‘Inisititiuti
Vahe 23: ʻAlamā 1—4


Vahe 23

ʻAlamā 1–4

Talateú

Naʻe fehangahangai ʻa ʻAlamā ko e Siʻí mo ha ngaahi faingataʻa lahi lolotonga ʻene ngāue ko e taulaʻeiki lahi ʻi he Siasí pea mo e ʻuluaki tuʻi fakamaau lahi ki he kau Nīfaí (vakai, ʻAlamā 4:18). Naʻe tuʻu fakatuʻutāmaki fakatouʻosi e Siasí mo e puleʻangá mei he kau tangata ne nau fekumi ke fakaʻaongaʻi e lotú mo e politikí ki he lelei pē ʻanautolú. Naʻe fakafetau ʻa Nēhoa ki he Siasí ʻaki hono fakaʻaongaʻi e ngāue fakataulaʻeiki kākaá ke fokotuʻu ha kautaha lotu mo e ngāue ke tohoakiʻi ai ha tokolahi (vakai, ʻAlamā 1). Ko ʻAmelikaí, ko ha tangata ʻi he kautaha ʻa Nēhoá, naʻá ne fakafepakiʻi e puleʻanga foʻou ʻo e kau fakamāú ne toki fokotuʻú hili ia ha ʻikai lava ʻene feinga ke hoko ko e tuʻí (vakai, ʻAlamā 2–3). Fakatokangaʻi ange e founga lotu ʻa ʻAlamaá, fakaʻaongaʻi e tui ki he ʻOtuá, pea ngāue leva ke lavaʻi e palopalema takitaha ne fepaki mo iá. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke muimui ai ki he sīpinga ʻa ʻAlamaá ʻi hoʻo fehangahangai mo hoʻo ngaahi faingataʻaʻia fakatāutahá.

Fakamatalá

Tohi ʻa ʻAlamaá

  • ʻI hono fakatahatahaʻi ko ia e Tohi ʻa Molomoná, naʻe fehangahangai ai ʻa Molomona mo ha ngaahi faingataʻa pe ko e hā e meʻa ʻe fakakau ʻi he lekooti ne fakanounouʻí. Kae kehe, ko ha tuʻutuʻuni ʻe ua naʻe maʻu ai e fakahinohino ki he ngaahi meʻa naʻá ne filí. ʻUluakí, naʻe tala ʻe he ʻEikí kia Molomona ke “tohi ʻa e ngaahi meʻa kuo tuʻutuʻuní” (3 Nīfai 26:12). Uá, naʻe ʻilo ʻe Molomona ko ʻene lekōtí ʻe toki ʻomi ia he ngaahi ʻaho kimui ní ʻi he taumuʻa ki hono tānaki ʻo ʻIsileli kuo fakamoveteveteʻí ki he ngaahi fuakava ʻa e ʻEikí (vakai, Ngaahi Lea ʻa Molomona 1:1–11; 3 Nīfai 26:6–12; 29:1–9; 30:1–2). ʻOku mahino kiate kitautolu, ko e taimi ko ia ne fakapapauʻi ai ʻe Molomona ʻa e meʻa ʻe ʻētitaʻí, naʻe puleʻi ia ʻe he ongo meʻa lalahi ko ʻení.

    ʻOku ʻaonga ke fakafehoanaki e lōloa ʻo e ngaahi tohi ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi taimi naʻe hoko aí. Ko e fuʻu lahi ko ia ʻo e meʻa naʻe tohi ʻi ha kiʻi vahaʻataimi nounou he hisitōliá ʻokú ne fakatokanga ai ki he kau laukongá ko e hisitōlia ko ia he taimi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻa ia ne ʻi he tohi ʻa ʻAlamaá ʻoku fakatefito hono tataú mo ʻene ʻaongá ki hotau taimí. Ki ha fakafehoanaki lahi ange, vakai ki he saati, “Ngaahi Peesi ʻo e Tohi ʻa Molomoná mo e Vahaʻataimí ” ʻi he fakamatala fakalahí (peesi 472).

ʻAlamā 1:3–4. Naʻe Ako ʻAki ʻe Nēhoa “ ʻOku Totonu ke Manakoa e Akonakí”

  • Naʻe ngāue ʻaki ʻe Nēhoa e fakahekeheké mo e tokāteline loí ke tohoakiʻi ʻaki e kau muimui ne fakafetau ki he Siasi ʻo e ʻOtuá. Naʻe manakoa ʻene ngaahi akonakí koeʻuhí he naʻa nau fakamolemoleʻi e faiangahalá ʻi he hingoa pē ʻo e siasí. Naʻá ne fakaʻaiʻai e faiangahalá, ʻo fakatonuhiaʻi ʻaki ʻa e pehē “ ʻi he ngataʻangá, ʻe maʻu ʻe he kakai fulipē ʻa e moʻui taʻengatá” ʻo tatau ai pē pe ko e hā honau ʻulungāanga fakatāutahá (ʻAlamā 1:4).

    ʻĪmisi
    ʻOku akoʻi ʻe Nēhoa e loí

    Jerry Thompson, © IRI

    Naʻe kole mai ʻe ʻEleta L. Tomu Peuli ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke tau maʻu e loto-toʻa ke fakafisingaʻi e kau Nēhoa ʻo onopōní mo ʻenau ngaahi pōpoaki manakoá: [“Naʻe saiʻia e kakaí ʻi he ngaahi lea ʻa Nēhoá, pea neongo e manakoa ʻene tokāteliné ki he tokolahi, ka naʻe hala. ʻI heʻetau fehangahangai mo e ngaahi fili lahi he moʻuí, ʻoku ʻikai ko e ngaahi pōpoaki faingofua mo manakoa pē ʻo e māmaní ʻa e meʻa ʻoku tonu ke filí, ka ʻe fie maʻu ha loto-toʻa ʻoku lahí ke fili ʻa e meʻa ʻoku totonú”] (ʻi he Conference Report, Oct. 1993, 88–89; pe Ensign, Nov. 1993, 67).

  • ʻI he ʻAlamā 1:4 naʻe akoʻi ʻe Nēhoa ʻe “maʻu ʻe he kakai fulipē ʻa e moʻui taʻengatá.” ʻoku fakahaaʻi ʻe he veesi 16 ko e ngāue fakataulaʻeiki kākaá ko e “malanga ʻaki ʻa e ngaahi tokāteline loi … koeʻuhi ko e ngaahi koloá mo e lāngilangí.” Ko e taha e ngaahi tokāteline loi ʻoku faʻa poupouʻi ʻe kinautolu ʻoku halaia he ngāue fakataulaʻeiki kākaá ko e pehē ko ia ʻe “fakamoʻui ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi he ʻaho fakaʻosí, pea ʻoku ʻikai totonu ke nau manavahē pe tetetete” (veesi 4). Ko e palopalema lahi ʻo e ngāue fakataulaʻeiki kākaá he ʻoku ʻikai ha akonaki ia ai ʻo kau ki he fakatomalá, “He naʻa nau kau ki he kautaha lotu ʻo Nēhoá, ʻo ʻikai te nau tui ki he fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá” (ʻAlamā 15:15).

  • Naʻe fakahinohinoʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e kau faiako ʻo e ongoongoleleí ke sio ki he Fakamoʻuí pea tokoniʻi ʻenau fānau akó ke fai e meʻa tatau: “He ʻikai ke teitei taʻofi ʻe ha faiako ʻi he ongoongoleleí ʻa e vakai ʻa e [fānau akó] ki he ʻEikí ʻaki haʻane tuʻu ʻi honau halá pe te ne poupouʻi ʻa e lēsoní ʻaki haʻane feinga ke hakeakiʻi pe tuʻuaki pē ia. ʻOku ʻuhinga ia ki he ʻikai feinga ʻa e faiako ʻo e ongoongoleleí ke fai ʻa e ngaahi ngāue fakataulaʻeiki kākā, ʻa ia ʻoku ‘malanga ʻaki mo fokotuʻutuʻu ʻe ha kau tangata ʻa kinautolu ko ha maama ki māmani, koeʻuhí ke nau maʻu ha totongi mo e fakamālō ʻa e māmaní’ (2 Nīfai 26:29). ʻOku ʻikai malanga ʻa e faiako ʻo e ongoongoleleí ‘ke [nau] manakoa’ (ʻAlamā 1:3) pe ‘koeʻuhí ko e ngaahi koloá mo e lāngilangi’ (ʻAlamā 1:16). ʻOkú ne muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga fakaofo ko ia ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa ia ‘naʻe ʻikai lelei ange ʻa e tokotaha malangá ʻi he tokotaha fanongó, pea ʻikai foki lelei ange ʻa e faiakó ʻi he tokotaha ʻoku akó’ (ʻAlamā 1:26). Te na hanga fakatouʻosi pē ki he ʻEikí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1999, 102; pe Liahona, Sānuali 2000, 96).

ʻAlamā 1:5–6, 16. Ngāue Fakataulaʻeiki Kākaá

  • Naʻe fakaʻaiʻai ʻe Nēhoa e ngāue fakataulaʻeiki kākaá mo e hikiʻi pē ʻo kitá ke maʻu ai e koloá mo e lāngilangí. Naʻe fakahā ʻe he ngaahi sīpinga ʻa Nēhoá ʻa e totonu ke tau huʻuhuʻu kiate kinautolu ʻoku fekumi ke ongoongoa fakatāutahá pe tuʻumālie mei heʻenau malangá. Naʻe ʻosi fakaʻuhingaʻi ʻe Nīfai ia e ngāue fakataulaʻeiki kākaá: “Ko e ngāue fakataulaʻeiki kākaá ʻa hono malanga ʻaki mo hono fokotuʻu ʻe he kau tangatá ʻa kinautolu ko ha maama ki māmani, koeʻuhí ke nau maʻu ha totongi mo e fakamālō ʻa e māmaní; ka ʻoku ʻ ʻikai te nau feinga ki he lelei ʻa Saioné. Vakai kuo tapui ʻe he ʻEikí ʻa e meʻá ni” (2 Nīfai 26:29–30).

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngāue fakataulaʻeiki kākaá ki he kau faiako ʻi he Siasí: “Ka ʻi ai pē ha faʻahinga meʻa te ke fai ʻe koe pe ko au ʻi heʻetau hoko ko ha faiakó ke tohoakiʻi mai ai e tokangá kiate kita—ʻi he ngaahi pōpoaki ʻoku tau fakahokó, ʻi he ngaahi founga ʻoku tau fakaʻaongaʻí, pe ʻi hotau ʻulungāanga fakatāutahá—ko ha founga fakataulaʻeiki kākā ia te ne taʻofi e founga fakafaiako ʻaonga fau ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ‘ ʻOkú ne malangaʻaki nai ia ʻi he Laumālie ʻo e moʻoní pe ʻi ha founga kehe? Pea kapau ʻoku fai ia ʻi ha founga kehe ʻoku ʻikai mei he ʻOtuá ia’ (T&F 50:17–18)” (“Seek Learning by Faith” [an evening with Elder David A. Bednar, Feb. 3, 2006, 4, www.ldsces.org).

ʻAlamā 1:7–9. Naʻe hoko ʻa Kitione “Ko ha Meʻangāue ʻi he Toʻukupu ʻo e ʻOtuá”

  • ʻOku hā ʻi he lekōtí ko Kitioné “ko ha meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá” (ʻAlamā 1:8). ʻI heʻene hoko ko ha mēmipa ʻo e kakai ne nofo he fonua ko Nīfaí, naʻá ne fakafepakiʻi e taki angakovi ʻa e Tuʻi ko Noá (vakai, Mōsaia 19:4). ʻI he konga kimuí, ne hoko ʻa Kitione ko ha “ ʻeikitau ʻa e tuʻí” lolotonga e pule ʻa Limihaí pea hoko ko ha konga mahuʻinga ʻi hono fakatolonga e nofoʻangá mo tokoni ke nau hola ki Seilahemalá (vakai, Mōsaia 20:17; 22:3–9). ʻI Seilahemalá, naʻá ne aʻusia ha tuʻunga moʻui māʻolunga ne fie maʻu ki ha akonaki ʻi he Siasí (vakai, Mōsaia 23:14). ʻI he taimi ne fetaulaki ai ʻa Kitione mo e ngaahi akonaki loi ʻa Nēhoá, naʻá ne valokiʻi ʻa Nēhoa “ ʻaki e ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá” (ʻAlamā 1:7). Ko hono olá, naʻe teʻia ʻa Kitione ko ʻene taukapoʻi ʻa e tuí. Naʻe fuʻu fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ʻeikitaú ni ʻe he kakaí, ko e akonaki, mo e māʻata pea nau fakahingoa ki ai e teleʻá mo e koló fakatouʻosi ko hono fakalāngilangiʻi (vakai, ʻAlamā 2:20; 6:7).

ʻAlamā 1:13–15. Ko e hā ʻa e Mateʻanga Fakamā?

  • Naʻe tāmateʻi ʻa Nēhoa ʻi heʻene fakapoongi ʻa Kitioné. Naʻe tala ʻe he folofolá “naʻá ne fepaki ai mo ha mateʻanga fakamā” (ʻAlamā 1:15), ʻa ia ʻoku ʻuhinga ko e “fuʻu fakamā; palakū; mole e ngeiá” (Noah Webster’s First Edition of an American Dictionary of the English Language, 1828 [1967]).

ʻAlamā 1:17–18. Tautea Maté

  • Ko e fono ʻeni ʻa e ʻOtuá “Ko ia ʻoku lilingi ʻa e toto ʻo e tangatá, ʻe lilingi hono totó ʻe he tangatá” (Sēnesi 9:6). ʻI he 1889 naʻe teuteu ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fanongonongo fekauʻaki mo e tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he tautea maté:

    “ ʻOku mau fai atu ʻi he loto māluʻia ʻa e fanongonongó ni, ʻa ia.:

    “ ʻOku lau ʻe he Siasí ni ko hono lilingi ha toto ʻo ha taha ko e meʻa fakalilifu tahá ia. ʻOku mau lau ko hano toʻo ha moʻui ʻa ha taha, tuku kehe ka ʻoku fakatatau ia ki he lao fakasivilé, ko ha hia matea ʻa ia ʻoku totonu ke lilingi ha toto ʻo ha taha fai hia, hili ha hopo ʻi ha fakamāuʻanga fakalao ʻo e fonuá. …

    “Ko e ngaahi fakahā ʻa e ʻOtuá ki he Siasí ni ke hoko e maté ko e tautea ia ki he hia mateá, pea fie maʻu ke ʻave ʻa e kau maumau lao ki he moʻuí mo e koloá ke fakamāuʻi he ngaahi lao ʻo e fonuá” (“Official Declaration,” Millennial Star, Jan. 20, 1890, 33–34).

ʻAlamā 1:19–20, 25. Kātakiʻi e Fakatangá

  • Ko kinautolu ʻoku muimui ki he ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ʻoku nau fehangahangai maʻu pē mo e fakatangá. Naʻe faleʻi ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973) ʻa kinautolu ʻoku fakatangaʻí ke ʻoua naʻa fakangofua honau ngaahi faingataʻaʻiá ke taʻofi ʻenau fakalakalaka fakalaumālié pe tūkia ai ʻenau holi ki he māʻoniʻoní:

    “Ke fakatangaʻi ha taha koeʻuhi ko e māʻoniʻoní ʻi ha ngāue maʻongoʻonga ʻa ia ʻoku ngali tuʻu fakatuʻutāmaki ai e moʻoní mo e angamaʻá mo e totonú ko ha meʻa ia ʻoku faka-ʻOtua. … Ko e uesia lahi taha ʻe maʻu mei he fakatangá ʻoku ʻikai ko e fakatangá ka ko e malava ʻe he meʻa naʻe hoko ki he niʻihi ne fakatangaʻí ʻo taʻofi ʻenau holi ki he māʻoniʻoní koeʻuhí ko e meʻa totonu ʻoku nau fakahokó. ʻOku lahi e hoko ʻa e fakatanga ko iá ko e siʻisiʻi ʻa e mahinó, he ʻoku faʻa angamaheni ʻaki pē ʻe he kakai tangatá hono fakafepakiʻi ha meʻa ʻoku ʻikai mahino kiate kinautolu. ʻOku ʻi ai e niʻihi ʻo e fakatangá ko e haʻu ia mei ha kakai tangata ʻoku nau loto pē ke fai kovi. Ka ko e hā pē hano faʻahinga tupuʻanga, ʻoku hangē ʻoku fakamāmani lahi pē ʻa hono fakatangaʻi ko ia ʻa kinautolu ʻoku nau fai ha ngāue ʻoku totonú. …

    “… Kapau te ke tuʻu maʻu ʻi he totonú neongo e manuki ʻa e matangá pe ngaohikovia fakaesinó, ʻe fakakalauni ʻaki koe e tāpuaki maʻongoʻonga ʻo e fiefia taʻengatá. Meʻa ní ʻoku toe hoko mai ʻi hotau ʻahó ʻa e fie maʻu ko ia ne fepaki mo e niʻihi ʻo e kāingalotú pea aʻu ki he kau ʻaposetolo he ʻaho kimuʻá, ke foaki ʻenau moʻuí ki hono taukapoʻi ʻo e moʻoní? Kapau ʻe toe hoko mai e taimi ko iá, fakatauange pē ʻe fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ke nau lavaʻi ia!” (Decisions for Successful Living [1973], 61–62).

ʻAlamā 1:26. “Naʻe Tuku ʻe he Kau Taulaʻeikí ʻEnau Ngāué ke Akoʻi ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá”

  • ʻI he ʻAlamā 1, fakatokangaʻi ange e fakafehoanaki ʻe Molomona e hīkisia ʻa Nēhoá mo e kau taulaʻeiki loto-fakatōkilalo mei he Siasi ʻo e ʻOtuá. Naʻe tui ʻe Nēhoa “ ʻa e kofu fakataungataʻa ʻaupito,” pea malanga “koeʻuhi ko e ngaahi koloá,” pea hiki hake hono lotó ʻi he laukau, ʻo tui ʻokú ne māʻolunga ange ʻi he niʻihi kehé (vakai, ʻAlamā 1:5–6, 16). ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe ʻikai ke tui ʻe he kau taulaʻeiki moʻoní ha vala fakataungataʻa ʻaupito, ka naʻa nau malanga taʻe ʻi ai ha totongi mo ha holi ke fakalakalaka e niʻihi kehé, ʻo ngāue ʻaki honau nimá ke maʻu hanau tauhi, pea ʻikai lau ʻoku nau lelei ange ʻiate kinautolu ʻoku fanongó (vakai, ʻAlamā 1:26–27; vakai foki, Mōsaia 18:24; 27:5). ʻI he kotoa e Tohi ʻa Molomoná ne ʻi ai ha ngaahi falukunga kakai kehekehe ne nau fakaʻaongaʻi e ngaahi akonaki pe kautaha lotu ʻa Nēhoá (vakai, ʻAlamā 1:16; 16:1–12). Naʻe hanga ʻe he kautahá ni ʻo fakahīkihikiʻi honau kau taki ne ngali fakalaumālié ʻo aʻu ki ha tuʻunga ne nau fokotuʻu ai ha kalasi māʻolunga ʻo e kau taulaʻeikí pea vahevahe fakatuʻutuʻunga e kakaí. Naʻe faʻa hanga ʻe he kau takí ni ʻo fokotuʻu pē kinautolu ke māʻolunga pea fakamamahiʻi e kakaí mo fakatangaʻi e masivá (vakai, Mōsaia 11:3–6; 23:39; 24:8–9; ʻAlamā 31:23–32:5). ʻI hono kehekehé, ʻAlamā 1:26 naʻe akoʻi mai ko e founga ʻa e ʻEikí ke fokotuʻu ha fatongia ko ha kau taki lakanga fakataulaʻeiki.

ʻAlamā 1:26–31. Fakamāʻopoʻopo ʻa e Ngaahi Meʻa ʻo e Siasí

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ko hono fakamāʻopoʻopo ko ia e Siasi ʻo e ʻEikí ʻoku lahi ange e meʻa ʻoku fie maʻú ʻi hono fai pē ʻo e papitaisó:

    [“ ʻOku mau fakatokangaʻi ko e anga ko ia hono fokotuʻu e Siasi ʻo e ʻEikí ʻoku lahi ange ia ʻi hono papitaiso pē ʻo e kakaí. ʻI he vahe ʻuluaki ʻo ʻAlamā ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻoku tau maʻu ai ha ngaahi meʻa ne hoko ʻo fakahaaʻi mai ai e founga ki hono fakamāʻopoʻopo e Siasi ʻo e ʻEikí. …

    “Tuku ke tau fakatokangaʻi ange e foungá ni:

    “ ʻUluakí, ʻoku akoʻi ʻa e ngaahi tokāteliné [vakai, ʻAlamā 1:26].

    “Uá, ʻoku lau ʻe he kāingalotu kotoa pē ʻoku nau tuʻunga tatau (vakai, veesi 26).

    “Tolú, ʻoku nau ngāue kotoa; ʻoku nau ngāue pea maʻu ʻa ia ʻoku totonu ke nau maʻú (vakai, veesi 26).

    “Faá, ʻoku nau foaki ʻenau koloá ki he masivá; ʻoku nau fetauhiʻaki (vakai, veesi 27).

    “Nimá, ʻoku nau mapuleʻi ʻenau ngaahi holí ka ʻi he taimi tatau ʻoku nau tokangaʻi ʻenau ngaahi fie maʻú (vakai, veesi 27). …

    “Naʻe ʻikai hoko e fuʻu liliu lahí ni, koeʻuhí naʻe foaki ha ʻū meʻa ki he kakaí, ka koeʻuhí he naʻe akoʻi kinautolu pea kamata ke nau tokoniʻi pē kinautolu pea mo tokangaʻi e kau faingataʻaʻiá. Naʻe hoko ia he taimi naʻa nau foaki ai kinautolu ʻi he founga ʻa e ʻEikí pea kamata leva ke tupulaki e ngaahi tūkunga ne nau ʻi aí.

    “Ko e founga ko ʻeni hono fakamāʻopoʻopo ʻo e Siasí ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ia ʻi ha faʻahinga feituʻu pē”] (ʻi he Conference Report, Oct. 1979, 133–34; pe Ensign, Nov. 1979, 91).

ʻAlamā 1:27. Valá mo e Fōtungá

  • ʻOku toutou fakatokanga mai e Tohi ʻa Molomoná ki he ngaahi angahala ʻo e hīkisiá mo e vahevahe fakakalakalasi ʻoku hā mai ʻi he taimi ʻoku kamata ke tui ai ʻe he kakaí “e vala fakataungataʻa ʻaupitó” (ʻAlamā 1:6). Kuo faleʻi e kāingalotu ʻo e Siasi e ʻEikí ke fakaʻehiʻehi mei he vala ʻoku mamafá mo e teu ʻo fuʻu tōtuʻá. ʻOku totonu foki ke nau fakaʻehiʻehi mei he ʻāʻāvea he ngaahi sīpinga ʻoku mamafá (vakai, T&F 42:40). Ka neongo iá, ʻoku totonu ke “maʻa mo matamatalelei” e kau ākonga ʻa Kalaisí” (ʻAlamā 1:27).

    ʻĪmisi
    Vala lelei e kakai lalahi kei talavoú

    Ko e fakamatala ʻeni ʻa e tohi tufa Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: “ ʻI he taimi ʻoku hā maau ai ho fōtungá pea taau mo ho teungá, ʻokú fakaafeʻi leva ai e takaua [ʻo e] Laumālié. … Feinga maʻu pē ke ke hā maʻa mo maau pea fakaʻehiʻehi mei he fakalālāfuaʻá pe ʻaiʻainoaʻia ʻa e teuteú, fōtungá mo e ʻulungāangá. Fehuʻi loto pē kiate koe, ‘Te u ongoʻi fiemālie nai ʻi hoku fōtungá o kapau ne u ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí?’” ([2001], 15–16).

ʻAlamā 2:4–6. Ko e Leʻo ʻo e Kakaí

  • Naʻe ikunaʻi ʻe he leʻo ʻo e kakaí ʻa e feinga ko ia ʻa ʻAmelikai ke toʻo e totonu mo e faingamālie fakalotu ʻa e kakaí. Fakakaukau ange ki he meʻa ne mei hokó kapau naʻe ʻikai fili ʻa e kau Nīfai angatonú. ʻI he ngaahi puleʻanga fakatemokalati hotau taimí, ʻoku ʻi ai ha fatongia toputapu ki he Kāingalotu kotoa pē ke fili mo tākiekina hono sosaietí ki he leleí ʻi hono paotoloaki e angatonú, anga fakapotopotó, angaleleí, mo ha kau taki faitotonu mo tauhi lao (vakai, T&F 98:10).

  • Naʻe fakalotolahiʻi kitautolu ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke hiki hake hotau leʻó ʻo fakafepakiʻi e aafe ki he koví ʻi hotau ʻahó: “ ʻOku fie maʻu ke tau manatu ki he lea naʻe fai ʻe ʻEtimani Pēkí: ‘Ko e meʻa pē ʻe taha ʻoku fie maʻu kae ikuna ai ʻa e koví, ko e nofo ʻataʻatā pē ʻa e kau tangata leleí taʻe te nau fai ha meʻa.’ ʻOku fie maʻu ke tau hiki hake hotau leʻó fakataha mo e kakai loto hohaʻa kehe ʻi he māmaní ʻo fakafepakiʻi ʻa e ngaahi ʻulungāanga ko ʻeni ʻoku lolotonga hake maí. ʻOku fie maʻu ke tau fakahā ki he niʻihi ʻoku nau fakapaʻanga e ngaahi mītia taʻefeʻungá, kuo tau pāhia. ʻOku fie maʻu ke tau poupouʻi e ngaahi polokalama mo e ngaahi tuʻuaki ʻoku lelei mo langaki moʻuí. Kapau te tau ngāue fakataha mo e ngaahi kaungāʻapí pea mo e ngaahi kaungāmeʻa ʻoku nau hohaʻa tatau mo kitautolú, te tau lava ke ʻoatu ha pōpoaki mahino kiate kinautolu ʻoku nau fakalele ʻa e ngaahi mītia taʻefeʻungá. ʻE maʻu pē honau ngaahi tuʻasilá ʻi he ʻInitanetí pea mo kinautolu ʻoku nau kaungā ngāue ʻi he feituʻu ko iá. ʻOku ʻikai ke ʻiloʻi ʻe he kakai tokolahi ia ʻene ʻaonga ʻo e ngaahi tohí mo e ngaahi ʻī-meilí” (ʻi he Conference Report, Oct. 2003, 17; pe Liahona, Nōvema 2003, 18).

ʻAlamā 2:28–31. Naʻe Fakamālohia ʻa ʻAlamā mo e Kau Nīfaí ʻe he ʻOtuá

  • Naʻe ʻosi talaʻofa e ʻEikí kimuʻa atu ki he kau Nīfaí te Ne tokoniʻi kinautolu mei he kau Leimaná kapau te nau angatonu (vakai, 2 Nīfai 5:25). Ko ia, ʻi he taimi ko ia ʻo e fie maʻu lahi taha, naʻa nau ui ʻa e kau Nīfaí ki he ʻOtuá pea naʻe “fakamālohia ʻe he toʻukupu ʻo e ʻEikí” (ʻAlamā 2:28). ʻI he feinga tau tatau pē, naʻe “fakamālohia” ʻe he ʻOtuá ʻa ʻAlamā ʻaki e malava ke ne ikunaʻi hono ngaahi filí, ko e tali ia ki heʻene tuí (vakai, ʻAlamā 2:30–31).

ʻAlamā 3:4. Naʻe Fakaʻilongaʻi ʻe he Kau ʻAmelikaí Honau Sinó

  • Naʻe hanga ʻe he kau ʻAmelikaí ʻo “fakaʻilongaʻi ʻa kinautolu ʻaki ʻa e lanu kulokula ʻi honau laʻé” ke tala ai honau faikehekehe mo e kau Nīfaí (ʻAlamā 3:4, 18). ʻI hotau taimí, naʻe faleʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) e kau talavoú mo e kau finemuí ke tauhi honau sinó ke toputapu ʻo ʻikai ke tā-tatauʻi:

    “ ʻOku hoko mai leva ʻa e meʻa kuo pūkea ai ʻa e niʻihi ko hono tā-tatau ʻo e sinó. ʻOku ʻikai mahino kiate au ʻa e ʻuhinga ʻoku loto ai ha talavou—pe finemui—ke fakamamahiʻi hono sinó ʻi haʻane fakakoviʻi ʻa e kilí ʻaki ʻa e ngaahi fakatātā lanu kehekekehe ʻo e kakai, fanga manu, mo e ngaahi fakaʻilonga kehekehe. Ko e tā-tataú ko ha meʻa ia ʻe nofo maʻu, tuku kehe ʻo kapau ʻe ngāue ʻaki ha founga ʻe taha ʻoku fakamamahi ʻaupito pea toe fakamole lahi ki hono toʻo iá. ʻE ngaahi tamai, fakatokanga ki homou ngaahi fohá ke oua te nau tā-tatauʻi honau sinó. Mahalo naʻa nau fakafepakiʻi hoʻomou lea angé he taimí ni, ka ʻe aʻu ki he taimi te nau fakamālō atu ai kiate kimoutolu. Ko e tā-tataú ko hano tohitohiʻi ia ʻo e temipale ʻo e sinó.

    “ ʻOku pehē foki mo hono fakaava ʻo e sinó ke liunga lahi ʻa e ngaahi hau ʻi he telingá, mo e ihú, pea aʻu ki he ʻeleló. ʻOku nau pehē nai ko e meʻa fakaʻofoʻofa ia? … Kuo ʻosi fakahā ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke taʻofi ʻa e tā-tataú, kae ʻumaʻá foki hono ‘fakaava ʻo e sinó ki ha ngaahi meʻa kehe mei he ngaahi founga fakafaitoʻó.’ Neongo iá, ʻoku ʻikai te mau lau ʻo kau ‘ki hono fakaava ʻo e telingá ʻe he kakai fefiné ki ha foʻi hau pē ʻe taha’—ʻe taha” (ʻi he Conference Report, Oct. 2000, 70–71; pe Liahona, Sānuali 2001, 68).

ʻAlamā 3: 5. Naʻe Liliu ʻe he Kau ʻAmelikaí Honau Fōtungá ke Tatau mo e Kau Leimaná

  • Naʻe liliu ʻe he kau ʻAmelikaí honau fōtungá ke tatau mo e kau Leimaná. ʻOku tokolahi ha Kāingalotu he ʻahó ni ʻoku nau ongoʻi lōmekina ke muimui he ākenga vala ʻo e māmaní. Ko e vala mo e teuteu ʻoku fuʻu tōtuʻá ʻokú ne fakafaikehekeheʻi ai e kau talangataʻá mei he kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí. Ko kinautolu ʻoku nau muimui ki he ākenga fakamāmani ko ʻení ʻoku nau “talangataʻa ki he palōfitá pea fetongi ʻaki ia, e muimui ki he ngaahi sīpinga ʻa e māmaní” (vakai, “Questions and Answers,” New Era, Mar. 2006, 14; Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 14–16).

  • Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻa e kau talavou ʻoku nau maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ko e ngaahi ākenga fakamāmani ʻo e valá mo e fōtungá te ne tuli ʻe ia e Laumālie ʻo e ʻEikí:

    “ ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi kautaha ia ʻoku nau poupouʻi ʻa e ngaahi faka-kengi ko ʻení mo ʻenau ngaahi faihiá ʻaki ʻa e mūsiká, ʻa e faʻahinga vala ʻoku nau tuí, ʻa ʻenau tōʻonga leá, ngaahi tuʻunga moʻuí, pea mo e ngaahi ʻulungāangá. Kuo nofo hamou niʻihi ʻo vakai atu ki homou ngaahi maheni ʻoku nau ʻahiʻahiʻi ʻa e ākenga foʻou ʻoku hake maí ʻo nau lau tokua ʻoku ‘hā matamatalelei’ mo ‘tōtōatu,’ pea iku ai pē ʻo nau kau ki he ngaahi tōʻonga moʻui ko ʻení. …

    “… ʻOku ʻikai ke u tui au te mou lava ʻo mateakiʻi ʻa e moʻoní mo e totonú lolotonga ko iá ʻoku mou tui ha faʻahinga meʻa ʻoku taʻefeʻunga mo ha tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ʻa e ʻOtuá” (ʻi he Conference Report, Oct. 1997, 51–53; pe Tūhulu, Sānuali 1998, 47).

ʻAlamā 3:26–27. “He ʻOku Maʻu ʻe he Tangata Kotoa pē ʻa e Totongi Meiate Ia ʻokú Ne Fie Talangofua Ki aí”

  • Ko e kupuʻi lea heliaki ko ia ko e “he ʻoku maʻu ʻe he tangata kotoa pē ʻa e totongi meiate ia ʻokú ne fie talangofua ki aí” ʻokú ne fakaafeʻi ʻa e taha laukongá ke fakakaukauʻi ko ia ʻa e tokotaha ngāué ʻa ia ʻe fakapapauʻi ʻe heʻene ngaahi filí ʻene pule ngāué pe ko e ʻOtuá pe ko Sētane (vakai, ʻAlamā 3:27). ʻI he tuʻunga ko ʻení, ko e foʻi lea ko e fié ʻoku ʻuhinga ia ki he falala pe mapelu ki he tafaʻaki ʻe tahá pe tafaʻaki ʻe tahá. Ko ia ai, ko kinautolu ko ia ʻoku falala pe mapelu kia Sētané ʻoku vave pē ʻenau ʻiloʻi ʻoku nau ngāue kiate ia pea maʻu e “mamahi taʻengatá” (ʻAlamā 3:26).

    Ko e aofangatukú, ko e ngaahi fili ko ia ʻoku fai he moʻuí te ne tala pe ko hai naʻá te fili ko e taha ʻokú te ngāue ki ai ʻo taʻengatá. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi heʻene pehē: [“ ʻOku faʻu ʻaki ʻetau moʻui fakaʻahó ha ngaahi fili ʻe lauafe. Hili ha ngaahi taʻu ʻoku fakatahatahaʻi e ngaahi fili ko ʻení pea ʻe hā lelei mai ai ʻa e meʻa ko ia ʻoku tau mahuʻingaʻia aí”] (ʻi he Conference Report, Oct. 1980, 29; pe Ensign, Nov. 1980, 21).

ʻAlamā 4:9–12. “Ko ha Fuʻu Maka-Tūkiaʻanga”

  • ʻI he kamata ke hīkisia e kāingalotu ʻo e Siasí, naʻe hoko ʻenau ngaahi sīpinga koví ko ha maka-tūkiaʻanga kiate kinatolu naʻe ʻikai ke kau ki he Siasí (vakai, ʻAlamā 4:9–12; 39:11). Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e talanoa ki ha talavou naʻe fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa ʻi heʻene ako ki he ongoongoleleí koeʻuhí ko e anga ko ia e tōʻonga ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí kiate iá:

    “Naʻe ʻikai ko ha mēmipa ia ʻo e Siasí. Naʻe faimālohi ia mo ʻene mātuʻá ʻi ha siasi kehe.

    “Naʻá ne manatu ki heʻene kei tupu haké, ʻo ne pehē naʻe faʻa tukuhifo ia ʻe hono kaungā tangata Siasí, ʻo nau ngaohi ia ke ne ongoʻi taʻeoliʻia mo nau manukiʻi ia.

    “Naʻá ne fehiʻa ʻaupito ai ki he Siasí ni mo hono kakaí. Naʻe ʻikai ha meʻi lelei naʻá ne sio ki ai ʻiate kinautolu.

    “Naʻe mole e ngāue ʻene tamaí pea pau ai ke nau hiki. ʻI he feituʻu foʻou ne nau hiki ki ai ʻi hono taʻu 17, naʻe lava ke ne hū ai ki he kolisí. Pea ko e fuofua taimi ia naʻá ne ongoʻi ai e māfana ʻo e feohi fakakaungāmeʻá, pea kole ange ai ʻe ha taha ko Lisiate ke ne kau ki ha kalapu naʻe palesiteni ai. Naʻá ne tohi ʻo pehē:

    “‘Ko e fuofua taimi ia heʻeku moʻuí ke u ongoʻi ʻoku fie maʻu au. Naʻe ʻikai ke u ʻilo pe te u tali fēfē ia, kae fakafetaʻi ne u kau ki ai. … Ko ha ongo ia ne u manako ai, ʻa e ongoʻi ne ʻi ai haku kaungāmeʻá. Ne u lotua he kotoa ʻeku moʻuí ke maʻu ia. Pea kuo tali mai ʻe he ʻOtuá e lotu ko iá hili ʻeni ha taʻu ʻe 17 ʻeku tatali.’

    “ ʻI hono taʻu 19 naʻá ne tēniti fakataha ai mo Lisiate lolotonga haʻana ngāue he tutuku e akó. Naʻá ne fakatokangaʻi naʻe lau ʻe Lisiate ha tohi he pō kotoa pē. Naʻá ne ʻeke pe ko e hā e tohi ʻokú ne laú. Naʻá ne talaange ko ʻene lau e Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne hoko atu ʻo pehē:

    “‘Ne u afeʻi leva ʻema talanoá peá u ʻalu ʻo mohe. He ko e tohi ia naʻá ne maumauʻi ʻeku fiefia heʻeku kei siʻí. Ne u feinga ke fakangaloʻi ka ne ʻosi ha uike mo e ʻikai pē ke u mamohe. Ko e hā ʻokú ne lau ai ia he pō kotoa peé? Ne ikai ke u faʻa matuʻuaki hono taʻemaʻu ha tali ki he fehuʻí. Ko ia ʻi ha pō ʻe taha ne u fehuʻi ange pe ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ʻa e tohí. Ko e hā e meʻa ʻoku ʻasi aí? … Naʻá ne kamata lau mei he meʻa naʻá ne ngata aí. Naʻá ne lau ʻo fekauʻaki mo Sīsū pea mo ʻEne hā ki he ongo ʻAmeliká. Naʻá ku fuʻu ʻohovale. Naʻá ku fakakaukau au ʻoku ʻikai tui ʻa e kau Māmongá ia kia Sīsū.’ …

    “Kimui ange ai ne folau e talavoú ni mo hono kaungāmeʻá. Naʻe ʻoange kiate ia ʻe Lisiate ha Tohi ʻa Molomona mo kole ange ke ne lau leʻolahi ia. Naʻá ne fai ia, pea fokifā pē kuó ne ongoʻi hono ueʻi ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní.

    “Ne ʻalu pē taimí mo e tupulaki ʻene tuí. Naʻá ne loto ke papitaiso. …

    “Ko e ngataʻanga ia ʻo e talanoá, ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa lalahi he talanoa ko iá. Ko e tahá ko e ʻulungāanga māʻulalo ne fai ange kiate ia ʻe hono kaungāmeʻa Māmongá.

    “Hokó, ko e ʻulungāanga ne fai kiate ia ʻe hono kaungāmeʻa foʻou ko Lisiaté. Naʻe fehangahangai ia mo e meʻa ne ʻuluaki hoko kiate iá. Naʻe iku ai ki heʻene ului mo papitaiso, neongo naʻe ngalingali he ʻikai hoko” (ʻi he Conference Report, Apr. 2006, 62–63; pe Liahona, Mē 2006, 59–60).

ʻAlamā 4:14. Tauhi Maʻu ha Fakamolemole ʻo e Ngaahi Angahalá

  • ʻOku ʻikai ngata pē hono akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻoku lava ke maʻu ha fakamolemole hoʻo ngaahi angahalá ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí, ka ʻokú ne toe akoʻi foki kuo pau ke tauhi maʻu ai ha fakamolemole ʻo hoʻo ngaahi angahalá (vakai, ʻAlamā 4:14; mo e Mōsaia 4:11). Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Melioni G. Lomenī (1897–1988) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ko hono tauhi totonu ʻetau ngaahi fuakavá mo tokangaʻi e niʻihi kehé ʻe lava ai ke tau tauhi maʻu ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá: [“ ʻOku toe ʻi ai nai ha veiveiua ʻoku makatuʻunga ia ʻi heʻetau fetauhiʻakí ʻa hono tauhi maʻu ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá? Kapau ʻoku tau tui ki he ngaahi akonakí ni, kapau ʻoku tau pehē ke tau muimui ki he Fakamoʻuí mo ʻEne kau palōfitá, pea kapau ʻoku tau loto ke tauhi totonu ʻetau ngaahi fuakavá mo maʻu e Laumālie ʻo e ʻEikí ʻi heʻetau moʻuí, tā kuo pau leva ke tau fai e ngaahi meʻa naʻe lea ʻaki mo fai ʻe he Fakamoʻuí”] (ʻi he Conference Report, Oct. 1980, 136; pe Ensign, Nov. 1980, 92).

ʻAlamā 4:19. Fai ha Fakamoʻoni ʻoku Haohaoá

  • ʻI he fie maʻu ko ia ke toe fakafoki mai e kakaí, naʻe ʻilo ʻe ʻAlamā ia “kuo hoko hono malanga ʻaki ʻo e folofolá ko ha fuʻu meʻa ke takiakiʻi ai ʻa e kakaí ke fai ʻa ia ʻoku totonú—ʻio, naʻe mālohi lahi ange ʻene ngāue ʻi he fakakaukau ʻa e kakaí ʻi he heletā, pe ko ha toe meʻa kehe” (ʻAlamā 31:5). Naʻe fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e fie maʻu ʻe he māmaní ke fanongo ki ha ngaahi fakamoʻoni ʻoku haohaoá:

    [“ Te mou manatuʻi naʻe tukuange ʻe ʻAlamā ʻa e nofoʻanga fakamāú koeʻuhí ke ne maʻu e taimi mo e mālohi ki ha ngāue lahi ange: [ʻAlamā 4:19]

    “Pea ʻi he ʻuhinga tatau, ʻoku fie maʻu ʻe he māmaní he ʻahó ni ha mālohi ʻo e fakamoʻoni haohaoá. ʻOkú ne fie maʻu ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea kapau ʻe fanongo ʻa e māmaní ki he ongoongolelei ko iá, kuo pau ke ʻi ai ha kau talafekau ke nau akoʻi ia”] (“There Must Be Messengers,” Ensign, Oct. 1987, 2).

  • Naʻe faleʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻa e Kāingalotú ke fai ha fakamoʻoni ʻoku haohaoá:

    “ ʻI hono fakalea mahinongofuá, ko e fakamoʻoní—fakamoʻoni moʻoní, ʻoku fai ʻaki e Laumālié pea fakapapauʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní—ʻe liliu e ngaahi moʻuí. ʻOkú ne liliu e founga hoʻo fakakaukaú mo e meʻa ʻokú ke faí. ʻOkú ne uesia e meʻa kotoa ʻokú ke fokotuʻutuʻu ke fakamuʻomuʻá mo e fili kotoa ʻokú ke faí. …

    “ ʻOku ou hohaʻa ʻi he meʻa ʻoku ou aʻusia he kotoa ʻo e Siasí koeʻuhí he fuʻu tokolahi hotau kāingalotu ʻoku lahilahi pē ʻenau fakamoʻoní ki he ‘ ʻOku ou fakamālō’ mo e ‘ ʻOku ou ʻofa,’ pea tokosiʻi ʻoku nau lea ʻi he loto-fakatōkilalo mo fakamātoato pe mahinongofua,‘ ʻOku ou ʻilo.’ Ko hono olá, ʻoku ʻikai faʻa maʻu ʻi heʻetau ngaahi fakatahá he taimi ʻe niʻihi ʻa e fakamoʻoni moʻoní, ongo mālohi e laumālié ke ne ueʻi e lotó pea ke ʻuhinga mālie, ʻo ʻomi ha ola lelei ki he moʻui ʻa kinautolu ʻoku fanongo ki heʻenau fakamoʻoní.

    “ ʻOku totonu ke toe lahi ange hono fakatefito ʻetau ngaahi houalotu fakamoʻoní ʻi he Fakamoʻuí, ko e ngaahi tokātelineʻ o e ongoongoleleí, ko e ngaahi tāpuaki ʻo e Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, pea mo e ngaahi akonaki ʻo e folofolá. ʻOku totonu ke fetongi ʻaki e ngaahi talanoá, ngaahi fefonongaʻakí, mo e ngaahi malangá ʻa e ngaahi fakamoʻoni ʻoku haohaoá. …

    “… Ko hono fai e fakamoʻoní ko e ‘fakamoʻoni ʻaki e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní; ke fai ha lea molumalu ʻo fakatefito he moʻoni ʻo e ʻilo fakatāutahá pe tuí’ (Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakamoʻoní”). ʻOku hanga ʻe hono fakahaaʻi mahino ʻo e moʻoní ʻo ʻai ha faikehekehe ʻi he moʻui ʻa e kakaí. Ko e meʻa ia ʻokú ne liliu ʻa e lotó. Ko e meʻa ia ʻoku lava ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻo fakamoʻoniʻi ki he loto ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá.

    “Neongo ʻoku lahi ha ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai ha fakamoʻoni ki ai, ʻi heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí, ka ʻoku fie maʻu ia ke tau akoʻi ha ngaahi moʻoni tefito pea vahevahe atu ia ki he niʻihi kehe ʻoku ʻikai ke tau tui fakalotu tataú. Fakamoʻoni ko ʻetau Tamaí ʻa e ʻOtuá pea ko e Kalaisí ʻa Sīsū. ʻOku fakatefito e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Naʻe toe fakafoki mai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e kakato ʻo e ongoongolelei taʻengata ʻo Sīsū Kalaisí, pea ko e Tohi ʻa Molomoná ko e fakamoʻoni ia ki hono moʻoni ʻo ʻetau fakamoʻoní” (ʻi he Conference Report, Oct. 2004, 42–43; pe Liahona, Nōvema 2004, 40–41).

  • Naʻe fai mai ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā (1907–1995) ha fakatokanga ʻo kau ki he fakamoʻoni tangí:

    “Tuku ke u ʻoatu ha lea fakatokanga ki he kaveingá ni. … ʻOku ou hohaʻa ʻi he taimi ʻoku ngali ke fakatataua ai e ongo mālohí pe tangi laulaú mo e maʻu ʻo e Laumālié. Ko hono moʻoní ʻe lava e Laumālie ʻo e ʻEikí ke ne ʻomi ha ongo mālohi fakaeloto, kau ai e loʻimataʻiá, ka ʻoku ʻikai totonu ke hanga ʻe he faʻahinga ongo ʻoku hā atu ki tuʻá ʻo ʻai ke maʻu hala ai ha taha ʻo pehē ko hono maʻu ia ʻo e Laumālié.

    “Kuó u nofo ʻo siofi e tokolahi e kau takí he ngaahi taʻu lahi pea mau fevahevaheʻaki fakataha ha ngaahi aʻusia fakalaumālie ʻe niʻihi ʻoku hāhāmolofia mo ʻikai faʻa fakamatalaʻi. Ko e ngaahi aʻusia ko iá ʻoku kehekehe kotoa pē, ʻoku takitaha pē hono founga makehe, pea ko e ngaahi momeniti toputapu ko iá ʻe lava pe ʻikai lava ke kau ai ha loʻimataʻia ia. ʻOku lahi pē taimi ʻoku faʻa hoko aí, ka ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku faʻa kau ai e mātuʻaki fakalongolongó” (“Eternal Investments” [an evening with President Howard W. Hunter, Feb. 10, 1989], 3, www.ldsces.org).

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí

  • Ko e hā e ʻuhinga ne toutou fakatokanga mai ai e Tohi ʻa Molomoná ki hono tui “e vala matuʻaki fakataungataʻá” (ʻAlamā 1:6, 27, 32) mo e tō ʻa e fakamamafá he ngaahi koloa ʻo e māmaní? Ko e hā ha ngaahi sīpinga, ākenga, pe fōtunga ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ai e Kāingalotu ʻo e Siasí?

  • ʻE anga fēfē hoʻo ngāue ʻaki ho leʻó ke taukapoʻi ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui, ngaahi totonu, mo e ngaahi monūʻia ʻo e Siasí he ʻaho ní?

Ngāue ke Faí

  • Lau e ʻAlamā 1–4, fakaʻilongaʻi kotoa e ʻū veesi ʻoku kau ki he koloá, vala fakataungataʻá, mo e ngaahi meʻa muna ʻo e māmaní. Fakatokangaʻi ange ʻa e ola ʻoku fai ʻe he ngaahi fakaʻaliʻali ʻo e koloá ki he kau mēmipa angatonu ʻo e Siasí. Tohi ha lea miniti ʻe tolu ki he nima ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻo fai ke tauhi ai kinautolu mei hono aʻusia ha ola kovi fakalaumālie mei he koloá.

  • Fakafehoanaki ʻa e ʻAlamā 1:3–6, 16–20 ki he ʻAlamā 31:12–29 mo hiki ha lisi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku nau fai tatau aí. Ko e hā e ʻuhinga ne matamatalelei ai ki he kakai tokolahi e ngaahi akonaki ʻa Nēhoá mo e lotu ʻa e kau Sōlamí?

  • ʻI he uhouhonga ʻo e taú, naʻe kalanga ʻa ʻAlamā ki he ʻOtuá ke maʻu ha tokoni (vakai, ʻAlamā 2:30). ʻI he tali ki he tui ʻa ʻAlamaá, naʻe “fakamālohia” ia ʻe he ʻOtuá ʻaki ʻene malava ke ikunaʻi hono ngaahi filí (ʻAlamā 2:31). Kumi ha meʻa kehe ʻe ua ne aʻusia ʻi he Tohi ʻa Molomoná naʻe fakamālohia ai ʻe he ʻOtuá ha niʻihi kehe. Fakakaukau ki ha taimi ne fakamālohia ai koe ʻe he ʻEikí, pea hiki e meʻa naʻá ke aʻusiá ʻi hoʻo tohinoá, kapau naʻe teʻeki ai ke ke hiki ia.