‘Inisititiuti
Vahe 26: ʻAlamā 13–16


Vahe 26

ʻAlamā 13–16

Talateú

Naʻá ke fakaʻaongaʻi hoʻo tauʻatāina ke filí ʻi he maama fakalaumālié ke fakahoko ha ngaahi fili māʻoniʻoni pea teuteu ki he moʻui fakamatelié (vakai, ʻAlamā 13:3–5). Kuo teuteuʻi ha ngaahi tāpuaki mo ha ngaahi faingamālie lahi ange maʻau ʻi he moʻui fakamatelié—ʻo makatuʻunga ʻi he hokohoko atu hoʻo faivelengá, ko e ola ia hoʻo angatonu ʻi he maama fakalaumālié. Fakatokangaʻi ange hono fakamamafaʻi ʻe ʻAlamā e fie maʻu ko ia ke fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu ʻi he moʻui fakamatelié pea teuteu ki he taumuʻa taupotu ʻo e hū “ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí” (ʻAlamā 13:12).

Manatuʻi ʻoku mahulu ange e ʻaloʻofa mo e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ʻi he angahala ʻa e māmaní. Ko kinautolu ne fakatomala mo tali ʻa e ngaahi akonaki ʻa ʻAlamā ʻi ʻAmonaihaá ne nau maʻu e tāpuaki ʻa e ʻEikí neongo ne lahi hanau niʻihi ne kapusi pe fakaʻauha (vakai, fakamatala ki he ʻAlamā 14:7–11 ʻi he peesi 223). Ne kole ʻa ʻAmuleki kia ʻAlamā ke tautapu ki he ʻEikí ke fakahaofi ʻa e kau angatonú mei he ngaahi ngāue ʻa e kau angahalá. Neongo iá, ko e fakamatala ʻa ʻAlamā kia ʻAmulekí, ʻokú ne fakapapauʻi e tefitoʻi moʻoni ʻo e tauʻatāina ke filí pea mo e ngaahi tāpuaki ʻoku fakatatali maʻanautolu ʻoku mamahi koeʻuhí ko e ongoongoleleí. ʻE maʻu ʻe he kau angahalá ʻa e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ʻi he moʻuí ni pe moʻui kahaʻú.

Fakamatalá

ʻAlamā 13:1–2. Fakanofo ha Kau Taulaʻeikí “ ʻO Fakatatau ki he Lakanga ʻo Hono ʻAló”

  • Ne ʻuhinga ʻa ʻAlamā ki he kau taulaʻeiki kuo fakanofo “tatau mo e lakanga ʻo Hono ʻAló” (ʻAlamā 13:1). ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea tatau mo e lakanga ʻo Hono ʻAló ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. ʻI ha fakahā fakaeonopooni, naʻe pehē ʻe he ʻEikí kimuʻa ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Melekisētekí, ne ui e lakanga fakataulaʻeikí “ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Toputapu ʻi he Lakanga ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Ka ko e meʻa ke fakaʻapaʻapa pe ʻapasia ai ki he huafa” ʻo e ʻOtuá, ne liliu ai e hingoá ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí (T&F 107:3–4).

    Ne fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he ʻuhinga ʻoku tatau ai ʻa e ʻAlamā 13, mo e ngaahi konga tohi lahi ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻo ʻikai fakafaikehekeheʻi ʻa e kau taulaʻeiki ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e kau taulaʻeiki lahi ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí: “Ne ʻoange ʻe he kau palōfita ʻi he Tohi ʻa Molomoná e hingoa taulaʻeikí ki he kau maʻu-lakanga ʻoku ʻiloa ʻi he kuonga fakakosipelí ni ko e taulaʻeiki lahi. ʻA ia, naʻa nau hoko ko e kau taulaʻeiki ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, pe hangē ko e fakahoko ʻe ʻAlamaá, ‘naʻe fakanofo ʻe he ʻEiki ko e ʻOtuá ha kau taulaʻeiki, ʻi hono lakanga toputapú, ʻa ia naʻe tatau mo e lakanga ʻo Hono ʻAló.’ (ʻAlamā 13:1–20.)” (Mormon Doctrine, 2nd ed. [1966], 599).

ʻAlamā 13:3–5. “Ui mo Teuteuʻi” talu mei hono ʻai ʻa e Tuʻunga ʻo Māmaní

  • Ne akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805–44) ko kinautolu kuo fakanofo ki ha uiuiʻi ʻi he moʻui fakamatelié ne tomuʻa fakanofo ki he uiuiʻi ko iá ʻi he maama fakalaumālié: “Ko e tangata kotoa pē ʻoku ʻi ai hano uiuiʻi ke tokoni ki he kakai ʻoku nofo he māmaní ne ʻosi fakanofo ia ki ai ʻi he Fakataha Lahi ʻi he langí kimuʻa pea ʻi ai e māmaní. ʻOku ou ʻilo ne fakanofo au ki he lakangá ni ʻi he Fakataha Lahi ko iá” (History of the Church, 6:364).

  • Ko kinautolu ne “ui mo teuteuʻi talu mei hono ʻai e tuʻunga ʻo e māmaní” naʻe fili kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻi he mama fakalaumālié koeʻuhí ko ʻenau “fuʻu tui lahi ʻaupito mo e ngaahi ngāue leleí” (ʻAlamā 13:3; vakai foki, T&F 138:55–56; ʻĒpalahame 3:22–23).

    Ne akoʻi ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi (1807–98) ko e kau faifekau ʻIsileli kotoa ʻoku nau maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ne tomuʻa fakanofo kinautolu ʻo tānaki atu ki he kau palōfitá: “Naʻe fili ʻa Siosefa Sāmita ʻe he ʻEikí kimuʻa pea toki fāʻeleʻí ʻo tatau pē mo Selemaia. … Ko ia, ʻoku ou pehē ai fekauʻaki mo Siosefa Sāmitá, naʻe ʻosi fakapapauʻi pē ʻa e ngāue te ne fakahokó, kimuʻa ia ʻoku teʻeki ʻai e tuʻunga ʻo māmaní, pea naʻá ne hoko mai ʻi he taimi totonu ʻa e ʻEikí ke fokotuʻu ʻa e ngāué ni ʻi māmani. Pea ʻoku pēhē pē ki he toko lauiafe ʻo e kaumātuʻa ʻo ʻIsilelí. Kuo fakanofo koe ʻe he ʻEiki Māfimafí ki he Lakanga Taulaʻeiki Māʻoniʻoní peá ke hoko ko e meʻangāue ʻi Hono toʻukupú ke langa hake ʻa e puleʻangá ni. ʻOku tau fakakaukauʻi nai e ngaahi meʻá ni ʻo hangē ko ia ʻoku totonu ke tau faí?” (Discourses of Wilford Woodruff, ed. G. Homer Durham [1990], 281–82; vakai foki, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi [2004], 16–17).

  • Ne ako ʻaki ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985) ne ʻoange ha ngaahi ngāue ki he kakai tangatá mo fafiné fakatouʻosi ʻi he maama fakalaumālié: “Kimuʻa pea tau haʻu ki he māmaní, naʻe ʻoange ha ngaahi ngāue pau ki ha kau fafine faivelenga ke nau fakahoko pea ʻi he taimi tatau naʻe tomuʻa fakanofo ʻa e houʻeiki tangata faivelengá ki ha ngaahi ngāue ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Neongo ʻoku ʻikai ke tau manatu lelei ki ai he taimí ni, ka ʻoku ʻikai ke liliu ai e moʻoni lāngilangiʻia ne tau lototaha ki aí. ʻOku tau haʻisia ki he ngaahi meʻa ko ia mei he kuohilí ke tau fakahokó ʻo hangē pē ko kinautolu ʻoku tau hikinimaʻi ko e kau palōfita mo e kau ʻaposetoló!” (“The Role of Righteous Women,” Ensign, Nov. 1979, 102).

  • Ne fakamatala ʻa ʻĒletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he ngaahi fatongia e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi he moʻui fakamatelié ʻo tatau ai pē pe ko e hā e tuʻunga ʻo ʻenau fili ʻi he maama fakalaumālié: “ ʻOku ʻikai ko ha tokāteline ke tukunoaʻi ʻa e moʻui ʻi he maama fakalaumālié. ʻOku ʻi ai ha ngaahi fili ke fakahoko ʻe he taha kotoa pē, ngaahi ngāue fakaʻaho taʻetuku mo faingataʻa ke fai, ke aʻusia ha ngaahi manukia mo e faingataʻaʻia, fakaʻaongaʻi lelei e taimí, ngāue lelei ʻaki e ngaahi talēnití mo e meʻafoakí. ʻOku ʻikai ʻuhinga pehē hono fili kitautolu ‘ ʻi he taimi ko iá,’ ke tau taʻetokanga ai ʻi he ‘taimí ni.’ Tatau ai pē pe naʻe tomuʻa fakanofo e houʻeiki tangatá, pe tomuʻa tuku e ngafa maʻá e houʻeiki fafiné, ʻoku totonu ke hā mai meiate kinautolu ne ui mo teuteuʻí ko e ‘kakai fili, mo faivelenga’ kinautolu. (Vakai, Fakahā 17:14; T&F 121:34–36.)” (ʻi he Conference Report, Oct. 1985, 21; pe Ensign, Nov. 1985, 17).

  • Ne fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973) ʻa e maʻuʻanga ʻo e ngaahi tāpuaki ʻe niʻihi ʻoku tau maʻu ʻi he moʻuí ni: “Ko e ngaahi tāpuakí ni ne tomuʻa talaʻofa mai, pe tomuʻa fakanofo ki ai kimuʻa pea ʻi ai ʻa e māmaní. ʻOku pau pē ne makatuʻunga ia ʻi he faʻahinga moʻui naʻa tau fakahoko ʻi he maama fakalaumālié. ʻE fehuʻia ʻe ha niʻihi e ngaahi fakakaukaú ni, ka ʻi he taimi tatau te nau tali ʻo ʻikai toe fehuʻia e tui ko ia ʻe fakamāuʻi kitautolu takitaha hili e moʻuí ni ʻo fakatatau ki he ngaahi ngāue naʻa tau fai lolotonga ʻo ʻetau moʻui ʻi heni ʻi he moʻui fakamatelié. ʻIkai ʻoku ʻuhinga mālie leva ʻa e pehē ʻoku makatuʻunga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau maʻu ʻi he [moʻui] ʻi he māmani mei he tuʻunga naʻe ʻi ai ʻetau fakafeangaí kimuʻa pea tau haʻu ki hení?” (ʻi he Conference Report, Oct. 1973, 7–8; pe Ensign, Jan. 1974, 5).

ʻAlamā 13:4. Ne ʻi ai e Tauʻatāina ke Filí ʻi he Maama Fakalaumālié

  • Ne anga fēfē e lava ʻe kinautolu ʻi he maama fakalaumālié ʻo “fie liʻaki ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá”? (ʻAlamā 13:4). Ne fakapapauʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972) e tefitoʻi moʻoni taʻengata ʻo e tauʻatāina ke filí ʻi heʻene tali e fehuʻí ni:

    “Naʻe foaki ʻe he ʻOtuá ki Heʻene fānaú ʻa e tauʻatāina ke filí talu mei he maama fakalaumālié, ʻa ia ne maʻu ʻe he ngaahi laumālie fakafoʻituituí ʻa e faingamālie, hangē pē ko ia ʻoku maʻu ʻe he tangatá he taimi ní, ke fili ki he leleí pea siʻaki ʻa e koví, pe ko hono maʻu ʻa e koví pea faingataʻaʻia ʻi he nunuʻa ʻo ʻenau faiangahalá. Koeʻuhí ko e meʻá ni, naʻe ʻi ai ha niʻihi ne nau faivelenga ange ʻi ha niʻihi ʻi hono tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. …

    “ ʻOku maʻu ʻe he laumālie ʻo e tangatá ʻa e tauʻatāina ke filí. … Naʻe ʻikai tatau e ngaahi laumālie ʻo e tangatá. Mahalo pē ne nau kamata tatau, pea ʻoku tau ʻilo ne nau taʻehalaia kotoa ʻi he kamataʻangá; ka ʻoku fakaʻatā ha niʻihi ʻe he tauʻatāina ke filí ke nau fakalakalaka ange ʻi ha niʻihi, pea ko ia ai, ʻi he vahaʻataimi lōloa ko ia ʻo e moʻui-taʻe-faʻa-maté, kuo nau hoko ʻo maama ange, faivelenga ange, he naʻa nau tauʻatāina ke fai pē ʻenau fili, pea fakakaukau ʻiate kinautolu pē, ke maʻu ʻa e moʻoní pe fakafepakiʻi ia” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, voliume 3 [1954–56], 1:58–59).

  • ʻI heʻetau hoko ko ha ngaahi laumālie ʻi he maama fakalaumālié, naʻa tau fakatupulaki e ngaahi ʻulungāanga taau ʻokú ne tala mai e ngaahi meʻa te tau lavá. Ne ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻetau fakalakalaká peá Ne ʻomi ha ngaahi fatongia ʻo fakatatau ki heʻetau faivelengá. Ne ako ʻaki ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻo pehē: “Lolotonga ko ia e ngaahi taʻu ʻo ʻetau ʻi he maama fakalaumālié aí naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻetau fakatupulaki hotau ngaahi ʻulungāangá mo fakahaaʻi ʻetau tāú mo ia te tau malavá, pe tōnounou aí, ka naʻa tau ʻi he feituʻu foki ʻe lava ke vakaiʻi ai e fakalakalaka peheé. ʻOku ʻuhinga mālie pē ke pehē naʻe ʻi ai ha Siasi ʻi ai. Ne nofo e kakai fakalangí ʻi ha feituʻu ne haohaoa hono fokotuʻutuʻú. Ne ʻilo ʻe he taha kotoa hono tuʻungá. ʻOku ʻikai toe fehuʻia naʻe ʻi ai e lakanga fakataulaʻeikí pea naʻe ʻi ai ha kau taki ne fili ke tokangaʻi e ngāué. Naʻe fie maʻu e ngaahi ouau ki he nofo ʻi he maama fakalaumālié pea naʻe fakahaaʻi ai e ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻI he ngaahi tuʻunga ko iá naʻe fakanatula pē ki he Tamaí ke Ne fakahā pea fili kinautolu naʻe mātuʻaki tāú pea vakavakaiʻi e talēniti fakafoʻituitui ʻo e tokotaha takitaha. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi Heʻene ʻafioʻi e meʻa ʻe lava ʻe he tokotaha takitaha ʻo faí, kaepehē foki ki he meʻa ʻe fakahoko ʻe he taha takitaha ʻi he taimi ʻe siviʻi aí pe ʻomai kiate kitautolu ha fatongia ke faí. Pea ʻi he hokosia e taimi ko ia ke tau haʻu ʻo nofo he māmani fakamatelié, naʻe ʻosi teuteuʻi e meʻa kotoa peá Ne fili pea fakanofo mo e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ki honau ngaahi misioná” (The Way to Perfection [1970], 50–51).

ʻAlamā 13:9. “ ʻOku Nau Hoko ko e Kau Taulaʻeiki Lahi ʻo Taʻengata”

  • Koeʻuhí ko e Laukanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻoku “ ʻikai hano kamataʻanga ʻo hono ngaahi ʻahó pe ko hano ngataʻanga ʻo hono ngaahi taʻú” (ʻAlamā 13:9; T&F 84:17; vakai foki, Hepelū 7:3), ʻe hokohoko atu hono ngāue ʻaki ʻe kinautolu te nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he māmaní hili ʻa e maté. Ko ia, ko e kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻoku mate ʻi he māʻoniʻoní, te nau “hoko ko e kau taulaʻeiki lahi ʻo taʻengata” (ʻAlamā 13:9).

    Naʻe toe talanoa ʻa Palesiteni Hāloti B. Lī ki ha meʻa naʻá ne aʻusia, ʻo fakamatala ai ko e tuʻunga kotoa pē ʻi he lakanga fakataulaʻeiki ʻoku maʻu ʻe ha taha he moʻuí ni ʻe ʻi ai hono ʻaonga ʻi he maama kahaʻú:

    “Naʻá ku fokotuʻutuʻu foʻou ʻa e kau palesitenisī ʻo e Siteiki ʻEnisainí. Ne mau fili ai e pīsope ʻe taha ʻo e ngaahi uōtí ko e palesiteni fakasiteiki. …

    “Hili ha uike ʻe ono mei hono hikinimaʻí, ne pekia fakafokifā e palesiteni fakasiteikí.

    “Pea kamata leva ke u maʻu ha ngaahi tohi lahi. Naʻe anga fēfē hoʻo maʻu e ueʻi fakalaumālie ko ia ke uiuiʻi ha tangata ʻa ia ʻe fakangofua ʻe he ʻEikí ke mate ʻi ha uike ʻe ono? Naʻa nau fakaafeʻi ke u lea ʻi hono polokalamá, pea ne hangē ne ʻamanaki mai ha niʻihi ke u fakamatala ki he ʻuhinga naʻá ku uiuiʻi ai ha tangata ʻe ʻave ia ʻe he ʻEikí ke ne foki ki ʻapi ʻi ha uike ʻe ono.

    “Naʻe ʻi muʻa ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita peá ne fanongo ki heʻeku feinga ke fakafiemālieʻi e kakaí, peá ne pehē mai kiate au, ‘ ʻOua naʻá ke tuku ia ke ne hohaʻasi koe. Kapau kuó ke uiuiʻi ha tangata ki ha fatongia ʻi he Siasí ni peá ne pekia he ʻaho hono hokó, ʻe hoko e fatongia ko iá ko ha meʻa ke ne fuesia ʻi hano uiuiʻi ia ke ne fakahoko ʻi he taimi ʻe mavahe atu ai mei he māmani ko ʻení.’

    “ ʻOku ou tui ki ai. ʻOku ou tui ko e Palesiteni kotoa ʻi he siasí ni, ʻaposetolo, pīsope, palesiteni fakasiteiki, mo e fatongia pule kotoa ʻe ʻi ai ʻene kaunga ki he fatongia ko ia ʻe uiuiʻi ia ke he fakahoko ʻi heʻene mavahe atu mei he māmaní” (ʻi he Conference Report, Oct. 1972, 129–30; pe Ensign, Jan. 1973, 107).

ʻAlamā 13:10–13. Naʻe ʻi ai ha Tokolahi Naʻe Uiuiʻi pea Tomuʻa Fakanofo

  • Ne ako ʻaki ʻe ʻAlamā ʻo pehē ne lahi ha niʻihi ne uiuiʻi ʻi he maama fakalaumālié koeʻuhí ko ʻenau “fuʻu tui lahí” (ʻAlamā 13:10). Naʻá ne kole ki hono ngaahi tokouá ke toe ngāue ʻaki ʻa e tuí pea “fakahā ʻa e fua” ke maʻu honau ngaahi tāpuakí (ʻAlamā 13:13).

    Ne fakamatala ʻa Palesiteni Hāloti B. Lī neongo ne uiuiʻi e tokolahi pea tomuʻa fakanofo ʻi he maama fakalaumālié koeʻuhí ko ʻenau loto-toʻá, kuo pau ke nau ngāue ʻaki ʻa e tuí mo e ngāue leleí lolotonga ʻenau ʻi he moʻui fakamatelié ke maʻu e ngaahi tāpuaki kakato ʻo honau uiuiʻí (vakai, T&F 121:34):

    “Ne ala lava ke uiuiʻi pea fili ʻe he ʻOtuá e kau tangatá ʻi he maama fakalaumālié pe ʻi honau muʻaki tuʻungá ke fakahoko ha ngāue pau, pea kapau te nau tali e uiuiʻi ko ia ʻi heni pea ngāueʻi ia ʻi he ngāue faivelenga mo e ngāue lelei lolotonga ʻo ʻenau ʻi he moʻui fakamatelié, ʻoku ʻi ai ʻenau totonu mo e faingamālie ke fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí ke fili ki he leleí pe koví.

    “… ʻOku ou manavasiʻi ʻoku ʻi ai ha tokolahi ʻiate kitautolu naʻe ‘uiuiʻi’ koeʻuhí ko ʻenau faivelenga ʻi he maama fakalaumālié ke fai ha ngāue maʻongoʻonga ʻi heni, ka ko e meʻapangó ʻoku nau fakaʻaongaʻi fakavalevale ʻa ʻenau tauʻatāina ke filí ʻi he moʻui angakoví pea mole honau tofiʻá mo e ngaahi tāpuaki ne nau mei maʻú kapau naʻa nau faivelenga ki honau uiuiʻí. Kae hangē ko e folofola ʻa e ʻEikí, ‘ ʻoku ui ha tokolahi ka ʻoku fili ha tokosiʻi” (Decisions for Successful Living [1973], 169).

ʻAlamā 13:11–12. Fakamāʻoniʻoniʻí

  • Naʻe akonaki ʻa ʻAlamā ne lahi ha niʻihi kuo nau maʻa ʻi he “taʻataʻa ʻo e Lamí” pea naʻe “fakamāʻoniʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní” (ʻAlamā 13:11–12; vakai foki, Molonai 10:32–33). Hili honau fakamāʻoniʻoniʻí, “naʻe ʻikai te nau lava ʻo sio ki ha angahala ka ʻi he fakaliliʻa” (ʻAlamā 13:12; vakai foki, 2 Nīfai 4:31). Ka neongo iá, hili hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻo ha taha peá ne ongoʻi kuo fakamaʻa ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe kei hokohoko atu pē hono ʻahiʻahiʻi e tangata pe fefine ko iá ʻi he moʻui fakamatelié. ʻOku fakatokanga mai ʻi he fakahā ʻo onopōní, “Ko ia tuku ke tokanga ʻa e siasí pea lotu maʻu ai pē, telia naʻa nau tō ki he ʻahiʻahí; ʻio, pea naʻa mo kinautolu kuo fakamāʻoniʻoniʻí ke nau tokanga foki mo kinautolu” (T&F 20:33–34).

    Ne fakaʻuhingaʻi ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77) e fakamāʻoniʻoniʻí ʻo peheni:

    “Te u ʻoatu pē ʻe au ʻeku fakaʻuhinga ki he foʻi lea ko e fakamāʻoniʻoniʻí, ʻoku pehē ʻoku kaunga ki hono ikunaʻi ʻo e angahala kotoa pē pea moʻulaloa kotoa ki he fono ʻa Kalaisí. Kuo fakateunga ʻaki kitautolu ʻe he ʻOtuá ha laumālie haohaoa; ʻi he taimi ʻoku pule fakaleveleva ai [ʻa e laumālié], ʻo ʻikai ha fakafeʻātungia, pea mālohi ʻi he kakanó pea pule mo tataki pea puleʻi … , ʻoku ou ui ʻeni ko e tāpuaki ʻo e fakamāʻoniʻoniʻí. ʻE fakaʻauha fakaʻaufuli nai e angahalá? ʻIkai, ʻe ʻikai ʻaupito, naʻe ʻikai ko e anga ia hono fokotuʻutuʻu ʻi he langí.

    “ ʻOua naʻá ke pehē te tau tauʻatāina mei he ngaahi ʻahiʻahi ke faiangahalá lolotonga ʻetau ʻi he kakanó. ʻOku pehē ʻe ha niʻihi te nau lava ke maʻu ha sino kuo fakamāʻoniʻoniʻi ʻi he kakanó pea nau hoko ʻo haohaoa pea ʻikai ke nau toe ongoʻi e uesia ʻo e ivi ʻo e fili ʻo e moʻoní. Kapau naʻe malava ke aʻusia ʻe ha taha ʻa e tuʻunga haohaoa ko ʻeni ʻi he kakanó, ʻe ʻikai ke ne mate, pe nofo ʻi ha māmani ʻoku hulu ai ʻa e faiangahalá. Kuo ʻi he māmaní ʻa e angahalá, pea mo e mate ʻi he angahalá. [Loma 5:12.] ʻOku ou tui te tau ongoʻi lahi ange pe siʻi ange e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá neongo pe ko e hā hono fuoloa ʻo ʻetau moʻuí, pea aʻu ki he tuʻunga te tau aʻusia ai e ngaahi mamahi ʻo e maté” (ʻi he Daniel H. Ludlow, A Companion to Your Study of the Book of Mormon [1976], 2:248–49).

ʻAlamā 13:13–19. Ko Melekisēteki, ko e Taulaʻeiki Lahi Maʻongoʻongá

  • ʻOku fakaʻapaʻapaʻi lahi ʻe he Kāingalotú ʻo e Siasí ʻa e taulaʻeiki lahi ko Melekisētekí. Ne fakatokangaʻi ʻe ʻAlamā e mahuʻinga ʻo Melekisētekí ʻi heʻene pehē “naʻe ʻikai ha taha naʻe lahi hake” (ʻAlamā 13:19). Ko hai e palōfita maʻongoʻonga ko ʻení? Ne moʻui ʻa Melekisēteki ʻi he taʻu ʻe 2000 K.M. pea ko ha taulaʻeiki lahi mo e tuʻi ʻo Sēlemí (Selusalema; vakai, Sēnesi 14:18). Ko ia ʻa e mafai lakanga fakataulaʻeiki pule ʻi hono taimí pea ko ia ne totongi vahehongofulu ki ai ʻa ʻĒpalahamé (vakai, Sēnesi 14:20). ʻI he kei tamasiʻi ʻa Melekisētekí, naʻá ne “manavahē ki he ʻOtuá, mo tāpuni ʻa e ngutu ʻo e fanga laioné, pea fuʻifuʻi ʻa e kakaha ʻo e afí” (LSS, Sēnesi 14:26). Neongo ne nounou pē ʻene hā ʻi he Tohi Tapú, ka ʻoku fakapapauʻi ʻi he fakahā ʻo onopōní ko ha tangata tui lahi. Tupu mei he angatonu ʻa Melekisētekí, ne tomuʻa fakamelomelo mai ʻe heʻene ngāué ʻa e ngāue ʻa Sīsū Kalaisí pea hoko ai ke fakahingoa ki ai e lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé (vakai, Hepelū 7:15; T&F 107:2–4).

ʻAlamā 13:16. “[Ko e] Mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí”

  • ʻOku hā ʻi he ʻAlamā 13:6, 12–13, 16, 29 e “mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí” (vakai foki, T&F 84:24). Naʻe lea ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita (1838–1918) ki he ʻuhinga ʻo e kupuʻi leá ni ʻo pehē: “ ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e hū ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí? Kiate au, ko hono ʻuhingá kuó u ului ki he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi Heʻene ʻofá, ʻo lava ai ke u ongoʻi ʻoku ou mālōlō ʻia Kalaisi, ke ʻoua naʻa toe fakahohaʻasi au ʻe he akonaki kotoa pē, ʻe he poto kākā ʻo e tangatá mo e olopotó, ʻa ia ʻoku nau toka tataʻo mai ke kākaaʻí; pea ʻoku ou tuʻu maʻu ʻi hono ʻiloʻi mo hono fakamoʻoniʻi ʻo Sīsū Kalaisí, pea he ʻikai ha mālohi te ne lava ke fakatafoki au mei he hala hangatonu mo fāsiʻi ʻoku taki atu ke foki ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá, ke fiefia ʻi he hakeakiʻi ʻi Hono puleʻanga nāunauʻiá; pea mei he taimí ni ʻo fai atu te u fiefia ʻi he mālōlōʻanga ko iá kae ʻoua kuó u mālōlō fakataha mo ia ʻi langi” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa F. Sāmita [1998], 498).

ʻAlamā 13:20. Ko e Hā Hono ʻUhinga ʻo e “Fakaʻuhingaʻi Kehe” e Folofolá?

  • ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻe he tikisinalé e fakaʻuhingaʻi kehé ko e, “Ko hano mioʻi. … Ko hano fakamatala keheʻi; ko e tafoki mei he moʻoní pe mioʻi mei hono ʻuhinga totonú … ; ko hano pikoʻi” (Noah Webster’s First Edition of an American Dictionary of the English Language, 1828 [1967]). Ko ia ai, ko kinautolu ʻoku fakaʻuhingaʻi kehe ʻa e folofolá ʻoku nau liliu pe fakamatala keheʻi e ʻuhinga totonú ke fenāpasi mo ʻenau fakakaukau fakatāutahá pe fakaʻuhingá. Kuo ueʻi ʻe Sētane ʻa kinautolu ʻoku fulihi e folofolá ke fakatupu ha fakakikihi (vakai, ʻAlamā 12:1–6; 14:6–7). Ko e ikuʻanga ʻo kinautolu ʻoku fakaʻuhingaʻi kehe e folofolá ko honau fakaʻauha (vakai, ʻAlamā 13:20).

ʻAlamā 13:22–26. Ko e Moʻoni ʻo e Kau ʻĀngeló

  • ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e moʻoni mo e taumuʻa ʻo e kau ʻāngeló (vakai, ʻAlamā 13:22–26; 32:23; 3 Nīfai 17:24; Molonai 7:29–31; T&F 20:10). Fekauʻaki mo hono moʻoni ʻo e kau ʻāngeló, naʻe pehē ai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

    “ ‘Oku ou tui lahi ko e taha e ngaahi taumuʻa maʻongoʻonga ʻo e Tohi ʻa Molomoná ko e fatongia mo e toutou hoko pea fakatefito ʻi he kau mai ʻa e kau ʻāngeló ʻi he ngaahi talanoa ʻo e ongoongoleleí. …

    “Ko e taha e ngaahi meʻa ʻe fakaʻau ke mahuʻinga kiate kitautolu he lōloa ange ʻetau moʻuí ko e moʻoni ʻo e kau ʻāngeló, ʻenau ngāué mo ʻenau tauhi maí. ʻOku ʻikai ngata pē ʻeku ʻuhingá ki he ʻāngelo ko Molonaí kae pehē ki he kau ʻāngelo ko ia ʻoku nau tauhi mai fakatāutaha lahi ange kiate kitautolú, ʻa ia ʻoku tau feʻao mo nau ʻākilotoa kitautolú, kuo fakaivia ke tokoniʻi kitautolu pea ko e meʻa tonu pē ia ʻoku nau faí (vakai, 3 Nīfai 7:18; Molonai 7:29–32, 37; T&F 107:20). …

    ʻĪmisi
    Ko e Hāʻele Hake ʻa Kalaisí

    Harry Anderson, © IRI

    “ ʻOku ou tui ʻoku fie maʻu ke tau lea ʻaki mo tui pea fakamoʻoni ki he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló ʻo tuʻo lahi ange ʻi heʻetau faʻa fakahoko he taimi pē ʻe niʻihí. ʻOku nau fakafofongaʻi ʻa e taha ʻo e ngaahi founga maʻongoʻonga ʻa e ʻOtuá ʻoku fakafou ʻi he veilí ʻa hono fakamoʻoniʻí, pea ʻoku ʻikai ha toe faʻahinga tohi ʻi he māmaní te ne akoʻi e tefitoʻi moʻoni ko iá ʻo toe mahino mo mālohi ange ʻo hangē ko e Tohi ʻa Molomoná” (“For a Wise Purpose,” Ensign, Jan. 1996, 16–17).

ʻAlamā 13:28. ʻE ʻIkai ʻAhiʻahiʻi Kimoutolu ʻo “Lahi Ange ʻi he Meʻa ʻOku Mou Lava ʻo Kātakiʻí”

  • Ne ako ʻaki ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻa ʻetau fāifeinga ke ikunaʻi ʻa Sētane mo e angahalá: “Ko e houʻeiki tangata mo fafine, ʻoku nau holi ke maʻu hanau nofoʻanga ʻi he maama fakasilesitialé, kuo pau ke nau fepaki [mo e fili ʻo e māʻoniʻoní] ʻi he ʻaho kotoa” (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe [1954], 392). Kuo pau ke tau fili taʻe toe veiveiua ke fakaʻehiʻehi pea tekeʻi e ʻahiʻahí.

    Ne akonaki ʻa ʻAlamā kuo pau ke tau “leʻo mo lotu maʻu ai pē” ke fakaʻehiʻehi mei hano ʻahiʻahiʻi kitautolu “ ʻo lahi ange ʻi he meʻa ʻoku mou lava ʻo kātakiʻí” (ʻAlamā 13:28). Ne malanga ʻaki ʻe he ʻAposetolo ko Paulá “Ka ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá, pea ʻe ʻikai te ne tuku ke lahi hono ʻahiʻahiʻi ʻa kimoutolu ʻi he meʻa te mou faʻa faí; ka ʻi he ʻahiʻahí ʻe tofa foki ʻe ia ʻa e hala ke hao ai” (1 Kolinitō 10:13). ʻI heʻetau muimui ko ia ki he akonaki ʻa ʻAlamā ʻi he ʻAlamā 13:28, te tau lava maʻu pē ke tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí.

ʻAlamā 14:7–11. Ko Hono Fakapoongi ʻo e Kau Angatonú

  • ʻI he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeiki naʻe maʻu ʻe ʻAlamaá mo ʻene tuí, naʻá ne maʻu e ivi ke fakahaofi e kakai fefine mo e fānau faivelenga ʻo ʻAmonaihaá mei he mate fakamanavaheé. Ka neongo ia, naʻe ʻikai ke fakangofua ʻe he ʻEikí ke ne fai pehē, (vakai, ʻAlamā 14:11). Ne fakamatala ʻe ʻAlamā kia ʻAmuleki ʻe maʻu ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku fakapōngí kiate Ia, ko ha fakamoʻoni ki he ngaahi ngāue kovi ʻa honau kau fakatangá (vakai, ʻAlamā 14:11; 60:13).

    ʻI he hoko ʻa ʻEletā Lōnolo E. Polemani ko ha Fitungofulú, naʻá ne taukaveʻi, ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku fakangofua ʻe he ʻEikí e kau angatonú ke nau mamahi ʻi he taimi ʻoku fakaʻaongaʻi taʻetotonu ai ʻe ha niʻihi kehe ʻa e tauʻatāina ke filí: “ ʻE ala hoko ʻa e faingataʻa ʻi he moʻui ʻa kinautolu ʻoku talangofua mo faivelengá ko e nunuʻa ʻo ha mahaki, fakatuʻutāmaki, taʻeʻilo, pe ko e ivi tākiekina ʻo e filí. Ke paotoloaki ʻa e tauʻatāina ke filí, ʻoku faʻa fakaʻatā ʻe he ʻEikí ʻa e kau angatonú he taimi ʻe niʻihi ke nau faingataʻaʻia he ngaahi nunuʻa ʻo e ngāue kovi ʻa e niʻihi kehé (vakai, 1 Nīfai 18:16)” (ʻi he Conference Report, Apr. 1989, 29; pe Ensign, May 1989, 23).

  • ʻOku tau mamahi moʻoni ke fakakaukau atu ki he mate ʻa e kau angatonú ʻi he nima ʻo e angahalá. Ka ʻoku tau fiefia ʻi he ʻilo ki honau ngaahi pale ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié (vakai, ʻAlamā 40:12) pea pehē ki honau tuʻunga ʻi he maama fakasilesitialé (vakai, T&F 76:50–70). ʻOku fakamanatu mai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:46: “Ko kinautolu ʻe mate ʻiate aú ʻe ʻikai te nau ongoʻi ʻa e maté, koeʻuhí ʻe melie ia kiate kinautolu.” ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻe ʻikai ha mamahi ʻi he mate ʻa e angatonú, ka ʻoku fuʻu maʻongoʻonga ʻa e pale taʻengatá kiate kinautolu ʻo hoko pē ʻa e mamahí ko e meʻa noa ʻi hono fakafehoanakí.

    Ne fakamatala ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita: “ ‘Oku moʻoni ʻoku ou vaivai ke tēngihia e mole ʻa hoku kaungāmeʻá mo e kāingá. ʻE ala tō hoku loʻimatá he mamahi ʻa e niʻihi kehé. ʻOku ʻi ai e ongoʻi ʻofa ʻi hoku lotó ki he fānau ʻa e tangatá. Te u lava ke tangi mo kinautolu ʻi he taimi ʻoku nau tangi aí; te u lava ke fiefia mo kinautolu ʻi he taimi ʻoku nau fiefia aí; ka ʻoku ʻikai hano ʻuhinga ke u tangi, pe mamahi koeʻuhí ʻoku hoko mai ʻa e maté ki he māmaní. … Kuo toʻo atu e manavahē ki he maté mei he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ʻikai ke nau ilifia ki he mate fakaesinó, koeʻuhí he ʻoku nau ʻilo ʻoku nau maté ko e hinga ʻa ʻĀtamá, pea pehē pē ʻa e toe tuʻu ʻa e kau angatonu ʻia Sīsū Kalaisí, pea neongo te nau mate te nau toe moʻui. ʻI he maʻu ʻo e ʻilo ko ʻení, ʻoku nau fiefia neongo e maté, he ʻoku nau ʻilo te nau toe tuʻu pea toe fetaulaki hili ʻa e faʻitoká” (ʻi he Conference Report, Oct. 1899, 70).

  • ʻI he taimi ʻoku mamahi ai ʻa e angatonú mo e taʻehalaiá ʻoku faʻa fakaanga pe mole ai e tui ʻa ha niʻihi. Ne ʻomi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo e faleʻi ko ʻení maʻatautolu ʻi he taimi ʻoku tau mamata ai ki he mamahí:

    “Kapau te tau sio ki he moʻui fakamatelié ko e kotoa ia ʻo e moʻuí, ʻe hoko leva ʻa e mamahí, loto-mamahí, taʻemalavá, mo e moʻui nounoú ko ha meʻa fakamamahi fau. Ka ʻo kapau te tau vakai ko ha meʻa taʻengata ʻa e moʻuí mei he maama kimuʻá pea hokohoko atu ki he taʻengatá hili ʻa e maté, ʻe lava ke mahino e ngaahi meʻa ʻoku hokó.

    “ ʻIkai ʻoku fakapotopoto ʻa e ʻene ʻomai e ngaahi ʻahiʻahí ke tau fakalaka ai ki ʻolunga, ngaahi fatongiá ke tau lavaʻi, ngāue ke fakafefekaʻi hotau ngaahi uouá, mamahí ke ʻahiʻahiʻi hotau lotó? ʻIkai ʻoku fakaʻatā kitautolu ki he ʻahiʻahí ke vakaiʻi hotau mālohí, ʻa e mahakí ke tau ako ke faʻa kātaki, ʻa e maté ke tau maʻu ai e moʻui taʻe-faʻa-maté mo tau nāunauʻia?

    “Kapau naʻe fakamoʻui kotoa ʻa e kakai mahaki, ʻoku tau lotuá, kapau naʻe maluʻi kotoa ʻa e kau angatonú pea fakaʻauha e faiangahalá, ʻe taʻeʻaonga kotoa e polokalama ʻa e Tamaí pea ʻe ngata ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ʻa e tauʻatāina ke filí. ʻE ʻikai ke moʻui ha tangata ʻa e tuí.

    “Kapau naʻe ʻoange maʻu pē ʻa e fiefiá, nongá mo e ngaahi palé ki he kau fai leleí, ʻe ʻikai ha angahala—ʻe fai lelei e taha kotoa ka ʻoku ʻikai fakahoko ʻi he ʻuhinga totonu ʻo e fai leleí. ʻE ʻikai lava ke siviʻi e mālohí, ʻikai fakalakalaka ʻa e ʻulungāangá, ʻikai tupulaki e mālohi, ʻikai ha tauʻatāina ke fili, ka ko e ngaahi pule fakasētane pē.

    “Kapau naʻe totonu ke tali kotoa e ngaahi lotú ʻi he taimi pē ʻoku fakahoko aí ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi holi siokitá pea mo e fakangatangata ʻo ʻetau mahinó, pea ʻe siʻisiʻi leva ʻo ʻikai ha faingataʻaʻia, mamahi, lotomamahi, pe naʻa mo e maté, pea kapau naʻe ʻikai e ngaahi meʻá ni, ʻe ʻikai foki ha fiefia, lavameʻa, toetuʻu, pe moʻui taʻengatá mo e tuʻunga fakaʻOtuá” (Faith Precedes the Miracle [1973], 97).

ʻAlamā 14:25–28. Ko Hono Fakahaofi ʻo ʻAlamā mo ʻAmulekí

  • Ne fakaʻaongaʻi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e talanoa ʻo ʻAlamā mo ʻAmulekí ke fakamahinoʻi ʻe fakahaofi kitautolu ʻe he ʻEikí mei he ngaahi faingataʻá, ka ʻe toki hoko pē ʻi he hili ʻetau fakamoʻoniʻi ʻetau tuí ʻaki ʻetau tukulolo ki Hono finangaló:

    “ ʻOku muimui mai maʻu pē ʻa e tokoni mei he ʻEikí he ngaahi fono taʻengata. Ko e mahino ange kiate koe ʻa e fonó, ko e faingofua ange ia ke ke maʻu ʻEne tokoní …

    “… ʻOku hoko ʻa e sīpinga ʻa ʻAlamā mo ʻAmulekí ko ha fakamaama. Lolotonga ʻena feinga ke fai lelei ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻo ʻAmonaihaá, naʻe puke pōpula kinaua. Naʻe falala ʻa ʻAmuleki ki hono hoa ngāue taukeí, ʻa ʻAlamā, ʻa ia naʻá ne tataki ia ke ne maʻu ha loto falala lahi ange ki he ʻEikí. Naʻe fakamālohiʻi ʻa ʻAmuleki ke ne vakai ki he houʻeiki fafiné mo e fānau ne vela ʻi he afí, ko ia naʻá ne pehē ai, ‘Mahalo te nau tutu mo kitaua foki.’ Pea pehē ange ʻe ʻAlamā, ‘Tuku ke fai ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻEikí’—ko ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga. ‘Kae vakai … ʻoku teʻeki ai ke ʻosi ʻeta ngāué; ko ia ʻe ʻikai ke nau tutu ʻa kitaua’ [ʻAlamā 14:12–13; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí].

    “Naʻe hanga ai ʻe he fakamaau lahí mo ha niʻihi kehe ʻo tā, ʻanuhia, fakaʻaukaiʻi, fakafehuʻi mo fakamamahiʻi kinaua ʻi he ngaahi lea taukae mo e fakamanamana. Neongo naʻe fekauʻi kinaua ke na lea, ka naʻá na fakalongo pē, kuo haʻi kinaua peá na telefua, ʻo tatali fakalongolongo pē ki hano fakahinohinoʻi kinaua ʻe he ʻEikí ki ha meʻa ke na faí. Pea naʻe ‘ʻia ʻAlamā mo ʻAmuleki ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá, ʻo na tuʻu hake.’ Naʻe kaila ʻa ʻAlamā, ‘ke ke tuku muʻa kiate kimaua ʻa e mālohi ʻo fakatatau ki heʻema tui ʻoku tuʻunga ʻia Kalaisí, ʻio ke fakahaofi ʻa kimaua. Pea naʻá motuhi ʻa e ngaahi afo kuo haʻi ʻaki ʻa kinauá’ [ʻAlamā 14:26; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí; vakai, veesi 15–26]. Naʻe ngalulululu ʻa e kelekelé; pea holo ki lalo ʻa e ngaahi holisi ʻo e fale fakapōpulá. Pea naʻe mate ai ʻa kinautolu kotoa pē naʻa nau taaʻi ʻa ʻAlamā mo ʻAmulekí, pea naʻe fakatauʻatāinaʻi kinaua. …

    “… ʻE foaki atu ʻe he ʻEikí ʻa e fiemālie mo ha mālohi faka-ʻOtua, he taimi ʻokú ke fekumi ai ki he fakamoʻuí ʻi he lotofakatōkilalo mo e tui ʻoku tuʻunga ʻia Sīsū Kalaisi” (ʻi he Conference Report, Apr. 1994, 7–8; pe Tūhulu, Siulai 1994, 8).

ʻAlamā 15:2–3. Ko Sisolome

  • ʻOku fakatātaaʻi ʻe he liliu ʻa Sisolomé e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú pea fakahaaʻi ai ʻEne finangalo lelei ke fakamolemoleʻi kinautolu kuo fuakava ke muimui ʻi Hono ʻAló. Naʻe hoko ʻa Sisolome ko ha loea taʻefaitotonu ʻi he kolo ko ʻAmonaihaá peá ne ngāue ʻaki hono tuʻungá ke tukuakiʻi ʻa ʻAlamā mo ʻAmuleki pea fakaʻauha e leleí (vakai, ʻAlamā 10:13, 31; 11:21). Ne hā mai e faihala ʻa Sisolomé, ka neongo iá, naʻá ne kamata ke “tetetete koeʻuhi ko ʻene ʻiloʻi ʻene angahalá” (ʻAlamā 12:1, 7). Naʻá ne tafoki mei he taʻetuí ki ha tokotaha fekumi fakamātoato (vakai, ʻAlamā 12:8). ʻI he taimi ne aʻu ai ʻa ʻAlamā mo ʻAmuleki ki he kolo ko Saitomé, ne na ʻilo ai ʻa Sisolome ʻoku mamahi ʻi he “mamahi lahi ʻo ʻene fakakaukaú koeʻuhí ko ʻene faiangahalá” (ʻAlamā 15:3). Ka koeʻuhi ko e fakatomala ʻa Sisolome ʻo tuí, naʻe fakamoʻui ʻo fakatatau ki heʻene tui kia Kalaisí, ne papitaiso ia, peá ne hoko ko ha tokotaha malanga mālohi mei he taimi ko iá (vakai, ʻAlamā 15:6–12). Hili ha ngaahi taʻu ne ngāue fakafaifekau ʻa Sisolome pea mo ʻAlamā mo ʻAmuleki ʻi he kau Sōlamí (vakai, ʻAlamā 31:6).

ʻAlamā 15:3–5. Ne Faingataʻaʻia e Fakakaukau ʻa Sisolomé Koeʻuhi ko e

  • ʻI he fakatomala mo e fekumi ʻa Sisolome ki ha fakamolemolé, ne fakamamahiʻi hono laumālié mo ʻene fakakaukaú “ ʻo aʻu ki he fuʻu mamahi lahi ʻaupito” (ʻAlamā 15:3). Ne lea ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻo kau ki he lava ke fakatupu ha fuʻu mamahi lahi ʻe he ngaahi maveuveu fakalaumālié:

    “ ʻOku ʻi ai ha tau konga ʻe taha ʻoku ʻikai lava ke ala ki ai, ka ʻoku moʻoni pē ʻo hangē ko hotau sinó. Ko hotau konga ko ʻení ʻoku fakamatalaʻi ia ko e ʻatamaí, ongó, ʻiló, tōʻongá mo e ngaahi meʻa kehe lahi. ʻOku hāhāmolofia ke fakamatalaʻi ʻoku fakalaumālie.

    “Ka ʻoku ʻi ai ʻa e laumālie ʻi he tangatá; ke tukunoaʻi iá ʻokú te tukunoaʻi ʻa hono moʻoní. ʻOku ʻi ai foki mo ha ngaahi moveuveu fakalaumālie, mo e ngaahi mahaki fakalaumālie ʻoku lava ke nau fakatupu ha mamahi lahi.

    “ ʻOku haʻi fakataha ʻa e sino mo e laumālie ʻo e tangatá. ʻI he taimi ʻoku ʻi ai ai ha moveuveú, pea ʻoku lahi ʻene faʻa hokó, ʻoku fuʻu faingataʻa ke tala hona faikehekehé” (ʻi he Conference Report, Oct. 1977, 89; pe Ensign, Nov. 1977, 59).

ʻAlamā 16:2–3, 9–10. Ne Fakahoko e Ngaahi Lea Kotoa ʻa ʻAlamaá

  • Ne tautapa ʻa ʻAlamā ʻi he “fuʻu loto-hohaʻa lahi” mei he “moʻoni taha” ʻo hono lotó maʻá e kakai ʻo ʻAmonaihaá ke nau fakatomala (ʻAlamā 13:27). ʻI he hoko ʻa ʻAlamā ko honau palōfitá, naʻá ne fakatokanga kiate kinautolu ke nau fakatomala pe ko hono fakaʻauha fakaʻaufuli kinautolu “mei he funga ʻo e māmaní” (ʻAlamā 9:12). Kuo palōmesi ʻa e ʻEikí ke fakahoko e ngaahi lea kotoa ʻa ʻEne kau palōfitá (vakai, T&F 1:37–38). ʻAlamā 16:2–3, 9–10 tauhi ʻo e ngaahi lea ʻa ʻAlamaá ʻi hono lekooti ʻo e fakaʻauha ʻo kinautolu naʻe ʻikai ke nau tali e kau palōfitá mo fakapoongi ʻa kinautolu naʻe taʻehalaiá.

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí

  • Ne anga fēfē hono fakahā ʻe he houʻeiki tangata ʻi he maama fakalaumālié naʻa nau taau ke tomuʻa fakanofo kinautolu ke maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí? (vakai, ʻAlamā 13:3–5).

  • Ko e hā ʻoku faʻa fakaʻatā ai ʻe he ʻEikí ke mamahi ʻa kinautolu ʻoku taʻehalaiá ʻi he nima ʻo e kau faiangahalá? (vakai, ʻAlamā 14:9–11).

  • Ko e hā ha meʻa ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke ako mei he liliu ʻa Sisolome mei he loea loto-kākaá ki ha tokotaha malanga mālohí?

Ngāue ke Faí

  • Ko e hā ne fakahoko ai ʻe ʻAlamā e leá ni fekauʻaki mo Melekisētekí: “Ko ʻeni, naʻe ʻi ai ha tokolahi kimuʻa ʻiate ia, kae ʻumaʻā foki mo ha tokolahi kimui ʻiate ia, ka naʻe ʻikai ha taha naʻe lahi hake; ko ia kuo nau lau ʻo lahi ange kiate ia”? (ʻAlamā 13:19). Tali ʻa e fehuʻí ni ʻi hoʻo fekumi ʻi he ngaahi vēsí ni ke ʻilo e ʻuhinga ne fakahīkihikiʻi ai ʻe ʻAlamā e mahuʻinga ʻo e misiona ʻo Melekisētekí: ʻAlamā 13:14–19; Sēnesi 14:18–20; LSS, Sēnesi 14:25–40; LSS, Hepelū 7:3; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:2–4.

  • ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi e folofola mei he ʻAlamā 14 mo e ngaahi meʻa mei he fakamatala ki he ʻAlamā 14:7–11 (peesi 223-224), tohi ha ʻēsei nounou ʻokú ne tali e ngaahi fehuʻí ni: Ko e hā ʻoku hoko ai ha ngaahi meʻa fakamamahi ki he kakai angatonú? ʻOku tokoni fēfē ʻa e ʻaloʻofa mo e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi meʻa fakamamahi ʻi he moʻui fakamatelié?