‘Inisititiuti
Vahe 7: 2 Nīfai 1–3


Vahe 7

2 Nīfai 1–3

Talateú

ʻOku ongongofua mo mālohi ʻa e ngaahi lea akonaki mo e faleʻi fakaʻosi ʻa Līhai ki heʻene fānaú. ʻI ha founga mahino mo ola lelei naʻá ne akoʻi hono foha ko Sēkopé ʻo kau ki he fekauʻaki ʻa e Fakatupú, Hingá, mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Naʻá ne ʻoange ki hono foha ko Siosefá ʻene fakahā fakapalōfita ʻo kau kia Siosefa ko e foha ʻo ʻIsilelí, kau ai ʻene fakamoʻoniʻi ʻa e Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he tokotaha ʻe ui ai hono hingoá he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko Siosefa Sāmita ko e Siʻí. ʻI hoʻo ako ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí, pea pehē ki he fakahoko ʻo e ngaahi kikite ʻo kau ki hono Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe tupulaki hoʻo fakamoʻoni ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá mo ʻEne tokanga ki Heʻene fānaú kotoa.

ʻĪmisi
Fakaʻauha ʻo Selusalemá

Gary Kapp, © IRI

Fakamatala

2 Nīfai 1:5–11. “Ko ha Fonua ʻo e Tauʻatāina”

  • Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994) ko ʻAmeliká ko ha fonua ʻo e tauʻatāina kuo vaheʻi ki hono Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí: “Naʻe palani ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e hoko mai ʻa e Kau Tangata naʻa nau ʻiloʻi ʻa e puleʻanga mo e fonua ko ʻAmeliká ko ha talateu mahuʻinga ia ʻoku fakatau ki hono toe fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí. Fakamanatu ʻa e meʻa ne folofola ʻaki ʻe hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻi he meimei taʻu ʻeni ʻe ua afe kuo hilí ʻi he taimi naʻá Ne ʻaʻahi ai ki he fonua ko ʻeni ʻo e talaʻofá: ‘He ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga fakapotopoto ʻa e Tamaí ke fokotuʻu ʻa kinautolu ʻi he fonuá ni, pea ke fokotuʻu ʻa kinautolu ko e kakai tauʻatāina ʻi he māfimafi ʻo e Tamaí koeʻuhí ke ʻalu atu ʻa e ngaahi meʻá ni’ (3 Nīfai 21:4). Ko ʻAmelika, ʻa e fonua ʻo e tauʻatāiná, ne hoko ia ko e feituʻu ke fakatefito ai ʻa e ngaahi ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni ki Hono Siasi kuo toe fakafoki maí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1987, 3; pe Ensign, Nov. 1987, 4).

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā ʻEtuate ʻAila ʻo e Kau Fitungofulú ʻoku lava ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí ʻi ha feituʻu pē ʻoku nofo ai ʻa e kāingalotu faivelengá: “ ʻOku liliu ʻa e tuʻunga ʻo e kakaí mo e ngaahi puleʻangá tuʻunga ʻi he fakalakalaka ʻa e māmaní; neongo iá, ʻoku lahi ʻaupito ha ngaahi feituʻu pehē, pe ko ha feituʻu moʻunga māʻolunga momoko, ngaahi teleʻa māfaná, ngaahi ngatangataʻanga ʻo e ngaahi vaitafé, pe ʻi he ngaahi feituʻu toafá, ʻa ia ʻoku nofo ai ha kāingalotu ʻo e Siasí, kuo pau ke ʻi ai maʻu pē ha niʻihi ʻoku nau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ko ʻení, ko ia ʻoku nau tāpuekina ai ʻa e toenga ʻo e kakaí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1995, 39; pe Tūhulu, Siulai 1995, 37).

2 Nīfai 1:13–23. ʻĀ hake mei he “Mohe ʻo Helí”

  • ʻOku fakaʻatā ʻe he talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻa Sētane ke ne kākaaʻi kitautolu, pea tau fakangaloʻi ai ʻa e maama mo e moʻoni kuo tau toki akó. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e tuʻunga fakatuʻutāmaki ko ʻení ʻo pehē: “ ʻOku hangehangē ko e taha ʻo e ngaahi nunuʻa ʻo e talangataʻa ki he ʻOtuá ko e fakatupu ko ia ʻo e ongonoa fakalaumālie feʻunga ke ne tāpuni ha faʻahinga ongo pē ʻi he taimi kuo motu ai ʻa e fehokotaki mo e ʻOtuá. ʻIkai ngata pē ʻi he fakaʻau māmālie ke mole atu ʻa e fakamoʻoniʻi ʻo e moʻoní, ka naʻa mo e ngaahi manatu ki he meʻa naʻe ʻi hono tuʻunga ʻi he māmá [ʻoku kamata] ke hangē… ha misí” (“A Life Founded in Light and Truth,” Brigham Young University 2000–2001 Speeches [2001], 81).

2 Nīfai 1:22. Fakaʻauha Taʻengatá

  • ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e veesi 22 ʻi he 2 Nīfai 1 ʻe fakaʻauha pe mate ʻa e laumālie mo e sino ʻo e faiangahalá. ʻOku fakanatula ke taʻengata hotau ngaahi laumālié, pea ʻe toe tuʻu ʻa e kakai kotoa pē naʻe fāʻeleʻi mai ki he māmaní ko ha sino fakamatelie (vakai, ʻAlamā 11:43–44). Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972) ʻa e ʻuhinga ʻo e fakaʻauha ʻo e laumālié, ʻo hangē ko hono fakaʻaongaʻi ia ʻe Nīfaí:

    “ ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e fakaʻauhá ke fakaʻauha ke ʻosiʻosingamālie. ʻOku tau ʻilo, koeʻuhí ʻoku akoʻi kitautolu ʻi he ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí, he ʻikai ke lava ʻo fakaʻauha ʻa e laumālié.

    “ ʻE maʻu ʻe he laumālie kotoa pē ne fāʻeleʻi mai ki he māmani ko ʻení ʻa e toetuʻú mo e moʻui-taʻe-faʻa maté pea ʻe kātaki ki he taʻengatá. Pea, ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e fakaʻauhá, ke fakaʻauha ke ʻosiʻosingamālie. ʻI he folofola ko ia ʻa e ʻEikí ʻe fakaʻauha kinautolú, ko ʻEne ʻuhingá ʻe kapusi kinautolu mei Hono ʻaó, ʻe tuʻusi kinautolu mei he lotolotonga ʻo e māmá mo e moʻoní, pea ʻe ʻikai te nau maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻEne hakeakiʻí; pea ko e fakaʻauhá ia” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 2:227–28). ʻOku fakaʻauha ʻe he faiangahalá ʻa e faingamālie ʻo e toetuʻu ki ha nāunau ʻoku māʻolunga angé (vakai, T&F 88:30–31).

2 Nīfai 2:2. Fakatapui ʻo e Ngaahi Faingataʻaʻiá maʻa Keini

  • ʻI he 2 Nīfai 2:2 naʻe fakahā ʻe Līhai ko e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku tau kātakiʻí ʻe hoko ʻo lelei kiate kitautolu (vakai foki, T&F 98:3). Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e founga ʻoku malava ai ʻe he fakafetaʻí ʻo ʻai kitautolu ke tau sio ki hotau ngaahi faingataʻaʻiá ʻi he tuʻunga ʻo ʻetau taumuʻa ʻi he māmani ko ʻení: “Ko e taimi ʻoku tau fakafetaʻi ai ʻi he meʻa kotoa peé, ʻoku tau lau ai ʻa e faingataʻá mo e ngaahi meʻa fakamamahí ko ha konga pē ia ʻo e taumuʻa ʻo e moʻuí. Kuo fekau mai kitautolu ki heni ke siviʻi. Kuo pau ke ʻi ai ha fehangahangai ʻi he meʻa kotoa pē. Naʻe fakataumuʻa kitautolu ke tau ako pea mo tupulaki ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fehangahangaí, ʻi heʻetau fekuki mo hotau ngaahi faingataʻá pea ʻi heʻetau akoʻi mo e kakai kehé ke nau fai ʻa e meʻa tataú” (ʻi he Conference Report, Apr. 2003, 103; pe Liahona, Mē 2003, 97).

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku ʻomi ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ha ngaahi faingataʻa ʻoku fakataumuʻa ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau tupulaki fakalaumālie: “ ʻI he taimi ko ē ʻoku hangē ʻoku lele lelei ai ʻa e meʻa kotoa peé, ʻoku fasitanunu mai he taimi tatau pē ʻa e ngaahi ʻahiʻahí. Ka ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke hoko ai ʻa e ngaahi faingataʻa ko iá mei haʻo talangataʻa, ko ha ngaahi fakaʻilonga leva ia hono ʻafioʻi ʻe he ʻEikí kuó ke mateuteu ke tupulaki lahi ange (vakai, Lea Fakatātā 3:11–12). ʻOkú ne ʻoatu ai ha ngaahi meʻa ke ne fakaʻaiʻai hoʻo tupulakí mo hoʻo mahinó pea mo hoʻo ʻofá, ʻa ia ʻoku nau fakahaohaoaʻi koe ki ho monū ʻoku taʻengatá. Pea ke hiki hake koe mei ho tuʻunga lolotongá ki he tuʻunga ʻokú ne fie maʻú, ʻoku fie maʻu ki ai ha ngāue lahi pea ʻoku faʻa hoko ai ha felāngaaki mo ha mamahi” (ʻi he Conference Report, Oct. 1995, 18; pe Tūhulu, Sānuali 1996, 19).

2 Nīfai 2:4. “ ʻOku Taʻetotongi ʻa e Fakamoʻuí”

  • ʻOku ʻuhinga ʻa e fakamoʻuí “ke fakahaofi mei he mate fakasinó mo e mate fakalaumālié fakatouʻosi. ʻE fakahaofi ʻa e kakai kotoa pē mei he mate fakasinó ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, tuʻunga ʻi he pekia mo e toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE lava ʻo fakahaofi ʻa e tangata takitaha mei he mate fakalaumālié foki tuʻunga ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku fakahā ʻa e tui ko ʻení ʻi he moʻui talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí pea mo e ngāue maʻa Kalaisí” (Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakamoʻuí”).

  • ʻOku foaki taʻe totongi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí ki he tokotaha kotoa pē tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻe maʻu ʻe he tangata mo e fefine kotoa pē ʻa e fakapale tatau. Hangē ko e fakamoʻoni ʻa ʻAlamaá, “ ʻIlonga ia ʻe haʻú tuku ke ne haʻu ʻo inu taʻetotongi ʻi he ngaahi vai ʻo e moʻuí.” Ka naʻá ne tānaki mai ʻa e fakatokanga ko ʻení: “ ʻIlonga ia ʻoku ʻikai haʻú ʻoku ʻikai fakamālohiʻi ia ke haʻu; ka ʻi he ʻaho fakaʻosí ʻe fakafoki kiate ia ʻo fakatatau ki heʻene ngaahi ngāué” (ʻAlamā 42:27). ʻOku maʻu taʻetotongi ʻa e fakamoʻuí ʻi he fakakaukau ʻoku ʻomi ia ʻaki ʻa e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí kiate kinautolu kotoa pē te nau maʻu iá. ʻOku ʻikai ke taʻetotongi ʻo pehē ʻoku foaki mai ia ki he taha kotoa pē ʻo tatau ai pē pe ko e hā e meʻa ʻoku nau tui ki aí pe ko e founga ʻoku nau fili ke nau moʻui ʻakí.

2 Nīfai 2:6–30.
ʻĪmisi
fakataukei folofolá
Fakatupú, Hingá, mo e Fakaleleí

  • Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení ʻo kau ki he felāveʻi ʻa e Fakatupú, Hingá, mo e Fakaleleí: “ ʻOku ʻikai malava ke tui kia Kalaisi mo ʻEne feilaulau fakaleleí, ʻi he fakakaukau moʻoni mo kakato ʻoku fie maʻu ke maʻu ʻa e fakamoʻuí, kae ʻikai tui mo tali ʻi he taimi tatau ʻa e tokāteline moʻoni ʻo e hingá. Kapau naʻe ʻikai ha hinga, naʻe ʻikai mei fie maʻu ha Huhuʻi pe Fakamoʻui. Pea ʻoku ʻikai malava ke tui ki he hingá, ʻa ē ʻoku haʻu mei ai ʻa e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá, kae ʻikai tui mo tali ʻi he taimi tatau ʻa e tokāteline moʻoni ʻo e fakatupú: Kapau naʻe ʻikai ke fakatupu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi ha tuʻunga taʻemate pe taʻe-faʻa-mate, naʻe ʻikai ke mei ʻi ai ha hinga, pea ko ia ai ʻe ʻikai ha fakalelei pea ʻikai ha fakamoʻui. Ne ʻuhinga ʻa e palani taʻengata ʻa e Tamaí ki he fakatupú, ki he hingá pea ki he fakaleleí, kuo lalanga fakataha kinautolu ke fāitaha ki ha meʻa kakato pē ʻe taha” (A New Witness for the Articles of Faith [1985], 82).

    ʻĪmisi
    Fakatupú, ʻĪteni, Ketisemani
    ʻĪmisi
    Fakatupu ʻo e māmaní
    ʻĪmisi
    Kapusi ʻo ʻĀtama mo ʻIvi mei he ngoué
    ʻĪmisi
    Ko Kalaisi ʻi Ketisemani
  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻi ha meʻa ʻe taha naʻe hoko:

    “Ko e ngaahi meʻa mahuʻinga taha kuo hoko pe ʻe hoko ʻi he kotoa ʻo e taʻengatá … ko e Fakatupú, ko e Hingá, pea mo e Fakaleleí.

    “Kimuʻa pea kamata ke mahino kiate kitautolu ʻa e fakatupu fakamatelie ʻo e ngaahi meʻa kotoa peé, kuo pau ke tau ʻilo ʻa e founga mo e anga ʻo e ngaahi moʻoni taʻengata ko ʻeni ʻe tolú—ʻa e Fakatupú, ʻa e Hingá, mo e Fakaleleí—ʻoku nau fepīkitaki fakataha taʻemāvahevahe ke faʻu ʻa e palani pē ʻe taha ʻo e fakamoʻuí. … ʻOku ʻikai ke tuʻu toko taha ha taha ʻiate kinautolu; ʻoku nau fepīkitaki kotoa; pea ka ʻikai ha ʻilo kiate kinautolu kotoa, ʻoku ʻikai malava ke ʻilo ʻa e moʻoni ʻo kau ki ha taha ʻo kinautolu. …

    “Kae ʻofa ke manatua, naʻe hoko mai ʻa e Fakaleleí koeʻuhí ko e Hingá. Naʻe totongi huhuʻi ʻe Kalaisi ʻa e maumaufono ʻa ʻĀtamá. Kapau naʻe ʻikai ke ʻi ai ha Hinga, he ʻikai ke ʻi ai ha Fakalelei pea muimui mai ai ʻa e moʻui-taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá. Ko ia, hangē pē ko hono fakapapauʻi ko e hoko mai ʻa e fakamoʻuí koeʻuhí ko e Fakaleleí, pehē pē ʻa e hoko mai ʻa e fakamoʻuí koeʻuhí ko e Hingá” (“Christ and the Creation,” Ensign, June 1982, 9).

2 Nīfai 2:5–6. “ ʻOku ʻIkai ke Fakatonuhiaʻi ha Taha Fakakakano ʻi he Fonó”

  • ʻOku ʻuhinga ʻa e fakatonuhiá “ke fakamolemoleʻi mei ha tautea koeʻuhí ko ha angahala pea fakahā ʻoku taʻehalaia. ʻOku fakatonuhiaʻi ha taha ʻi he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí tuʻunga ʻi he tui kiate iá. ʻOku fakahā ʻa e tui ko ʻení ʻi he fakatomala mo e talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí. ʻOku hanga ʻe he fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke fakatomala pea fakatonuhiaʻi pe fakamolemoleʻi kinautolu mei he tautea ko ia naʻe mei hoko kiate kinautolú” (Ko e Tohi Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakatonuhiá, Fakatonuhiaʻí”).

    Naʻe fakahinohinoʻi kitautolu ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he Tohi ʻa Molomoná “ ʻoku ʻikai ke hoko mai ʻa e fakamoʻuí ʻi he tauhi ʻataʻatā pē ʻo e ngaahi fekaú. ‘ ʻOku ʻikai fakatonuhiaʻi ha taha fakakakano ʻi he fonó’ (2 Nīfai 2:5). Naʻa mo kinautolu ʻoku nau tauhi ki he ʻOtuá ʻaki honau laumālié kotoá te nau kei hoko pē ko e kau tamaioʻeiki taʻeʻaonga (vakai, Mōsaia 2:21). He ʻikai lava ʻe he tangatá ʻo maʻu ʻiate ia pē ʻa hono fakamoʻui ʻoʻoná.

    “ ʻOku akoʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná, ‘Pea ko e meʻa ʻi he hinga ʻa e tangatá ʻe ʻikai te ne lava ke ngāueʻi ha meʻa ʻiate ia pē’ (ʻAlamā 22:14). ‘ ʻOku ʻikai lava ke ʻi ai ha meʻa ʻe siʻi hifo ʻi ha fakalelei ʻoku taʻe-fakangatangata ʻa ia ʻe feʻunga ki he ngaahi angahala ʻa e māmaní’ (ʻAlamā 34:12; vakai foki, 2 Nīfai 9:7; ʻAlamā 34:8–16). ‘Ko ia, ʻoku fou mai ʻa e huhuʻí ʻo tuʻunga ʻi he Mīsaia Māʻoniʻoní; … ʻokú ne ʻoatu ia ke hoko ko ha feilaulau koeʻuhí ko e angahalá, ke fakakakato ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fonó’ (2 Nīfai 2:6–7). Pea ko ia ʻoku mau ‘malanga ʻaki ʻa Kalaisi … ke ʻilo ʻe heʻemau fānaú ki he tupuʻanga ʻa ia te nau lava ke sio ki ai ke maʻu ai ha fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá’ (2 Nīfai 25:26)” (ʻi he Conference Report, Oct. 1988, 78; pe Ensign, Nov. 1988, 67).

2 Nīfai 2:8. “[Ko e] Ngaahi Ngāue Māʻoniʻoní, mo e ʻAloʻofá, mo e Manavaʻofa ʻa e Mīsaia Māʻoniʻoní”

  • Kimuʻa pea ui ʻa ʻEletā Pulusi C. Heifeni ki he Kōlomu ʻo e Kau Fitungofulú naʻá ne fakamatalaʻi ko e Fakaleleí ʻoku ʻikai ko ha founga pē ia ʻa e ʻOtuá ke fakatonutonu ʻaki ʻa e ngaahi fehālākí mo fakafiemālieʻi ʻaki ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e fakamaau totonú. ʻOku fakafoʻou ʻe he Fakaleleí, ko ha mālohi fakaofo ʻokú ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau liliu: “Ne u fifili he taimi ʻe taha kapau ko kinautolu ʻoku fakafisi ke fakatomalá ka kuo nau fakafiemālie ki he fono ʻo e fakamaau totonú ʻaki ʻenau fua ʻenau ngaahi angahalá pea ʻoku nau taau ai ke hū ki he puleʻanga fakasilesitialé. Ko e talí ko e ʻikai. Ko e ngaahi fie maʻu ke hū ki he moʻui fakasilesitialé ʻoku māʻolunga ange ia ʻi he feinga pē ke fakafiemālieʻi ʻa e fono ʻo e fakamaau totonú. ʻI he ʻuhinga ko iá, he ʻikai ke fua tatau ʻa e totongi ki heʻetau ngaahi angahalá mo e fakatomalaʻi ʻetau ngaahi angahalá. Ko e fakamaau totonú ko e fono ʻo e potupotutatau mo e maau pea kuo pau pē ke fakafiemālieʻi, ʻo tuʻunga ʻi heʻetau totongí pe ko ʻEne totongí. Ka ʻo kapau te tau fakafisingaʻi ʻa e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke Ne fua ʻetau ngaahi angahalá, pea tau feinga ke fakafiemālieʻi pē ʻe kitautolu ʻa e fakamaau totonú, ʻe ʻikai te tau lava ke aʻusia ʻa e fakafoʻou kakato ʻe lava ke hoko tuʻunga ʻi ha tokoni fakalangi fakataha mo ha fakatomala fakamātoató. ʻOku maʻu ʻe he ivi ʻo e ngāue fakatahá ʻa e mālohi tuʻuloa ke liliu hotau lotó mo ʻetau moʻuí, ʻo teuteuʻi ai kitautolu ki he moʻui fakasilesitialé” (The Broken Heart: Applying the Atonement to Life’s Experiences [1989], 7–8).

  • Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti e ngaahi ongo naʻá ne maʻu ʻo kau ki he ʻaloʻofa ʻa Kalaisí ʻi hono totongi hotau ngaahi moʻuá: “Naʻe maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ha angatonu he ʻikai ke lava ʻe ha toe taha ʻi he fānau ʻa e Tamai Hēvaní ʻo ala maʻu. Ko ha ʻOtua pea ko Sihova Ia, kimuʻa ʻi Hono ʻaloʻi ʻi Pētelihemá. Naʻe ʻikai ngata pē hono ʻoange Heʻene Tamai ʻofeiná kiate Ia Hono sino fakalaumālié, ka ko Sīsuú ko Hono ʻAlo pē ia ʻe Taha naʻe fakatupu ʻi he kakanó. Naʻe moʻui hotau ʻEikí ʻi ha moʻui haohaoa, taʻe ha angahala pea naʻe ʻataʻatā ai ia mei he ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú. ʻOkú Ne haohaoa ʻi he ʻulungāanga kotoa pē ʻo kau ai e ʻofá, manavaʻofá, faʻa kātakí, talangofuá, [faʻa] fakamolemolé mo e loto fakatōkilaló. Naʻe totongi ʻe Heʻene ʻaloʻofá ʻa hotau moʻua ki he fakamaau totonú ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala mo talangofua ai kiate Iá” (ʻi he Conference Report, Apr. 1997, 77–78; pe Liahona, Nōvema 2006, 42).

2 Nīfai 2:11–14. “ ʻOku … ʻI ai ʻa e Fehangahangai ʻi he Meʻa Kotoa pē”

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻo Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he fehangahangaí ke tau tupulaki mālohi ange: “ ʻE ʻikai hao ʻa e moʻuí mei he ngaahi faingataʻá, pea ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi faingataʻa ʻe niʻihi ʻe fakamamahi mo faingataʻa ke kātakiʻi. Mahalo te tau fakaʻamu ke fakahaofi kitautolu mei he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí, ka ʻoku fepaki ia mo e palani lahi ʻo e fiefiá, ʻhe ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e fehangahangai ʻi he meʻa kotoa pē’ (2 Nīfai 2:11). ʻOku hoko ʻa e siví ni ko e tupuʻanga ia ʻo hotau iví” (ʻi he Conference Report, Apr. 2004, 81; pe Liahona, Mē 2004, 80).

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻoku ʻomi ʻe he fehangahangaí ha fili ke tau fai:

    “ ʻOku akoʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻhe ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e fehangahangai ʻi he meʻa kotoa pē’ (2 Nīfai 2:11)—pea ʻoku ʻi ai. ʻOku ʻomi ʻe he fehangahangaí ha fili ke tau fai, pea ʻomi ʻe he ngaahi filí ha ngaahi ola—lelei pe kovi.

    “ ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻoku tauʻatāina ʻa e tangatá … ke fili ʻa e tauʻatāiná mo e moʻui taʻengatá, tuʻunga ʻi he Fakalaloa lahi ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, pe fili ʻa e pōpulá mo e maté, ʻi heʻenau pōpula mo moʻulaloa ki he mālohi ʻo e tēvoló” (2 Nīfai 2:27).

    “ ʻOku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolu; ka ʻoku fehiʻa ʻa e tēvoló ia ʻiate kitautolu. ʻOku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau maʻu ʻa e kakato ʻo e fiefiá ʻo hangē ko Iá. Ko e loto ʻo e tēvoló ke tau mamahi ʻo hangē ko iá. ʻOku foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi fekaú ke tāpuekina ʻa kitautolu. ʻOku feinga leva ʻa e tēvoló ke tau maumauʻi ʻa e ngaahi fekau ko ʻení, koeʻuhí ke fakahalaiaʻi ai ʻa kitautolu.

    “ ʻOku tau fili ʻi he ʻaho kotoa pē ʻi heʻetau ngaahi holí, ngaahi fakakaukaú, mo ʻetau ngaahi ngāué, pe ʻoku tau loto ke tāpuakiʻi pe fakahalaiaʻi kitautolu, ke tau fiefia pe mamahi” (ʻi he Conference Report, Apr. 1988, 5; pe Liahona, Siulai 1988, 6).

  • Naʻe lea ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he founga ʻoku fakafekauʻaki ai ʻa e fehangahangaí ki he fiefiá: “Ko e moʻoni, ka ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi fili, ʻikai ke ʻi ai haʻatau tauʻatāina ke fili mo ʻikai ha fehangahangai, mahalo he ʻikai ke ʻi ai ha moʻui moʻoni. ʻOku meimei tatau ʻeni mo e heliaki ʻa Līhai ki he foungá, ʻi he ʻikai ke ʻi ai ʻa e tauʻatāina ke filí mo e ngaahi fehangahangaí, mahalo he ʻikai hano ʻuhinga ʻo e ngaahi meʻá, ʻikai lava ke fakafaikehekeheʻi kae hangē ʻko ha meʻa pē ʻe tahá’ (2 Nīfai 2:11). ʻI he tuʻunga peheé ʻe hoko moʻoni e māmaní ʻo ʻ ʻikai ke ʻi ai ha taumuʻa ʻo hono fakatupú’ (2 Nīfai 2:12). Ko ha meʻa moʻoni ia he ʻikai ke tau lava ʻo tupulaki fakalaumālie pe fiefia moʻoni kae ngata pē mo ʻoua leva kuo tau fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻetau tauʻatāina fakaeangamaʻá” (One More Strain of Praise [1999], 80).

2 Nīfai 2:15. Ko e ʻAkau ʻo e ʻIlo ʻo e Leleí mo e Koví pea mo e ʻAkau ʻo e Moʻuí

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻakau ʻo e moʻuí pea mo e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví: “Ki he hingá, ʻoku fakamatala ʻa e folofolá naʻe ʻi ai ha fuʻu ʻakau ʻe ua ʻi he Ngoue ko ʻĪtení. Ko e taha ko e ʻakau ʻo e moʻuí, ʻa ia ʻoku fakatātā ki he moʻui taʻengatá; ko e tahá ko e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví, ʻa ia ʻoku fakatātā ki he founga mo e ʻuhinga fakamatelie kotoa ne hoko ai ko e tangatá” (A New Witness for the Articles of Faith, 86).

2 Nīfai 2:15. Ko e hā e Meʻa Naʻe Tapuí?

  • Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he tohi ʻa Mōsesé ke mahino ʻa e ʻuhinga naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí kia ʻĀtama ke ʻoua naʻa kai he fua ʻo e ʻakaú: “ʻOku ʻikai ke mahino ʻi he fakamatala ʻa e Tohi Tapú pe ko e hā e ʻuhinga ne pehē ai ʻe he ʻEikí kia ʻĀtama ke ʻoua ʻe kai mei he fua ʻo e ʻakau ko eé, ka ʻoku mahino ʻaupito hono ʻomi kiate kitautolu ʻa hono tupuʻangá ʻi he Tohi ʻa Mōsesé. Ko ia naʻe pehē ʻe he ʻEikí kia ʻĀtama kapau ʻokú ne fie nofo pē ʻo hangē ko ʻene ʻi he ngoué, pea ʻoua naʻá ne kai ʻa e fua ʻo e ʻakaú, ka ʻo kapau ʻokú ne holi ke kai ia peá ne aʻusia ʻa e maté, naʻá ne tauʻatāina pē ke fai ia” (Answers to Gospel Questions, comp. Joseph Fielding Smith Jr., 5 vols. [1957–66], 4:81).

2 Nīfaii 2:15–16, 26–27.
ʻĪmisi
fakataukei folofolá
ʻOku Totonu ke Ngāue ʻa e Tangatá Maʻana pē

  • Naʻe ako ʻaki ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā (1907–95) ʻoku mahuʻinga ʻa e tauʻatāina ke filí kiate kitautolu ke tau tupulaki ai:

    [“Naʻe fie maʻu ʻe heʻetau Tamai ʻi Hēvaní ʻetau tupulakí ke hokohoko atu ʻi he matelié pea ke tau toe lelei ange ʻi heʻetau tauʻatāina ke fili mo akó. Naʻá Ne fie maʻu foki kitautolu ke ngāueʻi ʻetau tuí mo ʻetau fakaʻamú, tautefito mo ha sino fakamatelie foʻou ke puleʻi mo fokotuʻutuʻu. Ka ʻoku tau ʻilo mei he fakahā fakakuongamuʻa mo fakaeonopōní naʻe fakaʻamu ʻa Sētane ke ne fakafepakiʻi ʻetau moʻui tauʻatāiná mo ʻetau tauʻatāina ke filí ʻi he momeniti fuoloa ko iá, ʻo hangē pē ko ʻEne fakaʻamu ke fakafepakiʻi kinautolu he taimi ní. Ko e moʻoni, naʻe fakafepakiʻi fītaʻa ʻe Sētane ʻa e tauʻatāina ke filí naʻe ʻomi ʻe he Tamaí, pea pehē fau ʻene fuʻu fītaʻá naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ʻi he tohi Fakahaá ne fai ha ‘tau ʻi he langí’ (Fakahā 12:7) ʻi he meʻa ko iá. Naʻe mei fakamālohiʻi kitautolu ʻe Sētane, pea naʻá ne mei kaihaʻasi meiate kitautolu ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga taha ko ia ʻo e ngaahi meʻaʻofa kotoa peé kapau naʻá ne lava: ʻa ʻetau tauʻatāina ke fili ha kahaʻu fakalangí pea mo e hakeakiʻi ʻoku tau ʻamanaki lelei atu ke maʻú.

    “Tuʻunga ʻia Kalaisi mo ʻEne maluʻi loto-toʻa ʻa e palani ʻetau Tamaí, naʻe ikuna ʻa e hala ʻo e tauʻatāina ke filí mo e ngaahi holi taʻengatá. …

    “Ko ia ne tau hoko mai ki hotau sino fakamatelié, hangē ko Selemaiá [vakai, Selemaia 1:5], naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ko ʻEne fānau fakalaumālie, maʻu ʻa e faingamālie ke fili hotau hala fakatāutaha ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tau tui ki aí mo e tui fakalotú. ʻI he ikuna ʻa Kalaisi ʻi he langí ʻi hono ikunaʻi ʻo Lusifaá, pea toki hoko kimui ʻene ikunaʻi ʻi māmani ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e hinga ʻa ʻĀtamá mo e mate kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ‘ pea ko e ʻ fānau ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá’ kuo nau hoko ai ʻo ‘tauʻatāina ʻo taʻengata, ʻo nau ʻiloʻi ʻa e leleí mei he koví; ke fili maʻanautolu pē kae ʻikai fakamālohiʻi.’ …

    “Ke mahino kakato ʻa e meʻaʻofa ko ʻeni ʻo e tauʻatāina ke filí mo hono mahuʻinga kāfakafá, ʻoku fuʻu mahuʻinga ke mahino kiate kitautolu ʻa e founga fakaʻeiʻeiki ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻa e fakalotoa mo e faʻa kātaki mo e kātaki fuoloa, ʻo ʻikai fakamālohiʻi mo fakafepakiʻi fefeka. ʻOkú Ne ngāue ʻaki ʻa e fakakolekole ʻi he angaʻofa mo e fakaʻaiʻai mātuʻaki lelei. ʻOkú Ne fakaʻapaʻapaʻi taʻe ueʻia ʻetau tauʻatāina ke filí mo ʻetau moʻui tauʻatāiná. ʻOkú Ne finangalo ke tokoniʻi kitautolu mo Ne kōlenga mai ha faingamālie ke tokoniʻi ai kitautolu, ka he ʻikai te Ne fai ʻeni ke maumau ai ʻetau tauʻatāina ke filí. ʻOkú Ne ʻofeina lahi kitautolu ke fakahoko ia, pea ʻi hono fakahoko iá ʻe fepaki ia mo Hono ʻulungāanga fakalangí”] (ʻi he Conference Report, Oct. 1989, 21; pe Ensign, Nov. 1989, 17–18).

2 Nīfai 2:17–18. “Ko ha ʻĀngelo ʻa e ʻOtuá … Naʻá Ne Hoko ko ha Tēvolo”

  • ʻĪmisi
    Mavahe ʻa Sētane mo hono kau muimuí

    Paul Mann, © 1999 IRI

    Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e founga ne tō ai ʻa Lusifā mei hono tuʻunga mafaí: [“Koeʻuhí ko e angatuʻu ʻa Lusifaá, naʻe kapusi ai ia pea naʻá ne hoko ko Sētane, ko e tēvoló, ʻko e tamai ʻa e ngaahi loi kotoa pē, ke kākaaʻi mo fakakuihi ʻa e tangatá pea ke tataki pōpula ʻa kinautolu ʻi heʻene faʻitelihá, ʻio ʻa kinautolu kotoa pē ʻe ʻikai tokanga ki hoku leʻó’ (Mōsese 4:4). Pea ko ia ko e tokotaha ko ʻení naʻá ne hoko ko e ʻāngelo ʻa e ʻOtuá pea naʻá ne maʻu mafai ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, naʻe kapusi ia mei he ʻao ʻo e ʻOtuá mo Hono ʻAló (vakai, T&F 76:25). Naʻe fakatupu heni ha mamahi lahi ʻi he ngaahi langí, ʻhe naʻe tangi ʻa e ngaahi langí koeʻuhí ko ia—ko Lusifā ia, ko ha foha ʻo e pongipongí’] (T&F 76:26)” (ʻi he Conference Report, Oct. 1987, 42; pe Ensign, Nov. 1987, 35).

2 Nīfai 2:22. Naʻe uesia ʻa e “Ngaahi Meʻa Kotoa Pē” ʻe he Hinga ʻa ʻĀtamá

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻa e anga e fehokotaki ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ki he Hinga ʻa ʻĀtamá: “Pea toki hoko mai ʻa e Hingá; ʻoku hinga ʻa ʻĀtamá; pea kamata ʻa e moʻui fakamatelié mo e fanafanaú mo e maté. ʻOku maʻu ʻe he tangata kuo hingá ʻa e moʻui fakamatelie; ʻokú ne maʻu ha kakano fakamatelie; ko ia ‘ ʻa e ʻuluaki kakano ʻi he māmaní.’ Pea ko e ngaahi ola ʻo ʻene hingá naʻe tukuʻau mai ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē kuo fakatupú. Ko ʻenau hingá ʻoku nau hoko foki ʻo moʻui fakamatelie. ʻOku hū mai ʻa e maté ki he māmaní; ʻoku pule ʻa e matelié; kamata ʻa e fanafanaú; pea ʻoku teka atu leva ʻa e ngaahi taumuʻa maʻongoʻonga mo taʻengata ʻa e ʻEikí” (“Christ and the Creation,” Ensign, June 1982, 14).

    [“Ne kamata kotoa e moʻui fakamatelié mo e fanafanaú mo e maté mei he Hingá. …

    “… Ko ha Tokotaha Fakatupu taʻe hano ngataʻanga, ʻi he kuonga muʻá, naʻá Ne ngaohi ʻa e māmaní mo e tangatá mo e faʻahinga tūkunga kotoa ʻo e moʻuí ʻi he tuʻunga ke nau lava ai ʻo hinga. Naʻe kau ʻi he hinga ko ʻení ʻa e liliu ʻo e tuʻungá. Naʻe fakatupu e meʻa kotoa pē ke nau lava ʻo hinga pe liliu. …

    “… ʻNaʻe ʻi ha tuʻunga māʻolunga ange ʻa e moʻuí ʻi he kuonga muʻá mo e kuonga ʻo e Ngoue ʻi ʻĪtení ʻo mahulu hake ia ʻi he taimí ni. … Kuo teʻeki ke hū mai ʻa e maté mo e fanafanaú ki he māmaní”] (Ensign, June 1982, 9).

2 Nīfai 2:22–23. Ko e Hā ʻa e Faikehekehe ʻo e Faiangahalá mo e Maumaufonó?

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻa e faikehekehe ʻo e faiangahalá mo e maumaufonó: “ ʻOku hanga ʻe hono fakafaikehekeheʻi ko ʻeni ʻo e angahalá mo e maumaufonó ʻo fakamanatuʻi mai ʻa hono fakalea tokanga e tefito ʻo e tui hono ua ʻa e Siasí: ‘ ʻOku mau tui ʻe tauteaʻi ʻa e kakaí koeʻuhi ko ʻenau ngaahi angahala ʻanautolu pē kae ʻikai koeʻuhi ko e maumaufono ʻa ʻĀtamá’ (ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí). ʻOku toe ongo mai heni ʻa e ngaahi faikehekehe ʻe niʻihi ʻi he fonó. Hangē ko e fakapoó, ko e hia ʻeni ia he ʻoku fuʻu hala pē ia. Ka ʻoku ʻi ai e faʻahinga ngāue ia, hangē ko e ngāue taʻe laisení, ʻoku nau toki hoko pē kinautolu ko e hiá koeʻuhí ko hono tapui fakalaó. Ko ia, ʻi he fakaʻuhinga ko ʻení, ko e ngāue ko ia naʻe fai ʻo tupu ai e Hingá naʻe ʻikai ko ha angahala ia—ʻikai kovi hono natulá—ka ko e maumaufono pē—ko ʻene toki hoko ko e ngāue halá ʻi hono tapui fakapuleʻangá. ʻOku ʻikai faʻa ngāue ʻaki e ongo fakaleá ni ke fakaʻuhingaʻi ha meʻa kehe, kae hangē ʻoku mahuʻingamālie ʻa e fakafaikehekehé ni ʻi he tūkunga ʻo e ngaahi meʻa ko ia naʻe hoko ʻi he [Hingá]” (ʻi he Conference Report, Oct. 1993, 98; pe Tūhulu, Sānuali 1994, 96 97).

2 Nīfai 2:22–25.
ʻĪmisi
fakataukei folofolá
“Naʻe Hinga ʻa ʻĀtamá Koeʻuhí ke ʻi ai ʻa e Faʻahinga ʻo e Tangatá”

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ʻuhinga naʻe mahuʻinga ai ʻa e Hingá:

    “Naʻe aofangatuku e Fakatupú ʻaki hono tuku ʻo ʻĀtama mo ʻIvi ki he Ngoue ko ʻĪtení. Naʻe fakatupu kinaua ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá, ʻaki ha sino ʻo e kakano mo e hui. Neongo naʻe fakatupu kinaua ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá ka naʻe ʻikai ke na sino fakamatelie, pea ʻikai lava ke na fakaʻau ʻo motuʻa pea mate. ‘Pea kuo ʻikai te na maʻu ha fānau’ [2 Nīfai 2:23] pe aʻusia ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻuí. … Ko e fakatupu ko ia ʻo ʻĀtama mo ʻIví ko ha fakatupu fakapalataisi ia, ʻa ia naʻe fie maʻu ki ai ha liliu mahuʻinga kimuʻa pea toki fakahoko ʻa e fekau ko ia ke maʻu ha fānau pea mo ha ngaahi sino fakamāmani maʻá e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine fakalaumālie ʻo e ʻOtuá ʻi he maama fakalaumālié.

    “… ʻOku hanga ʻe he Hinga ʻa ʻĀtama (mo ʻIví) ʻo fokotuʻu ʻa e fakatupu fakamatelié pea ʻomai ʻa e ngaahi liliu ʻoku fie maʻu ʻi hotau ngaahi sinó, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e fetāfeaki ʻo e totó pea mo e ngaahi liliu kehe kotoa pē. Ne na lava leva he taimí ni ʻo maʻu ha fānau. Peá na fehangahangai ai mo hona ngaahi hakó mo e lavelaveá, mahakí mo e maté” (ʻi he Conference Report, Oct. 1996, 44–45; pe Tūhulu, Sānuali 1997, 39).

  • Naʻe tānaki atu ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi ha fakamatala ki he founga ne hanga ai ʻe he Hingá ʻo uesia ʻa ʻĀtama mo ʻIvi pea mo hona hakó:

    ʻĪmisi
    Mavahe ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mei he ngoué

    © 1998 Joseph Brickey

    [“Koeʻuhí ko e maumaufonó ʻaʻĀtama mo ʻIví , ne na fili ai ke na mavahe mei hona tuʻunga taʻehalaiá (vakai, 2 Nīfai 2:23–25), pea naʻe kapusi ai kinaua mei he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku lau ʻeni ʻe he tui faka-Kalisitiané ko e Hingá, pe ko e maumaufono ʻa ʻĀtamá. Ko ha mate fakalaumālie ia he naʻe fakamavaheʻi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mei he ʻao ʻo e ʻOtuá mo foaki ange ʻa e tauʻatāina ke filí ʻke fili maʻa [naua] pē kae ʻikai ke fakamālohiʻi’ (2 Nīfai 2:26). Naʻe foaki ange foki kiate kinaua ʻa e mālohi maʻongoʻonga ke fanafanaú, koeʻuhí ke na lava ʻo tauhi ʻa e fekau ke ‘fanafanau, mo fakatokolahi [mo fakakakai] ʻa māmani’ pea maʻu ha fiefia ʻi hona hakó (Sēnesi 1:28).

    “Ne hoko e meʻa tatau ki hona hakó ʻo motuhi kinautolu mei he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai, 2 Nīfai 2:22–26). Neongo ia, naʻe taʻehalaia ʻa e hako ʻo ʻĀtama mo ʻIví mei he angahala motuʻá koeʻuhí ne ʻikai ke nau kau ai. Ko ia ai ʻoku taʻetotonu ia ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ke mamahi taʻengata he maumaufono ʻa ʻetau ʻuluaki ongomātuʻa ko ʻĀtama mo ʻIví. Naʻe mahuʻinga ke fakaleleiʻi ʻa e fakamaau taʻetotonu ko ʻení; ko ia ne fie maʻu ha feilaulau fakalelei ʻa Sīsū ʻi Hono fatongia ko e Fakamoʻui mo e Huhuʻí. Koeʻuhí ko e ngāue fakaofo ʻo e Fakaleleí, ʻoku malava ai ke maʻu ʻe he laumālie kotoa pē ha fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá, ke fakamaʻa pea fakangaloʻi kinautolu (vakai, 2 Nīfai 9:6–9; Talmage, Articles of Faith, p. 89). ʻOku hoko mai ʻa e fakamolemole ko ʻení, tuʻunga ʻi he fakatomalá mo e angatonu fakatāutahá” (ʻi he Conference Report, Oct. 1988, 13–14; pe Ensign, Nov. 1988, 12).

  • ʻOku tokoni ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77) mo Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ke mahino kiate kitautolu ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ko e konga ia ʻo e palani ʻetau Tamai Hēvaní:

    [“Naʻá na [ʻĀtama mo ʻIvi] fakafepaki hangatonu nai ki he ʻOtuá mo Hono puleʻangá? ʻIkai. Ka naʻá na maumauʻi ha fono ko ha fekau ʻa e ʻEikí, pea naʻe hoko mai e angahalá ki he māmaní ʻo fakafou ʻi he maumaufono ko iá. Naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí te na fakahoko ʻeni, pea naʻá ne ʻosi palani pē naʻe totonu ke na fakahoko ia”] (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe [1954], 103).

    “Naʻe fai pē ʻe ʻĀtama e meʻa naʻe fie maʻu ke ne fakahokó. Naʻá ne kai e fua ʻo e ʻakaú koeʻuhí ko ha ʻuhinga lelei, ʻa ia ko hono fakaava ʻo e matapaá ke ʻomi ai koe mo au mo e tokotaha kotoa pē ki he māmaní. …

    “… Kapau ne ʻikai ʻa ʻĀtama, he ʻikai ke u ʻi heni; he ʻikai ke ke ʻi heni; pehē ʻoku tau kei tatalí ni atu pē ʻi langi ko e ngaahi laumālie” (Joseph Fielding Smith, ʻi he Conference Report, Oct. 1967, 121–22), Liahona, 2006, 8–9.

    ʻOku tau ako meia Mōsese 5:10–11 naʻe ʻilo foki ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ha ngaahi tāpuaki mei he ngaahi ola ʻo e Hingá. Naʻe mahino kiate kinaua ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení:

    “Kuo fakaʻā ai ʻa hoku matá.” Naʻá na ʻilo ʻa e leleí mei he koví (veesi 10).

    “Te u toe mamata ʻi he kakanó ki he ʻOtuá.” Naʻe lava ke hoko ʻa e Toetuʻú mei he hāʻele mai ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí (veesi 10).

    “Te ta … maʻu ha … hako.” Naʻe hoko mai ʻa e fanafanaú ki he māmaní (veesi 11).

    “[Kuó ta] … ʻiloʻi ʻa e leleí mo e koví.” Ne maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e tauʻatāina ke fili ki he leleí mo e koví (veesi 11).

    “Kuó ta … ʻiloʻi … e fiefia ʻo hota huhuʻí, pea mo e moʻui taʻengata ʻa ia ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu kotoa pē ʻoku talangofuá.” Ne lava ke fakahoko ʻa e Fakaleleí (veesi 11).

2 Nīfai 3:4–5. “Naʻe Mahuʻinga ʻa e Ngaahi Fuakava Naʻe Fai ʻe he ʻEikí”

  • ʻI he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he Tohi Tapú, ʻoku tau lau ai “ne ʻaʻahi ʻa e ʻEikí” kia Siosefa, foha ʻo Sēkopé ʻa ē ʻoku lau ki ai ʻi he Fuakava Motuʻá, pea ko e Siosefa ia naʻe foaki ki ai ʻa e ngaahi talaʻofa maʻongoʻonga ʻo kau ki hono hakó (LSS, Sēnesi 50:24). Hangē ko e fakamoʻoni ʻa Līhaí, “Naʻe mamata moʻoni mai ʻa Siosefa ki hotau ʻahó” (2 Nīfai 3:5), ʻa ia ko hono ʻuhingá ko e ʻaho ʻo Līhai mo hono hakó, pea ʻiloʻi ʻe fokotuʻu hake ʻe he ʻOtuá ʻi he kahaʻú “ ha tangata kikite mahuʻinga” (veesi 7), pea ko e palōfita maʻongoʻonga pea ʻe tauhingoa kiate ia (vakai, veesi 15). Naʻe ʻiloʻi foki ʻe Siosefa ʻe fakatefito ia ʻi hono hakó ʻa ia ʻe ui mei ai ʻe he ʻEikí ko e ʻuluaki ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni ke ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he kāingalotu kuo nau hē mei he fale ʻo ʻIsilelí ne fakamoveteveteʻi ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní, ʻo fakatatau mo e fuakava ne fai ʻe he ʻOtuá mo ʻĒpalahamé (vakai, Bible Dictionary, “Joseph,” 716–17; Ko e Tohi Fakahinohino ki he Ngaahe Folofolá, “Siosefa, Foha ʻo Sēkopé”). ʻOku mahino, talu mei hono tauhi ʻe he ʻEikí ʻEne fuakava mo Siosefá, te Ne tauhi foki ʻEne ngaahi fuakava mo kitautolú kapau te tau angatonu.

    Ko e akonaki ʻa Līhaí ko ha sīpinga maʻongoʻonga ia ʻo e fakaʻapaʻapaʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e fuakava naʻá Ne fakahoko mo Siosefá. ʻOku lava ke tau maʻu ʻa e loto falala ʻe tauhi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi fuakavá.

2 Nīfai 3:6–9. “Ha Tangata Kikite Mahuʻinga”

  • Ko e tangata kikité “ko ha tokotaha kuo fakamafaiʻi ʻe he ʻOtuá ke ne mamata ʻaki ʻa e fofonga fakalaumālié ki he ngaahi meʻa kuo fūfuuʻi ʻe he ʻOtuá mei he māmaní (Mōsese 6:35–38). ʻOkú ne hoko ko ha tokotaha maʻu fakahā mo ha palōfita (Mōsaia 8:13–16). Naʻe ako ʻaki ʻe ʻĀmoni ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻo pehē ko e tokotaha kikité pē te ne lava ʻo ngāue ʻaki ʻa e ngaahi meʻa liliu lea makehé, pe ʻŪlimí mo e Tūmemí (Mōsaia 8:13; 28:16). ʻOku ʻiloʻi ʻe he tangata kikité ʻa e kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻú. Naʻe faʻa ui ʻa e palōfita ʻi he kuonga muʻá ko e tangata kikite (1 Samuela 9:9; 2 Samuela 24:11).

    ʻĪmisi
    Ko e mata-meʻa-hā-mai ʻa Siosefa ʻi ʻIsipité kia Siosefa Sāmitá

    © 1994 Paul Mann

    “Ko Siosefa Sāmita ʻa e tangata kikite lahi ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí (T&F 21:1; 135:3)” (Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Tangata Kikite”). Ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko e “tangata kikite mahuʻinga” ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 2 Nīfai 3:6 ko e hako ʻo Siosefa, foha ʻo ʻIsilelí.

  • Naʻe fai ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77) ha fakamoʻoni ʻo kau ki he “tangata kikite mahuʻinga” ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono ʻiloʻi ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Siosefa ʻi ʻIsipité, ka naʻe ʻiloʻi ia kimuʻa ʻi hono fakatupu ʻo e māmaní: “Naʻe ʻosi tuʻutuʻuni pē ʻi he ngaahi fakataha alēlea ʻo e langí, kimuʻa pea toki ʻai ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní, ʻe hoko ʻa Siosefa Sāmita ko e tangataʻi he kuonga fakaʻosi ʻo māmaní ke ne ʻomi ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ki he kakaí, pea ke ne maʻu ʻa hono kakato ʻo e ngaahi kī pea mo e mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻafioʻi pē ia ʻe he ʻEikí, mo ʻene tamaí, mo e tamai ʻa ʻene tamaí, mo honau ngaahi hakó ʻo aʻu kia ʻĒpalahame, pea meia ʻĒpalahame ki he lōmakí, pea mei he lōmakí kia ʻĪnoke, pea meia ʻĪnoke kia ʻĀtama. Naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e fāmili ko ʻení pea mo e toto naʻe tafe ʻo aʻu mai ki he tangatá ni. Naʻe tomuʻa fakanofo pē ia ʻi ʻitāniti ke ne puleʻi ʻa e kuonga fakaʻosi ko ʻení” (Discourses of Brigham Young, 108).

  • Naʻe fokotuʻu mai ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻa e ngaahi sīpinga lahi ʻo e ngaahi moʻoni naʻe lava ke mamata ki ai ʻa e Tangata Kikite ko Siosefa Sāmitá ʻaki hono fofonga fakalaumālié ʻa ia kuo fūfuuʻi mei he māmaní:

    1. Fakahā ʻo kau ki hono lahi mo e mafola ʻo e ʻunivēsí (vakai, Mōsese 1:33; T&F 76:24 )

    2. Fakahā ʻo kau ki he tefitoʻi taumuʻa ʻa e ʻOtuá (vakai, Mōsese 1:39 )

    3. Fakahā ʻo kau kiate kitautolu ko e fānau ʻa e ʻOtuá (vakai, T&F 93:29)

    4. Fakahā ʻo kau ki he ikuʻanga ʻo e tangatá (vakai, T&F 84:38 )

    5. Fakahā ʻo kau ki he fengāueʻaki fakatāutaha ʻa e ʻOtuá mo ʻEne fānaú (vakai, ʻAlamā 18:32)

    6. Fakahā ʻo kau ki he taʻe-fakangatangata ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí (vakai, 2 Nīfai 9:7; T&F 88:6)

    (Vakai, Conference Report, Oct. 2003, 105–7; pe Liahona, Nōvema 2003, 100–101.)

2 Nīfai 3:6–15. Ko e Ngaahi Kikite ʻa Siosefá

  • ʻOku tokoni ʻa e saati ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi kikite pau naʻe fakahoko ʻe Siosefa ʻo ʻIsipité ʻo fekauʻaki mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea mo e hokohoko honau fakahokó:

    Kikite ʻi he 2 Nīfai 3

    Ngaahi Kikite Ne Malava ʻo Fakahokó

    “ ʻE fokotuʻu hake ʻe he ʻEiki ko hoku ʻOtuá, ha tangata kikite, ʻa ia ʻe hoko ko ha tangata kikite mahuʻinga ki he fua ʻo hoku manavá” (veesi 6).

    Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia Siosefa ko e Siʻí ʻe ui ia “ko ha tangata kikite, ko ha tangata liliu lea, ko ha palōfita” (T&F 21:1) pea ko e Siosefa ko iá naʻe fili ke tuʻu ko e taki ʻi he kuonga fakakosipelí ni (vakai, T&F 110:16; 112:32).

    “ ʻE fakaʻapaʻapaʻi lahi ia ʻi he fua ʻo ho manavá” (veesi 7).

    ʻOku lauimiliona ʻa e ngaahi hako ʻo e kakai ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻoku nau ʻiloʻi ʻa Siosefa Sāmita ko e palōfita naʻe Toe Fakafoki Mai ai ʻa e ongoongoleleí.

    “Te ne fai ha ngāue maʻá e fua ʻo ho manavá … , ʻa ia ʻe fuʻu mahuʻinga lahi kiate kinautolu” (veesi 7).

    Kuo tāpuekina ha tokolahi ʻo e fānau ʻa Līhaí ʻaki ʻa e maama ʻo e ongoongoleleí ʻa ia naʻe toe fakafoki mai ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

    “Ke ʻoua naʻá ne fai ha ngāue kehe, ka ko e ngāue pē te u fekau kiate iá” (veesi 8).

    Naʻe tuku taha e moʻui ʻa Siosefa Sāmitá ki hono fai ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí. Hangē ko ʻení, ʻi he kamataʻanga ʻo ʻene ngāué naʻe fekauʻi ia ke ne liliu ʻa e Tohi ʻa Molomoná: “Pea ʻokú ke maʻu ha meʻafoaki ke liliu ʻa e ngaahi peletí; pea ko e ʻuluaki meʻa-foaki ʻeni naʻá ku foaki kiate koé; pea kuó u fekau ke ʻoua naʻá ke feinga ke maʻu mo ha toe meʻa-foaki kehe kae ʻoua ke fakahoko ʻa hoku finangaló ʻi he meʻá ni; he ʻe ʻikai te u tuku kiate koe ha toe meʻa-foaki kehe kae ʻoua ke lava ia” (T&F 5:4).

    “Pea ʻe lahi ia ʻo tatau mo Mōsese” (veesi 9).

    Naʻe tānaki ʻe Mōsese ʻa ʻIsileli mei ʻIsipite ki he fonua ʻo e talaʻofá. Naʻe foaki ange ʻe Mōsese ʻa e ngaahi kií kia Siosefa ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí: “Ko ia, te u fokotuʻu hake ki hoku kakaí ha tangata, ʻa ia te ne tataki ʻa kinautolu ʻo hangē ko e tataki ʻe Mōsese ʻa e fānau ʻa ʻIsilelí” (T&F 103:16). Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi founga naʻe tatau ai ʻa Siosefa mo Mōsesé.

    “Te u foaki kiate ia ʻa e mālohi ke ne ʻomi ʻa ʻeku ngaahi leá ki he fua ʻo ho manavá” (veesi 11).

    Naʻe liliu mo foaki ange ʻe Siosefa Sāmita ki he fānau ʻa Līhaí ʻa e lekooti ʻo ʻenau ngaahi kuí (vakai, T&F 3; 5; 10), pea pehē ki he ngaahi fakahā lahi kehe.

    “Ko e fua ʻo ho manavá … ʻe fakatahaʻi ia, ke veuveuki ʻa e ngaahi tokāteline halá” (veesi 12).

    ʻOku ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi fakahā kehe fakaonopōní ha fakamatala mahino mo falalaʻanga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí ʻi he Tohi Tapú (vakai, T&F 20:8–15; 42:12).

    “Pea ʻe fakamālohi ia ʻi he vaivaí” (veesi 13).

    Naʻe hoko ha kiʻi tamasiʻi faama loto-fakatōkilalo ko e palōfita ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí.

    “ ʻIlonga ʻa kinautolu ʻe feinga ke fakaʻauha iá, ʻe veuveuki ʻa kinautolu” (veesi 14).

    Hangē ko e talaʻofa ʻa e ʻEikí (vakai, 3 Nīfai 21:10), naʻe maluʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá kae ʻoua kuó ne ikuna ʻene misioná (vakai, T&F 121:16–22).

    “Ko hono hingoá ʻe tatau mo au; pea ʻe tatau ia mo e hingoa ʻo ʻene tamaí” (veesi 15).

    Ko Siosefa Sāmita ko e Siʻí, ko e foha ia hono tolu ʻo Siosefa Sāmita ko e Lahí, naʻe fakahingoa ia ki heʻene tamaí (vakai, Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:4).

    “Ko e meʻa [ko e ongoongoleleí mo hono ngaahi ouaú], ʻe fakahoko ʻe he ʻEikí ʻi hono nimá, ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí, ʻe ʻomi ai ʻa hoku kakaí ki he fakamoʻuí” (veesi 15).

    ʻOku tuʻunga ʻi he Toe Fakafoki Mai ʻo e Siasí mo e ngaahi ouau ʻa e ʻEikí ʻa e fakahaaʻi mai kiate kitautolu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e founga ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.

2 Nīfai 3:12. “ ʻE Fakatahaʻi” ʻa e Tohi ʻa Molomoná mo e Tohi Tapú

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻa e founga ʻoku fakatahaʻi ai ʻa e Tohi ʻa Molomoná mo e Tohi Tapú: “Ko e Fuakava Motuʻá mo e Fuakava Foʻoú … mo e … Tohi ʻa Molomoná … ʻoku lalanga ia ʻi he founga ʻokú ne toe toʻo atu ai hoʻo tokangá ki he ngaahi folofola kehé; ʻi hoʻo ako ki he kupuʻi folofola ko eé ʻoku toe fakamaama mai ʻa e mahinó ʻe he toe kupuʻi folofola ko eé. ʻOku nau taha pē ʻi hotau nimá” (ʻi he Conference Report, Oct. 1982, 75; pe Tūhulu, Sānuali 1983, 124).

    ʻĪmisi
    ʻOku pukepuke ʻe ʻIsikeli ʻa e ngaahi takainga tohí

    Lyle Beddes, © 1977 IRI

2 Nīfai 3:18. Ko Hai ʻa e Kakai Kehe ʻOku Fai ki ai ʻa e Laú?

  • Naʻe fakahaaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻa e kakai ʻoku fai ki ai ʻa e laú ʻi he2 Nīfai 3:18 ʻo hangē ko ʻení: “Fakatokangaʻi ange ʻa e ngaahi lea ko ʻeni ʻa e ʻEikí: ‘Pea ko au, vakai, te u tuku kiate ia [Molomona] ha mālohi ke ne tohi ki he fua ʻo ho manavá [ko e kau Nīfaí], ʻa e tohi ʻo e fua ʻo ho manavá [ko e kau Leimaná]; pea ko e tangata lea mei he fua ʻo ho manavá te ne fakahā ia.’ Ko ia, ne tohi ʻe Molomona ʻa e Tohi ʻa Molomoná, ka ko e meʻa naʻá ne tohí naʻe toʻo ia mei he ngaahi tohi ʻa e kau palōfita Nīfaí; pea ko e ngaahi tohi ko ʻení, ne fakatahatahaʻi ki he tohi ʻe taha, naʻe liliu ia ʻe Siosefa Sāmita peá ne ʻoatu ia ki he kau Leimaná” (A New Witness for the Articles of Faith [1985], 426).

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fehokotaki ai ʻa e Fakatupú, Hingá, mo e Fakaleleí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako kau ki he ngaahi founga ʻa Sētané mei he kupuʻi lea ko e “mohe ʻo helí”? (2 Nīfai 1:13).

  • Ko e hā e fekauʻaki ʻa e ʻahiʻahí, fakatuʻutāmakí mo e ngaahi faingataʻa ʻoku tau fehangahangaí pea ko e hā e meʻa ʻoku ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní te tau lava ʻo fakahokó? (Vakai, 2 Nīfai 2:2.)

Ngāue ke Faí

  • Tohi ha palakalafi ʻo fakamatalaʻi ʻa e fekauʻaki ʻa e Fakatupú, Hingá, mo e Fakaleleí.

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa ʻokú ke ako mei he 2 Nīfai 2:5–10, te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e fie maʻu ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ki ha taha ʻoku ʻikai ke tau tui tatau?

  • Hiki ha ngaahi kikite ʻe ono pe lahi ange ʻi he 2 Nīfai 3 ʻoku ʻuhinga fakahangatonu ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.