS Jos Kolej, long Suva, se Raean i save kwalifae blong i go skul. (Jos Kolej hem i wan sekendri skul we i semmak long wan junia hae mo hae skul long ol narafala eria.)

Afta hem i go long Jos Kolej, fasin blong Raean i stat blong kam antap. “Hem i eksampol blong ol narafala studen,” Jos i talem. Bifo, hem i bin spendem tumas taem wetem ol fren blong hem blong folem ol krangke aktiviti. Be afta, mi luk ol laef blong ol studen blong Jos skul i defren, Raean i eksplenem se, “Mi bin lusum tingting blong mekem ol samting ia.”

Raean i bin kasem wan testemoni long gospel, mo papa mo mama blong hem oli bin glad wetem ol jenis long laef blong hem mekem se taem hem i bin askem tufala blong givim raet blong hem i baptaes mo kasem konfemesen, tufala i glad mo talem yes. Raean i lego grup blong ol olfala fren blong hem. Hem i bin gat ol niu fren.

Taem hem i askem papa mo mama blong hem blong tufala i lisin long ol misinari, be, “mitufala i no bin sua smol,” Joj i stap talem. Be, stil tufala i bin luk ol jenis we gospel i bin karem i kam long laef blong Raean, mekem se tufala i save se Jos i mas gud. Wan gudfala samting we i bin kamaot long gudfala fasin blong Raean hem i long nambatri mo las yia blong hem long Jos Kolej, hem i bin kam hed boe, wan ona we oli givim nomo long wan studen we i bin spendem ful taem blong hem long stadi long skul.

Sam jenis long fasin blong Raean i defren smol long papa mo mama blong hem blong fastaem. From wanem, olsem eksampol, oli no save fosem hem blong i kakae long fas Sandei blong manis? Be taem Raean i eksplenem stamba tingting blong livim kaekae, papa mo mama blong hem i bin andastanem se ol jenis long laef blong hem oli bin kamaot dip insaed long hem bitim we tufala i save luksave.

Mikael, yangfala brata blong Raean, i bin luk tu ol jenis long brata blong hem, mo Mikael i bin lisin long gospel. “Raean i bin stat blong go long ol Jos aktiviti, mo samting we i sapraesem mi hem i evri taem we Raean i kambak, hem i hapi,” Mikael i talem. “Mi jes givim nem blong miwan long ol misinari. Mi wantem blong tekem ol lesen. Mi wantem blong baptaes mo kasem konfemesen.”

Taem ol misinari oli stap prisentem ol lesen blong niu memba long Mikael afta long baptaes blong hem, mama blong hem, Alitiana, i stat blong lisin. Hemia i bin pusum hasban blong hem blong mekem semmak, mo i no longtaem tufala tugeta, Joj mo waef blong hem i bin kasem ol testemoni blong tufalawan.

Raean i bin gat janis blong i baptaesem mama mo papa blong hem i kam long Jos long 2006, sot taem bifo hem i go sev long Niu Silan Welington Misin. Afta, bifo Mikael i go long wan misin, hem i bin gat janis blong folem papa mo mama blong hem i go long tempol. Elda Mikael Kuma i bin go long Yuta Sol Lek Siti Saot Misin long Ogis 2008, sot taem nomo afta Raean i kambak long Niu Silan.

Pem taeting mo afta givim mane blong sapotem wan boe long misin i bin had blong famle Kuma. Mane we Brata Kuma i bin kasem i go evriwan blong pem rent blong haos mo o narafala impoten samting. Be oli mas mekem ol sakrifaes; ful famle i andastanem nid ia. Olsem eksampol, taem Brata Kuma i talemaot se bae oli no kaekae mit long naet ia, ful famle i andastanem. “I bin gat ol dei we bae mifala i kakae bred mo dring kokoa nomo,” Mikael i talem.

Raean i talem se hem i glad long sakrifaes blong papa mo mama blong hem. “Mi bin lanem se oli bin komitim tufala tru long ol kavenan we tufala i bin mekem.”

Yangfala brata blong Raean i bin talem se stat long taem we oli bin jenisim laef blong olgeta, “mifala i bin go tru gud long ol hadtaem olsem wan famle. Papa long Heven i bin helpem mifala.”

Konvesen blong famle ia,i hariap nomo i tajem ol narafala laef tu. Tufala kasen blong Raean mo Mikael we oli bin kam mo stap wetem ol famle Kumar, tufala i bin jusum tu blong lisin long ol lesen blong misinari mo joenem Jos.

Ol blesing blong ol sakrifaes blong ol famle Kumar i bin kam tugeta long saed blong wol mo long saed blong spirit, Brata Kumar i talem. Oli bin gat inaf mane blong i mitim ol nid blong olgeta. Mo afta Mikael i go long misin blong hem, Brata Kumar i bin faenem wan niu wok we hem i hop se bae i inaf blong hem i pemaot kaon blong olgeta moa kwik.

Be ol blesing long saed blong spirit we ol famle Kumar i bin kasem i impoten moa long ol laef blong olgeta. Joj mo Alitiana, tufala i bin gro tru long ol koling blong tufala—hem olsem presiden blong kworom blong ol elda long Lami Seken Wod, Suva Fiji Not Stek, mo Alitiana olsem seken kaonsela long wod Praemeri.

Raean i bin talem tu se lukluk blong hemwan long laef naoia i moa defren bitim hemia blong ol fren blong hem: “oltaem mi gat samting blong mekem—wan samting blong bildimap kingdom.” Blong plan from fiuja, hem i talem, gospel i mekem ol man we oli bilif “oli luk ol samting long wan tingting we i no save finis.”

Joj mo Alitiana Kumar tufala i bin save ol doktrin blong ol Kristin bifo tufala i harem gospel. Be tufala i no bin faenem kamfot long wanem oli bin tijim tufala long hem. “Long ol narafala relijin,” Brata Kumar i talem, “oli tijim yu blong yu fraet long kros blong God—blong yu fraet bigwan. Be Atonmen blong Jisas Kraes i givim long yu wan nara janis.”

Ol famle Kumar oli stap traem blong mekem evri gud samting we oli save mekem tru long seken janis ia.

Famle Naivaluvou

Peni mo Jieni Naivaluvou i bin dabolem saes blong famle blong tufala taem tufala i bin tekem fo gel Vanuatu we oli stap go long Fiji LDS Jos Kolej i kam insaed long famle blong tufala. Be ol famle Naivaluvou oli no luk samting ia olsem wan sakrifaes. Tufala i filim se tufala i bin kasem blesing blong mekem olsem ia. Wan long ol blesing ia, we tufala i bilivim, hem i wan moa pikinini, bebi Hagot, we i jes bon i kam insaed long famle blong olgeta Jenware 2009.

Long eli 2008 Bisop mo Sista Naivaluvou blong Tamavua Wod, Suva Fiji Not Stek, i bin harem se tu yang studen blong Vanuatu i nidim wan ples blong oli stap long hem, mekem se tufala i stap traem blong skelem ol situesen blong tufalawan. Ol boe blong tufala, Soane, we i gat 18 yia, mo Ros,we i gat 16 yia,oli stap longwe long hom from tufala i stap skul long Jos skul long Tonga, ples blong ol bubu blong papa blong tufala. Tufala gel Vanuatu ia oli stap go long skul, mo i mekem se papa mo mama blong tufala i mas spendem bigfala mane, wetem wan famle long Suva we oli no LDS.Tufala gel ia i save kam gud fren blong Andrea Naivaluvou we i jes gat 13 yia nomo; Andrea tu i stap go long Jos Kolej mo i stap kam hom long aftenun bifo papa mo mama i kambak long wok. Mekem se Brata mo Sista Naivaluvou i wantem blong tufala gel Vanuatu blong kam stap long hom blong olgeta olsem ia nomo mo no pem rent.

Ol gel ia oli wantem blong help blong pem sam bil blong haos, be oli luk se ol bil blong olgeta i smol nomo bitim taem we oli stap pem fastaem—wan blesing blong famle blong olgeta.

Long Epril, tu narafala gel Vanuatu i kam blong wan visit mo oli laekem filing we i stap long hom blong ol famle Naivaluvou. Wan sot taem afta tufala gel ia i askem sapos tufala i save kam stap wetem olgeta. Ol famle Naivaluvou oli glad blong tufala i kam stap wetem olgeta.

Olsem wanem nao i wok blong gat fo ekstra pipol long hom? “Mifala i bin bildimap wan rilesensip we i mekem se tufala i olsem gel blong mitufala nomo,” Bisop Naivaluvou i talem. Famle Naivaluvou oli bin mekem i klia long stat se ol gel ia bae oli olsem pat blong famle. Fo gel Vanuatu ia oli famle long olgeta bakegen, be long hom blong ol famle Naivaluvou, oli tritim olgeta wanwan olsem ol sista we oli bon long sem papa mo mama. Andrea Naivaluvou tu i kam blong akseptem tufala “olsem ol sista blong mi,” hem i talem; ol bigfala gel ia oli lukaot long hem mo tu, helpem hem wetem homwok blong hem taem i gat wan nid. Fofala gel ia oli singaotem Bisop mo Sista Naivaluvou Ta mo Na—we i minim “Papa” mo “Mama” long lanwis Fiji.

Ating bae hem i fastaem, Sista Naivaluvou i talem, se ol gel Vanuatu we oli stap go long Jos Kolej oli bin save stap wetem ol famle memba. Papa blong wan long ol gel ia, taem hem i kam visit, i bin talemaot bigfala tangkyu blong hem long ol famle Naivaluvou from lav we oli bin soemaot long gel blong hem.

Sista Naivaluvou i poenemaot se wan long ol gel ia, gel blong wan distrik presiden long Vanuatu, hem i bin wan bigfala eksampol long famle blong olgeta tru long fet blong hem; Bisop Naivaluvou i talem se eksampol blong gel ia i bin helpem famle blong hem blong oli mas mekem skripja stadi mo famle prea oltaem.

Brata mo Sista Naivaluvou i talem se oli bin kasem blesing from ol samting long wol ia from oli stap serem samting wetem ol narafalawan. Ol risos blong olgeta i bin kam moa. Mo Sista Naivaluvou i bilif se blesing blong hem, blong hem i gat bebi bakegen afta 13 yia i kam folem strong tingting blong olgeta blong serem lav wetem ol narafalawan.

Taem tufala boe blong Naivaluvou i kambak hom long en blong skul yia blong olgeta long Tonga, tufala tu i bin akseptem ol yang woman ia olsem pat blong famle. Be ating Soane i save mekem eksius se tufala i no stret sista blong hem. Hem i bin plan blong kam wan deit blong go long wan skul danis wetem wan long ol yang woman ia. Hem i bin plei wan rol olsem wan naesfala yang man.

Taem ol fofala gel ia i finisim skul yia blong olgeta mo bae oli gobak hom long Vanuatu long let 2008, ol hat blong olgeta i sore blong oli talem tata long olgeta, Bisop Naivaluvou i talem. I olsem we hem mo waef blong hem i stap talem gudbae long fo gel blong tufala. Mo taem wan niu yia i stat long 2009, ol famle Naivaluvou oli glad blong welkamem bakegen fofala “gel” blong olgeta—wetem tu moa.

Wetem fo rum blong silip nomo long hom blong olgeta, sam bae oli tingting se bae oli mekem olsem wanem blong mekem rum blong sikis yang woman antap long gel mo niu bebi blong olgetawan. Be famle Naivaluvou oli no hadwok nating blong wokemaot samting ia.

From we, hem i no wan problem blong spes. Hem i wan simpol samting blong bildimap sekol blong lav blong olgeta.

Asenata Ramasima

Long 2008, Asenata Ramasima i bin winim tu hae awod blong ol studen long Fiji LDS Jos Kolej. Faswan, oli bin jusum hem olsem wan daks, o wan top studen long skul. Awod ia i kam wetem wan skolasip blong skul. Be Asenata i bin kasem tu Laeon blong Lod Awod, we oli stap givim long ol studen we oli soemaot gudfala eksampol olsem ol seminari studen. Hem i laekem seken awod blong hem bitim faswan, from hem i rimaenem hem long olsem wanem hem i bin traem blong yusum fet long Papa long Heven long evri laef blong hemwan.

Laef i givim long Asenata plante hadtaem finis, nomata we hem i gat 19 yia nomo. Be yet hem i stap soemaot glad—glad long save se hem i gat wan famle we i no save finis from oli bin sil long Suva Fija Tempol long 2001 mo glad long save se hem i bin save mo lavem Papa long Heven.

Asenata hem i las bon blong ol faef pikinini, afta long fo brata. Taem papa blong olgeta i bin ded, hem i stap talem, bigfala brata blong olgeta, i bin stap sev olsem wan misinari, i bin leftemap tingting blong olgeta se papa blong olgeta i no lus long olgeta; be bae hem i stap kolosap long olgeta oltaem.

Ol brata blong hem oli bin wok blong sapotem famle blong olgeta, taem mama blong olgeta i kam wan ejen long saed blong spirit blong i holemtaet olgeta tugeta. Ol pikinini oli laki taem oli stap folem eksampol blong papa mo mama blong olgeta.

“Papa blong mi hem i wan insperesen long mi. Hem i tijim mifala oltaem blong, ‘Wokhad, wokhad,’” Asenata i talem sloslo. Blong wokhad long skul hem i wei blong givim ona long papa blong hem mo helpem mama blong hem. Skolasip we i kam wetem daks awod ia hem i wan gudfala kontribusen we Asenata i bin mekem long ol kos blong edukesen blong hemwan.

Eksampol blong papa mo mama i givim long hem tu wan fandesen blong edukesen blong hem long saed blong spirit. “Evri dei long hom mifala i kasem ol tijing blong papa mo mama tru long famle skripja riding,” Asenata i talem. Mama blong hem, hem i ademap, i gohed blong bildim fandesen ia blong famle blong hem.

Skripja stadi blong Asenata hemwan i bin helpem hem blong i kipim mo mekem fet blong hem i strong moa long Jisas Kraes. Hem i mekem taem blong skripja stadi nomata wanem i stap long taemtebol blong hem.

Fet long Jisas Kraes long narasaed, i bin helpem hem blong i stap kolosap long Papa long Heven blong hem i save askem givhan blong Hem. “Mi save se Hem i stap oltaem,” Asenata i talem. “Sapos mi mekem wanem Hem i wantem mi blong mekem, bae Hem i stap wetem mi, mo Spirit blong Hem bae i konfemem long mi wanem i raet.”

Givhan ia hem i impoten taem sam yang woman we oli gat sem yia olsem Asenata oli traem blong talem long hem blong “pleiplei smol” long wei we olgeta oli stap mekem olsem—dring, smok, putum jastiti long saed. Be “ol samting ia oli agensem ol prinsipol blong mi,” Asenata i talem, mo from fet blong hem mo sefti we hem i filim long givhan blong Papa long Heven, “mi save talem no.”

Seves long Jos, Asenata i talem, i bin helpem hem blong i bildimap sam tras we sapos i no bin hemia bae hem i no save gat tras. Hemia bae hem i impoten taem hem i finisim skul blong hem long Jos Kolej, from afta hem i hop blong save go long Brigam Yang Yunivesiti long Provo, Yuta, o BYY–Hawae blong stadi akaonting.

Ol ples ia oli longwe long hom blong famle we i stap long wan rurol eria aotsaed long Suva. Yu no fraet blong stap longwei long hom? Asenata i tingting long kwestin ia blong wan smol taem, afta i givim wan long ol bigfala smael blong hem. Yes, hem i ansa—be bae hem i mas mekem blong i mitim ol gol blong hem.

I isi blong bilivim se Asenata bae i mekem wanem hem i talem. Be naoia, hem i bin stap mekem gud finis blong mitim ol gol blong hem. Mo olsem ol narafala fetful memba long Fiji, hem i bin faenem se hemi bin gro long saed blong spirit mo progres long wol ia from hem i bin yusum fet blong hem mo hem i bin stap kipim ol komanmen.

Ol foto i kam long Don L. Searle

Joj, Alitiana, mo Raean Kumar.

Elda Mikael Kumar taem hem i stap sev long Yuta Sol Lek Siti Saot Misin.

Fored: Peni, Jieni, mo Andrea Naivaluvou. Biaen: Soane mo Ros Naivaluvou.

Suva Fiji Tempol.