‘Inisititiuti
Vahe 33: ʻAlamā 43–51


Vahe 33

ʻAlamā 43–51

Talateú

Naʻe tuʻu fakatuʻutāmaki ʻa e moʻui ʻa e kau Nīfaí koeʻuhí ko e fekeʻikeʻí, angatuʻú mo e taú. Ka naʻe ʻikai ko e kau Leimaná pē ʻa e tupuʻanga ʻo e fakafepakí. Ne hoko e kau Nīfai angatuʻu ne vēkeveke ke maʻu ha mālohí ko ha palopalema lahi. Ne ikunaʻi ʻe he kau Nīfaí honau filí ʻaki ʻenau tui kia Sīsū Kalaisi pea muimui ki Heʻene kau palōfitá mo ha kau taki tau angatonu kehe.

Fakafehoanaki ʻa e ngaahi ʻuhinga mo e taumuʻa ʻa e ʻEikitau ko Molonaí mo ia ne maʻu ʻe ʻAmalekaiá. Naʻe tohi ʻe he palōfita ko Molomoná ʻo kau ki he ʻEikitau ko Molonaí ʻo pehē, “Kapau kuo tatau, pe oku tatau pe ʻe tatau ʻa e kakai kotoa pē mo Molonai, vakai, kuo luluʻi ai ʻo taʻengata ʻa e ngaahi mālohi ʻo helí; ʻio, kuo ʻikai maʻu ʻe he tēvoló ha mālohi ki he loto ʻo e fānau ʻa e tangatá” (ʻAlamā 48:17). Te ke lava ke hangē ko Molonaí ʻo “tuʻu maʻu ʻi he tui kia Kalaisí” (ʻAlamā 48:13) neongo e ngaahi tūkunga faingataʻa mo fakamamahí.

Fakamatalá

ʻAlamā 43:2–3.“Ko e Ngaahi Tau ʻi he vahaʻa ʻo e kau Nīfaí mo e kau Leimaná”

  • ʻI he aʻu ko ia ki he taimi ko ʻeni ʻi he tohi ʻa ʻAlamaá, vahe 43–62, ʻoku fakatokanga mai ai ʻa Molomona ki he tokotaha laukongá te ne “toe foki ki ha fakamatala ʻo e ngaahi taú” (ʻAlamā 43:3). ʻOku fifili ha niʻihi pe ko e hā ʻoku lahi pehē ai e ngaahi fakamatala ki he taú ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994) ʻoku “tau ako mei he Tohi ʻa Molomoná ʻa e anga e moʻui e kau ākonga ʻa Kalaisí he taimi ʻo e taú” (ʻi he Conference Report, Oct. 1986, 5; pe Ensign, Nov. 1986, 7).

    ʻI he mamata ko ia ʻa Molomona ki hotau kuongá peá ne ʻilo te tau moʻui ʻi ha taimi ʻo e “ngaahi tau mo e ngaahi ongoongo ʻo e tau” (T&F 45:26; vakai foki, Fakahā 9), naʻá ne fakakau ai ʻa e founga ke moʻui angatonu lolotonga e ngaahi taimi ko ʻení. Kuo tokolahi ha Kāingalotu kuo nau kau pea te nau kau ʻi ha ngaahi fakafepaki fakakautau. Kumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku fakakau ʻe Molomona ʻi he ngaahi vahe ko ʻeni ʻo e taú. Naʻe fakahā ʻe Molomona ʻa e mamahi lahi ʻe fakatupu ʻe he ngaahi fepaki ko ʻení peá ne toe fakamatala ki he ʻuhinga ʻe ngali fie maʻu ai ke fai ha tau ke maluʻi ʻa e moʻuí mo e tauʻatāiná. Kuo fakatou fakamatalaʻi ʻe Molomona mo e kau palōfita ʻo onopōní ʻa e ngaahi tūkunga ʻoku fakaʻatā ai ʻa e taú (vakai, fakamatala ki he ʻAlamā 43:45–47 ʻi he peesi 286 pea ki he ʻAlamā 51:13 ʻi he peesi 291).

    Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ki he mamahi fakalangi ʻoku omi fakataha mo e ngaahi meʻa peheé, pea aʻu pē ki he taimi ʻoku tali ai ke fai ha taú: “ ʻOku ou tui au ne tutulu ʻetau Tamaí ʻi Heʻene ʻafio ki Heʻene fānaú, ʻa ia kuo laui senituli ʻenau maumauʻi ʻa honau tofiʻa fakalangí ʻi heʻenau fai fakamamahi ʻo fefakaʻauhaʻaki ʻa kinautolú” (ʻi he Conference Report, Apr. 2003, 82; pe Liahona, Mē 2003, 79). Naʻe fakahaaʻi ʻe he kau Nīfaí mo e ʻEikitau ko Molonaí e ʻulungāanga totonu ki he taú mo e lilingi totó (vakai, fakamatala ki he ʻAlamā 43:54; 44:1–2; 48:11, 22–23 ʻi he peesi 286-287).

  • ʻI he taimi ʻo e Tau Lahi Hono II ʻa Māmaní, ne fai ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e fakamatalá ni, ʻo fakamahinoʻi ʻa e tuʻunga ʻoku ʻi ai e Siasí ʻi heʻene fekauʻaki mo e taú:

    “Kuo pau ke mateakiʻi ʻe he kāingalotú ʻa honau kau takí pea ngāue mateaki ki ai ʻi hono ui ia ke fai iá. [ʻOku kau heni e ngāue fakakautaú.] Ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fatongia ia ʻa e Siasí, ʻiate ia pē ki he ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení, pea ʻikai haʻane toe ʻuhinga ka ke poupouʻi ʻa hono kāingalotú ke ʻoatu ʻa e mateaki kakato ko iá ki honau fonuá pea ke fakatauʻatāinaʻi ʻa e ngaahi kautaha ʻa ia ʻoku feinga ki ai e kau mateakiʻi fonua māʻolunga tahá.

    “… ʻOku ʻi ai e fatongia ʻoku tafe mei he tangataʻifonua pe kakai kotoa ki he puleʻangá. ʻOku hā ʻa e fatongia ko ʻení ʻi he Tefito ʻo e Tui ko ia ʻoku pehē:

    “‘ ʻOku mau tui ʻoku totonu ke fakaongoongo ki he ngaahi tuʻi, kau palesiteni, kau pule, mo e kau fakamaau fakapuleʻanga, ʻi he talangofua, fakaʻapaʻapaʻi, mo poupou ki he laó.’ …

    “Ko e talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, kuo ongoʻi maʻu pē ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha fatongia ke tuʻu ʻo maluʻi ʻa honau fonuá ʻi hono fai ha ui ki ha tau. …

    “Ko ia ai ʻoku fakafepakiʻi pea ʻoku pau ke fakafepakiʻi ʻe he Siasí ʻa e taú. … He ʻikai te ne lava ke lau ʻa e taú ko ha founga angatonu ia ki hono fakaleleiʻi ha ngaahi fetaʻemahinoʻaki fakavahaʻapuleʻanga; ʻoku totonu pea ʻe lava pē ke fakaleleiʻi ʻeni—ʻi he tui tatau ʻa e ngaahi fonuá—ʻi ha fealeaʻaki melino pea fai ha ngaahi fakatonutonu.

    “Ka ko e kāingalotu ʻo e Siasí ko e tangataʻifonua pe kakai ʻo ha puleʻanga ʻoku ʻikai pule ki ai ʻa e Siasí. …

    “… Ko ia ai, ʻi he taimi ʻoku talangofua ai e lao fakakonisitūtoné ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, ʻo ui e kau tangata ʻi he Siasí ki he ngāue fakakautaú ʻi ha fonua pē ʻoku totonu ke nau mateakiʻí, ʻoku fie maʻu leva ʻe honau fatongia fakasivile māʻolunga tahá ke nau fakahoko e ui ko iá. Kapau te nau tali e ui ko iá, pea talangofua kiate kinautolu ʻoku pule kiate kinautolú, o nau toʻo ai e moʻui ʻa kinautolu ʻoku nau tauʻí, he ʻikai ui ʻa kinautolu ko e kau tāmate tangata” (Heber J. Grant, J. Reuben Clark Jr., mo David O. McKay, ʻi he Conference Report, Apr. 1942, 92–94; toe lea ʻaki ʻi he Boyd K. Packer, Conference Report, Apr. 1968, 34–35).

ʻAlamā 43:4–8. Fakanofo ʻa e Kau Nīfai Angatuʻú Ko Ha Kau ʻEikitau ʻi he Kau Tau Leimaná

  • Ne ʻi ai ha taimi ne kau ʻa e kau Sōlamí kimuʻa ki he puleʻanga ʻo e kau Nīfaí. Ka koeʻuhí ko e loto hīkisiá, “naʻe hoko ʻa e kau Sōlamí ko e kau Leimana” (ʻAlamā 43:4). Kimuʻa ʻi heʻenau fakafisingaʻi honau fonuá, ne tonu pē ʻa e ilifia ʻa e kau Nīfaí naʻa faifai kuo fai ʻe he kau Sōlamí ha talite mo e kau Leimaná, ʻo tuʻu ai ʻa e fonua ʻo e kau Nīfaí ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki (vakai, ʻAlamā 31:4). Ke taʻofi e lavaki fonua tokolahi ko ʻení, ne taki ai ʻe ʻAlamā ha ngāue ke toe fakafoki mai e kau Sōlamí, ko honau tokolahi ne nau ʻosi siʻaki e tui moʻoní. Neongo ne ʻi ai ha niʻihi ʻo e kau Sōlamí ne toe fakafoki mai ki he tuí, ne ʻita honau tokolahi pea “kamata ke fetuʻutaki mo e kau Leimaná, ʻo nau ueʻi hake mo kinautolu” ʻi he teuteu ko ia ki he taú (ʻAlamā 35:10–11). Ne fakanofo ʻe he kau taki tau ʻa e kau Leimaná ʻa e kau Sōlami mo e kau ʻAmalekaia angafītaʻa angé ko e kau ʻeikitau pule ʻi he feinga ko ia ke nau puleʻi e kau Nīfaí.

    “Naʻe fakaafeʻi ʻe he kau Sōlamí … ʻa e kau Leimana angatuʻú ke nau omi pea nofoʻi honau fonuá pea ko e fuofua fakafetau lahi ia ki he kau Nīfaí (ʻAlamā 43:5). Ne taki kinautolu ʻe he ʻeikitau pule Leimana, ʻa e ʻAmalekai ko Seilahemená. Ko e kau ʻAmalekaí ko ha kau Nīfai ne angatuʻu ʻi ha kuonga kimuʻa, pea hangē ko e kau angatuʻu tokolahi ne nau fehiʻa lahi ange ki he kau Nīfaí pea ‘fai angahala mo loto fakapō lahi ange ʻi he kau Leimaná’ (ʻAlamā 43:6). Ne ʻosi fakapapauʻi ʻe Seilahemena kuo fokotuʻu ki he ngaahi tuʻunga pule fakakautaú ha kau ʻAmalekai hangē ko iá pe ko ha tokotaha Sōlami angafītaʻa tatau. (ʻAlamā 43:6)” (Hugh Nibley, Since Cumorah, 2nd ed. [1988], 296).

ʻAlamā 43:13–14. Tokolahi Pea Pau Ai Ke Nau Tau mo Honau Filí

  • Ne mei tokolahi tatau pē ʻa e tokolahi ʻo e kau Nīfai angatuʻu ne hoko ko e kau Leimaná mo e kau Nīfai ne tuʻu maʻú (vakai, ʻAlamā 43:14). Ne hanga ʻe he tokolahi ko ʻení, fakataha mo e kau tau ʻa e kau Leimaná ʻo fokotuʻu e kau Nīfaí ʻi ha tuʻunga ne ʻikai lelei fakafika (vakai, ʻAlamā 43:51; vakai foki, Mōsaia 25:3; ʻAlamā 2:27, 35). Ka naʻa nau fakafalala ki heʻenau tuí, naʻe falala ʻa e kau Nīfaí ʻe fakamālohia kinautolu ʻe he ʻOtuá lolotonga ʻenau ngaahi taú neongo e lahi e ngaahu meʻa ne nau fehangahangai mo iá, ʻo hangē ko ia naʻá Ne fai maʻá e kau tau ʻa Kitioné (vakai, Fakamaau 7–9), ʻIlaisa (vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 6:15–23), Tuʻi ko Penisimaní (vakai, Ngaahi Lea ʻa Molomoná 1:14), mo ʻAlamā (vakai, ʻAlamā 2:27–35).

ʻAlamā 43:15–54. Ne Ngāue ʻAki ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ʻa e Tuí mo e Palani Fakakautaú ke Maluʻi ʻa e Kau Nīfaí

  • Lolotonga e hoko ko ia ʻa Molonai ko e ʻeikitaú, naʻá ne fakafalala ki hono iví pea mo e mālohi ʻo e ʻEikí ke maluʻi ʻa e kau Nīfaí. Ko e ʻAlamā 43 ko ha sīpinga ia ʻo e founga ne hanga ai ʻe Molonai ʻo fakatahaʻi ʻa ʻene fakaʻutoʻuta leleí mo ʻene talangofua ki he faleʻi ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne teuteuʻi ʻa e sōtia takitaha ʻaki ha teunga fakakautau ne fakaleleiʻi (vakai, veesi 19–21), pea naʻá ne kumi ki he faleʻi ʻa e palōfitá kimuʻa peá ne ʻalu atu ʻo taú (vakai, veesi 23–24).

    “Naʻe taki e feinga tau ʻa e kau Leimaná ʻe he kau ʻōfisa ʻAmalekai mo e Sōlamí, ʻa ia ne mei hanga ʻe heʻenau ʻilo ki he ngaahi meʻa fakapulipuli fakakautau ʻa e kau Nīfaí mo ʻenau ngaahi founga ngāué ʻo ʻai ke nau mālohi ʻi ha ʻeikitau pē tuku kehe pē ʻa Molonai. ʻI he kamataʻangá pē ne hanga ʻe heʻene tomuʻa palaní ʻo toʻo meiate kinautolu ʻa ʻenau taumuʻa ʻuluaki mo ngali fakapotopotó—ʻa e fonua ngataʻanga ko Selesoní (ʻAlamā 43:22). Naʻá ne fokotuʻu ai ʻa hono tefitoʻi feituʻu ke fai mei ai e maluʻí, ka ʻi he foki mai ʻa e kau talafekaú hili ʻenau talatalaifale mo e palōfitá, naʻá ne ʻilo ʻoku palani e kau Leimaná ke fakaʻohovaleʻi kinautolu ʻaki e fakataumuʻa ʻenau ʻohofí ki he feituʻu ʻoku faingataʻa e aʻu ki aí ka ʻoku vaivai ange ko Manataí, ʻa ia he ʻikai fai ha ʻamanaki ki aí (ʻAlamā 43:24). Ne hiki leva ʻe Molonai e konga lahi ʻo ʻene kau taú he taimi pē ko iá ki Manatai pea ʻai ke mateuteu e kakai ʻi aí (ʻAlamā 43:25–26).

    “ ʻI hono tala kia Molonai ʻe heʻene kau matakí mo e kau asiasí ʻa e meʻa kotoa ʻa e kau Leimaná ʻoku faí, naʻá ne lava leva ʻo faʻufaʻu ha tauhele maʻa hono ngaahi filí, ʻo ne maʻu kinautolu ʻoku ʻikai ke nau mateuteu ʻi heʻene kolosi ko ia he vaitafe Saitoné (ʻAlamā 43:28–35)” (Hugh Nibley, Since Cumorah, 297–98).

    Naʻe ʻamanaki ʻa e ʻeikitau ko Molonaí ki he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí he naʻá ne fai ʻa hono lelei tahá. Mahalo ko e tokotaha ʻatamaʻia taha ia ʻi hono ʻahó ʻi he ngaahi meʻa fakakautaú, ka naʻá ne kei fakahā pē ha loto fakatōkilalo ʻaki ʻene muimui ki he faleʻi ʻa e palōfitá. Ne hoko ai heni ʻa e ʻEikitau ko Molonaí ko ha meʻangāue mālohi ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá.

ʻAlamā 43:18–22, 37–38. Ko e Hā Nai Ha Teunga Maluʻi ʻOku Tau Maʻu He ʻAhó Ni?

  • Ne ʻoange ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ha teunga maluʻi maʻa ʻene kau taú, ʻa ia naʻe hoko ai ha faikehekehe lahi ʻi he ngaahi tau mo honau ngaahi filí (vakai, ʻAlamā 43:37–38). Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973) ki ha founga ʻe taha ʻe lava ke ngāue ʻaki ʻa e ngaahi vēsí ni ʻi heʻetau moʻuí he ʻahó ni:

    “ ʻOku tau maʻu ha konga e fā ʻo e sinó ʻa ia naʻe pehē pe naʻe sio ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ʻoku nau tuʻu laveangofua ki he ngaahi mālohi ʻo e fakapoʻulí. Ko e kongalotó, ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e angamāʻoniʻoni mo e angamaʻá. Ko e lotó ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻetau tōʻonga moʻuí. Hotau vaʻé, ʻa ʻetau ngaahi taumuʻá pe kaveinga ʻi he moʻuí pea ko hono fakaʻosí ko hotau ʻulú, ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú.

    “… ʻOku totonu ke nonoʻo hotau kongalotó ʻaki ʻa e moʻoní. Ko e hā nai ʻa e moʻoní? ʻOku folofola ʻa e ʻEikí, ko e moʻoní ʻa e ʻilo ʻo e ngaahi meʻa ʻo hangē ko honau anga ʻoku ʻi aí, pea naʻa nau ʻi aí, pea te nau hoko ki aí [T&F 93:24]. … Naʻe pehē ʻe he palōfitá, ‘ ʻOku totonu ke nonoʻo hotau kongalotó ʻaki ʻa e moʻoní.’

    “Pea ko e lotó, ko e hā nai ha faʻahinga sifa-fatafata te ne maluʻi ʻetau tōʻonga ʻi he moʻuí? ʻOku totonu ke tau ʻai ki hotau lotó ʻa e sifa-fatafata ʻo e angatonú. ʻI heʻetau ʻilo ʻa e moʻoní, kuo tau maʻu ha meʻafua te tau lava ai ʻo fakafaikehekeheʻi ʻa e totonú mei he meʻa ʻoku halá pea ʻe fua leva mei ai ʻetau tōʻonga moʻuí mei he meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku totonú. Ko ʻetau sifa-fatafata ke maluʻi ʻaki ʻetau tōʻonga moʻuí ko e sifa-fatafata ʻo e angatonú.

    “Ko e hā nai te tau maluʻi [ʻaki] hotau vaʻé, pe ko e hā nai te tau fua ʻaki ʻetau ngaahi taumuʻa pe kaveinga ʻi he moʻuí? … ‘Mou topuvaʻe ʻaki ʻa e teuteu ʻo e ongoongolelei ʻo e melinó.’ (ʻEfesō 6:15). …

    “Pea ko hono fakaʻosí ko e tatā ʻo e fakamoʻuí. … Ko e hā nai ʻa e fakamoʻuí? Ko e fakamoʻuí ko hono fakahaofi. Fakahaofi nai mei he hā? Fakahaofi mei he maté pea fakahaofi mei he angahalá. …

    “Ko ia, ne ʻai ʻe he ʻAposetolo ko Paulá … ʻa ʻene tangata kuo fakateungá ke puke ʻi hono nimá ha pā pea ʻi hono nima ʻe tahá ha heletā, ʻa ia ko e meʻatau ia ʻo e kuonga ko iá. Ko e pā ko iá ko e pā ʻo e tuí pea ko e heletaá, ko e heletā ʻo e laumālié ʻa ia ko e Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai lava ke u fakakaukau ki ha ongo meʻatau ʻe mālohi ange ʻi he tuí mo ha ʻilo ki he folofolá ʻa ia ʻoku ʻi ai e Folofola ʻa e ʻOtuá. Ko e tokotaha ko ia ʻokú ne tui e teunga ko iá pea mateuteu ʻi he ongo meʻatau ko iá, ʻokú ne mateuteu ke tauʻi ʻa e filí” (Feet Shod with the Preparation of the Gospel of Peace, Brigham Young University Speeches of the Year [Nov. 9, 1954], 2–3, 6–7; vakai foki, ʻEfesō 6:13–17; T&F 27:15–18).

ʻAlamā 43:23–25. ʻOku ʻOmi ʻe he Talangofua ki he Palōfitá ʻa e Ngaahi Tāpuakí

  • Ne lahi e ngaahi ikuna ʻa e ʻEikitau ko Molonaí ko ʻene holi ke fekumi pea muimui ki he faleʻi ʻa e palōfitá. ʻE ikunaʻi e ngaahi feingatau ʻo e ʻaho ní ʻaki e muimui ki he palōfitá.

    Ne fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985) ʻa e ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ke tau muimui ki he kau palōfitá: “Tau tokanga kiate kinautolu kuo tau hikinimaʻi ko e kau palōfita mo e kau tangata kikité, pea pehē ki he kau taki kehé ʻo hangē ʻoku fakafalala ki ai ʻetau moʻui taʻengatá, he ko ia pē ia!” (ʻi he Conference Report, Apr. 1978, 117; pe Ensign, May 1978, 77).

ʻAlamā 43:45–47. “ ʻO Aʻu ki he Lilingi ʻo e Totó”

  • ʻOku toputapu ʻa e moʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e lilingi ʻo e toto taʻehalaiá “ko e meʻa fakalielia ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí” (ʻAlamā 39:5). ʻE lava ke fakatonuhiaʻi hano toʻo ʻe ha taha ha moʻui ʻa ha taha, ʻi hono maluʻi iá, fāmilí, tauʻatāiná, tui fakalotú pe ko e fonuá. Ne tokoni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ke fakamatalaʻi ʻa e fakakaukau ko ia ʻo e taú mo e lilingi totó:

    ʻI he taimi naʻe tau ai e kau Nīfaí mo e kau Leimaná, naʻe tohi ai ʻo pehē ‘naʻe ueʻi hake e kau Nīfaí ʻe ha ʻuhinga lelei ange, he naʻe ʻikai te nau taú ke … mālohi ka naʻa nau taú koeʻuhí ko honau ngaahi ʻapí mo ʻenau tauʻatāiná, mo honau ngaahi uaifí mo ʻenau fānaú, pea mo ʻenau ngaahi meʻa kotoa pē, ʻio, koeʻuhí ko e ngaahi ouau ʻo ʻenau lotú mo honau siasí.

    “‘Pea naʻa nau fai ʻa e meʻa naʻa nau ongoʻi ko honau fatongia ʻa ia naʻa nau moʻua ai ki honau ʻOtuá’ (ʻAlamā 43:45–46).

    “Naʻe naʻinaʻi ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ke, ‘Maluʻi homou ngaahi fāmilí ʻo aʻu ki he lilingi ʻo e totó’ (ʻAlamā 43:47). …

    “ ʻOku mahino mei he tohi ko ʻení mo ha ngaahi tohi kehe, ʻoku ʻi ai e taimi mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻa ia ʻoku tonuhia ai ʻa e ngaahi puleʻangá, ʻio, ʻoku ʻi ai honau fatongia ke tau koeʻuhí ko e fāmilí, ko e tauʻatāiná mo fakafepakiʻi ha pule fakamālohi, mo e fakamanamaná mo e pule fakaaoaó. …

    “… Ko e kakai ʻofa kitautolu ʻi he tauʻatāiná, kuo tau tukupā ke maluʻi ʻa e tauʻatāiná ʻi ha feituʻu pē ʻe mole pe toʻo ai iá. ʻOku ou tui ʻe ʻikai ʻekeʻi ʻe he ʻOtuá mei he kau tangata mo e kau fafine ʻi he kau taú, ʻi heʻenau hoko ko e kau fakafofonga ʻo honau puleʻangá, ʻi hono fakahoko ʻo e meʻa ʻoku hoko ko honau fatongia fakalao ke fakahokó. Pea mahalo te Ne ʻekeʻi meiate kitautolu, kapau te tau feinga ke taʻofi pe fakafepakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kau ki ha fefaʻuhi mo e ngaahi kau tau ʻo e koví mo e pule fakamālohí” (ʻi he Conference Report, Apr. 2003, 83–84; pe Liahona, Mē 2003, 80).

    ʻĪmisi
    Tau Heletā ʻa e kau Nīfaí mo e kau Leimaná

    Jerry Thompson, © IRI

ʻAlamā 43:54; 44:1–2; 48:11, 22–23. “Naʻe ʻIkai Manako ʻa [Molonai] ki he Lilingi Totó”

  • Naʻe “ ʻikai ke manako ki he lilingi totó” ʻa e ʻEikitau ko Molonaí. (ʻAlamā 48:11) neongo naʻe fakatonuhiaʻi ia ʻi hono toʻo e moʻui e niʻihi kehé lolotonga ʻene maluʻi ʻa hono fonuá. Naʻá ne tau ʻi ha ngaahi taʻu lahi mo e kau Leimaná neongo ne ʻikai loto ki ai (vakai, ʻAlamā 48:22). Ko e taimi naʻá ne tau aí, naʻá ne kei anga faka-Kalaisi pē ki he taha kotoa, ʻo kau ai pē mo kinautolu ʻi he tafaʻaki ʻe tahá. ʻOku pehē ʻe he fakamatalá naʻe taʻofi tuʻo lahi ʻe he ʻEikitau ko Molonaí e taú ke fakahaofi e moʻui ʻa e tokolahi taha ne lavá (vakai, ʻAlamā 43:54–44:1–2; 55:19). Ne toʻo e ngaahi moʻui ʻi he taʻeloto pea ʻi he loto mamahi ko e “fekauʻi atu ai ha fuʻu tokolahi ʻo honau kāingá mei he māmani ko ʻení … ʻoku teʻeki ke nau teuteu ke feʻiloaki mo honau ʻOtuá” (ʻAlamā 48:23). Ne tui moʻoni e ʻEikitau ko Molonaí ko kinautolu ne nau tauhi ʻenau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá pea nau maté ʻe “huhuʻi honau laumālié ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí” pea nau mavahe mei he māmani ko ʻení “ ʻi he fiefia” (ʻAlamā 46:39).

    ʻE fakakaukau ha niʻihi ʻo e kau lautohí pe ʻoku anga fēfē nai ʻa e fakahoko fatongia fakakautau ʻa ha taha ne mātuʻaki tokanga ki hono tauhi e ngaahi fuakava mo e ʻEikí. Mahalo ko e ʻuhinga ia ne tohi ai ʻa Molomona “ne ʻikai manako [ʻa Molonai] ki he lilingi totó” peá ne akonaki “ke ʻoua naʻa teitei hiki hake ʻenau heletaá kae ngata pē ʻi he tau mo hanau fili, tuku kehe ʻo kapau ko e maluʻi ʻenau moʻuí” (ʻAlamā 48:11, 14).

ʻAlamā 45 Fakahū Makehe. “Fakamatala ki he Kakai ʻo Nīfaí”

ʻAlamā 45:17–19. Ne Mavahe ʻa ʻAlamā pea “ ʻIkai Ke Toe Fanongo Kiate Ia”

  • Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē ʻoku ʻomi ʻe he kupuʻi lea “ ʻave ia ʻe he Laumālié, pe kuo tanu ia ʻe he toʻukupu ʻo e ʻEikí” (ʻOku fokotuʻu mai ʻe heʻAlamā 45:19) naʻe liliu ʻa ʻAlamā: “Naʻe liliu ʻa Mōsese, ʻIlaisiā, mo ʻAlamā ko e siʻí. ʻOku fehālaaki e fakamatala ʻa e Fuakava Motuʻá ne mate pea telio ʻa Mōsese ʻe he toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi ha faʻitoka taʻeʻiloa. (Teutalōnome. 34:5–7.) Ka e mahalo ko e moʻoni ne ‘telio ia ʻe he toʻukupu ʻo e ʻEikí,’ ʻo kapau ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea fakatātā ko ia naʻe liliu ia. Ka ko e fakamatala ko ia ʻa e Tohi ʻa Molomoná, ʻa ia ʻoku hiki ai ne ‘ ʻave [ʻa ʻAlamā] ia ʻe he Laumālié,’ pea pehē, ‘ ʻoku fakahā mai ʻe he folofolá naʻe ʻave ʻe he ʻEikí ʻa Mōsese kiate ia; pea ʻoku mau mahalo kuó ne maʻu maʻana foki mo ʻAlamā ʻi he laumālié.’ (ʻAlamā 45:18–19.) ʻOku totonu ke manatuʻi ne maʻu ʻe he kau Nīfaí ʻa e ʻŪ Lauʻi Peleti Palasá, pea ko e ‘ngaahi folofola’ ia naʻa nau fai e ngaahi fakamatala ki hono ʻave ʻo Mōsese ʻi he founga hono liliú. Ko e meʻa kia ʻIlaisiaá, ko e fakamatala ko ia ki hono ʻave ia ‘i ha saliote afi … ʻi he ʻahiohio ki he langí,’ ʻoku fakamatalaʻi fakaʻeiʻeiki ia ʻi he Fuakava Motuʻá. (2 Ngaahi Tuʻi 2.)” (Mormon Doctrine, 2nd ed. [1966], 805).

ʻAlamā 46–50. Ko Hono Fakafehoanaki ʻo e Anga Fakatakimuʻa Koví mo e Anga Fakatakimuʻa Māʻoniʻoní

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Molomona ʻa e faikehekehe ʻo ʻAmalekaia mo e ʻEikitau ko Molonaí (vakai, ʻAlamā 48:7; 49:25–28). Naʻe fie maʻu ʻe ʻAmalekaia ke “fakaʻauha ʻa e makatuʻunga ʻo e tauʻatāina kuo foaki ʻe he ʻOtuá” ki he kau Nīfaí, ka naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ke tauhi (ʻAlamā 46:10).

    Ko e kau tangata angakovi hangē ko ʻAmalekaiá kuo nau ngāue ke maʻu ha mālohí ʻe fakataimi pē ʻi he tuʻunga ʻo māmaní, ka ʻoku nau ʻomi e fakaʻauha kiate kinautolu mo honau kau muimuí. ʻI hono fakafehoanakí, ko e kau taki hangē ko e ʻEikitau ko Molonaí ʻoku nau ueʻi fakalaumālie e kakai ʻoku nau maʻu ha holi fakaʻeiʻeikí ke nau ikunaʻi e ngaahi palani koví. ʻOku fakafehoanaki ʻe he saati ko ia ʻi laló ʻa Molonai mo ʻAmalekaia:

    ʻEikitau ko Molonaí

    Amalekaia

    Naʻe fili ʻe he “leʻo ʻo e kakaí” mo e kau fakamāú ko e ʻeikitau ʻo e kau taú (ʻAlamā 46:34; vakai foki, 43:16).

    Maʻu ʻa e mālohí ʻi he kākā mo e anga-taʻetotonu (vakai, ʻAlamā 47:1–35; 48:7).

    Fakatahatahaʻi e kakaí ke angatonu peá ne akoʻi kinautolu ke nau tauhi faivelenga ki he ʻOtuá mo ʻenau ngaahi fuakavá (vakai, ʻAlamā 46:12–21; 48:7).

    Fakaʻaiʻai ʻa e kakaí ʻi he tāufehiʻa mo e ngaahi faʻufaʻu kākā (vakai, ʻAlamā 48:1–3).

    Fiefia ʻi he tauʻatāina mo hono fakatauʻatāinaʻi ʻo hono fonuá pea mo hono kakaí (vakai, ʻAlamā 48:11).

    Feinga ke fakaʻauha e tauʻatāina ʻa e kakaí (vakai, ʻAlamā 46:10).

    ʻOfa ʻi hono ngaahi tokouá pea ngāue “lahi ʻaupito koeʻuhí ko e lelei mo e nofo malu ʻa hono kakaí” (ʻAlamā 48:12).

    “Naʻe ʻikai te ne mahuingaʻia ʻi he toto ʻo hono kakaí” pea ngāue ke poupouʻi ʻa ʻene siokitá pē ʻaʻaná (ʻAlamā 49:10).

    Ko ha tangata naʻe puleʻi ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e angatonú peá ne akoʻi ʻa e kau Nīfaí ke ʻoua naʻa nau teitei hiki hake ʻenau heletaá, tuku kehe ke maluʻi ʻa honau fāmilí, moʻuí pe tauʻatāiná (vakai, ʻAlamā 48:10, 14).

    Ko ha tangata ʻoku puleʻi ʻe heʻene ʻitá pea akoʻi ʻa e kakaí ke nau feinga mālohi ke ikuna pea fai ha fakapapau ke fakaʻauha (vakai, ʻAlamā 49:13, 26–27).

    Fekumi ʻi he loto-fakatōkilalo ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ke maluʻi e moʻuí (vakai, ʻAlamā 48:16).

    Lea kovi ki he ʻOtuá pea fakapapau ke tāmate (vakai, ʻAlamā 49:27).

    Ngāue ke taʻofi e fekeʻikeʻí mo e fakakikihí (vakai, ʻAlamā 51:16).

    Ngāue ke fakatupu e fekeʻikeʻí mo e fakakikihí (vakai, ʻAlamā 46:6, 10).

ʻAlamā 46:12–15, 36. Ko e Fuka ʻo e Tauʻatāiná

  • ʻĪmisi
    ʻEikitau ko Molonaí mo e fuka ʻo e tauʻatāiná

    © Clark Kelley Price

    ʻOku fie maʻu ʻa e lototoʻá ke fakatahatahaʻi mai ha niʻihi kehe koeʻuhí ko ha taumuʻa māʻoniʻoni. Naʻe faʻa akonaki ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻo kau ki hono mahuʻinga ʻo e ngaahi ngāue ʻa e ʻEikitau ko Molonaí ʻi heʻene fokotuʻu ko ia ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná. Naʻá ne faʻa fakamamafaʻi ʻa e fie maʻu ko ia ke hoko ko ha tangataʻifonua ngāue mālohi mo taukaveʻi ʻa e tauʻatāiná: “Fakaleleiʻi homou ngaahi koló ʻi hoʻomou kau mālohi atu ki ai mo e ngāue tokoní. Manatuʻi ʻi homou fatongia fakafonuá ‘ko e meʻa pē ʻe ikuna ai ʻa e koví, ko ha nofonoa ʻa e kau tangata leleí’ (Edmund Burke). … Fai ha faʻahinga meʻa ʻoku mahuʻinga ke maluʻi hoʻomou tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá” (ʻi he Conference Report, Apr. 1988, 58; pe Tūhulu, Siulai 1988, 55).

    Ne toe akonaki foki ʻa Palesiteni Penisoni ʻo pehē:

    “ ʻI he tohi folofola toputapu ko ia ko e Tohi ʻa Molomoná, ʻoku tau fakatokangaʻi ai ʻa e lahi mo hono fuoloa ʻo fāinga ke maʻu e tauʻatāiná. ʻOku tau toe fakatokangaʻi foki ʻa e fiemālie pē ʻa e kakaí mo ʻenau faʻa loto ke foaki ʻenau tauʻatāiná ʻi hano talaʻofa mai ha taha ke feau ʻenau ngaahi fie maʻú. …

    “… Ne fakamatala ʻa Molonai ʻo kau ki he ongo ʻAmeliká ʻo hangē ko e kau palōfita ʻoku hiki ʻenau ngaahi leá ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ko ha fonua kuo fili,—ko e fonua ʻo e tauʻatāiná. Naʻá ne taki ʻa e kakaí ʻi he taú ʻa ia ne nau loto ke nau tau ke ‘tauhi ʻenau tauʻatāiná.’

    “Pea pehē ʻe he lekōtí: ‘… naʻá ne fekau ke fusi hake ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná ʻi he taua kotoa pē naʻe ʻi he fonuá hono kotoa, … ko ia naʻe pehē hono fokotuʻu ʻe Molonai ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná ʻi he kau Nīfaí. ʻAlamā 46:36

    “Ko e meʻa ia ʻoku tau fie maʻu he ʻaho ní—ke tō ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná ʻi he lotolotonga hotau kakaí ʻi he ongo ʻAmeliká.

    “Neongo ne hoko e meʻá ni ʻi he taʻu fitungofulu K.M. nai, ne hoko atu pē e fāingá ʻi ha taʻu ʻe tahaafe ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ʻe he lekooti ko ʻeni ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Ko hono moʻoní, ʻoku kei hoko atu pē e fāinga ke maʻu e tauʻatāiná—ʻoku ʻiate kitautolu ia ʻi ha tuʻunga moʻoni he ʻahó ni” (ʻi he Conference Report, Oct. 1962, 14–15).

ʻAlamā 46:23–27. Ko e Kikite Fekauʻaki mo e Kote ʻo Siosefá

  • ʻĪmisi
    Ne fakahā kia ʻIsileli e mate ʻa Siosefá

    © 1994 Robert Barrett

    Ne hoko e kote mahaehae ko ia ʻo Molonaí—ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná—ko ha fakamanatu ʻo e konga ko ia ʻo e kote ʻo Siosefa ʻo ʻIsipite kuo fakatolonga maí. Naʻe pehē ʻe Molonai ko e kau Nīfaí ko e toenga ia ʻo e hako ʻo Siosefá pea ʻe fakatolonga pē kinautolu ʻo kapau te nau hoko atu e tauhi ki he ʻOtuá (vakai, ʻAlamā 46:22–24). Ne lea ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972) ʻo kau ki hono fakahoko e fakaʻilonga mo e kikite fekauʻaki mo hono fakatolonga e konga ʻo e kote ʻo Siosefá he ngaahi ʻaho ní:

    “Naʻe talamai ne ʻi ai ha kikite fekauʻaki mo hono fakaʻauha ʻo e kofutuʻa lanu pulepule ne tui ʻe Siosefá. Naʻe fakatolonga hano konga, pea ne kikite ʻa Sēkope, kimuʻa peá ne pekiá ʻe fakatolonga ha konga ʻo e kofutuʻa ʻo Siosefá koeʻuhí ʻe pehē pē hono fakahaofi ha toenga ʻo e hako ʻo Siosefá [vakai, ʻAlamā 46:24].

    “Ko e toenga ko ia ʻoku maʻu he taimí ni ʻi he kau Leimaná ʻe faifai pē pea nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Ongoongoleleí. Te nau fakataha mo e toenga ʻo e ngaahi hakó ʻa ia ʻoku fakatahatahaʻi mei he ngaahi fonuá pea ʻe faitāpuekina kinautolu ʻe he ʻEikí ʻo taʻengata” (The Way to Perfection [1970], 121).

ʻAlamā 47:36. Mavahé mo e Fakakikihí

  • ʻOku toutou fakatokanga mai e Tohi ʻa Molomoná ko kinautolu ko ia ʻoku nau kau ki he Siasí pea nau “mavahé” ʻo hoko ʻo nau loto fefeka pea ʻe “ngalo ʻaupito ʻiate kinautolu ʻa e ʻEiki ko honau Otuá” (ʻAlamā 47:36).

    Naʻe fakatokanga ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he palopalema tatau he ʻahó ni ʻi he taimi ʻoku fakaangaʻi ai ʻe kinautolu kuo mavahé ʻa e Siasí koeʻuhí ko ʻenau loto hīkisia pē ʻanautolú ʻo pehē: “ʻOku ʻi ai e niʻihi kuo mavahe mei he Siasí, ʻi he founga totonu pe taʻetotonu, ka ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo tukunoaʻi ia. ʻOku nau faʻa vēkeveke ke fakafiemālieʻi e matangá, ʻoku nau fakaanga pe taʻetokaʻi honau Kau Takí. ʻOku ʻikai ngata ʻi heʻenau feinga ke taʻofi e ngaungaue ʻa e puha ʻo e fuakavá ka ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku nau hanga ʻo tekeʻi lahi ia! ʻOku akoʻi kiate kinautolu ʻa e ngaahi tokāteline moʻoni pē ko ia ʻoku akoʻi ki he kau faivelengá, ka neongo ia kuo nau ʻunu atu ke mavahe (vakai, ʻAlamā 47:36). Kuo fakafefeka honau lotó ʻe he loto hīkisiá (vakai, Taniela 5:20)” (Men and Women of Christ [1991], 4).

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e fakakikihí mo e mavahé:

    “‘Ko ia ʻokú ne maʻu ʻa e laumālie ʻo e fakakikihí ʻoku ʻikai ʻaʻaku ia [ʻoku pehē ʻe he ʻEikí]’ … (3 Nīfai 11:29–30). …

    “ ʻI he funga māmaní, kuo ako ʻe he Kāingalotu ʻa e ʻEikí … ko e hala ʻo e niʻihi kuo mavahé ʻoku iku ia ki ha ngaahi faingataʻa moʻoni. ʻOku ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa e fakatokanga ko ʻení:

    “‘… naʻe ʻikai fuoloa mei heʻenau mavahe atú kuo nau hoko ʻo loto-fefeka ange pea ʻikai fie fakatomala, mo anga kaivao lahi ange, mo angakovi mo fekai ange … ; naʻa nau tuku kinautolu ki he fakapikopiko, mo e faʻahinga holi kovi fakakakano kotoa pē; ʻio, ʻo ngalo ʻaupito ʻiate kinautolu ʻa e ʻEiki ko honau ʻOtuá’ (ʻAlamā 47:36).

    “Hono ʻikai hoko e mālohi ʻo e fekeʻikeʻí ko ha meʻa ke hoko ai e māvahevahé! ʻE lava ke iku e ngaahi ngāue īkí ki ha ngaahi nunuʻa lahi. Neongo pe ko e hā e tuʻungá pe tūkungá, he ʻikai lava ke pehē ʻe ha taha ʻe hao mei he ngaahi totongi ʻo e fakakikihí. …

    “ ʻOku fakaʻaiʻai ʻe he fakakikihí ʻa e mavahevahé” (ʻi he Conference Report, Apr. 1989, 86–88; pe Ensign, May 1989, 68, 70).

ʻAlamā 48:1–10. Taukaveʻi ʻa e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Faka-Kalisitiané

  • Ko e taimi ʻe niʻihi kuo pau ke taukaveʻi ʻe he kau muimui moʻoni kia Kalaisí ʻo hangē ko e kakai ʻo Molonaí ʻi hono maluʻi “ʻenau tauʻatāiná, honau kelekelé, honau ngaahi uaifí, mo ʻenau fānaú, mo ʻenau melinó” (ʻAlamā 48:10). Naʻe feinga moʻoni ʻa Molonai ke tokoniʻi hono kakaí ke “fakatolonga ʻa e meʻa naʻe ui ʻe honau ngaahi filí ko e ngāue ʻa e kau Kalisitiané” (ʻAlamā 48:10).

    ‘I he fakautuutu ʻa e koví ʻi he māmaní he ʻaho ní, kuo taukaveʻi ai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻoku “ ʻi ai e taimi ʻe niʻihi kuo pau ke tau tuʻu ai ʻo poupouʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu mo leleí, koeʻuhí ko e tauʻatāina mo e moʻui fakasivilaisé, ʻo hangē ko e poupouʻi ʻe Molonai ʻa hono kakaí ʻi hono taimí ke nau maluʻi ʻa honau uaifí, ʻenau fānaú pea mo ʻenau tauʻatāiná (vakai, ʻAlamā 48:10)” (ʻi he Conference Report, Oct. 2001, 88; pe Liahona, Sānuali 2002, 84).

ʻAlamā 48:19. “ ʻIkai Ke Siʻi Hifo ʻa e ʻAongá”

  • Ko e hā hono ʻuhinga e pehē ko Hilamaní naʻe “ ʻikai ke siʻi hifo [hono] ʻaongá”? Naʻe ako ʻaki ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā (1907–95) ko e ngāue angatonu kotoa pē ʻoku tali tatau pē ʻe he ʻOtuá neongo he ʻikai ngāue ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi ha fatongia mahuʻinga:

    “Neongo ne ʻikai ʻiloa pe ʻiloʻi ngofua ʻa Hilamani ʻo hangē ko Molonaí, ka naʻe ʻikai siʻi ange hono ʻaongá; ko hono ʻuhingá, naʻá ne tokoni pe ʻaonga ʻo hangē pē ko Molonaí. …

    “He ʻikai ke tau hangē kotoa ko Molonaí, ʻo fakahīkihikiʻi kitautolu ʻe hotau kaungāngāué he ʻahó kotoa pea ʻi he ʻaho kotoa pē. Ko e tokolahi ʻo kitautolu, ko ha kakai ʻe fakalongolongo mo taʻeʻiloa ʻoku tau haʻu mo ʻalu pea fakahoko ʻetau ngāué ʻo ʻikai ha ʻilo ki ai e kakaí. Kiate kimoutolu ʻoku mou pehē ʻoku fakataʻelata, fakamanavahē pe ʻikai fakamanakoá, ʻoku ou pehē atu, ʻoku ‘ʻikai ke ‘siʻi ange [homou] ʻaongá’ ʻi he ngāue fakaofo taha ʻa homou kaungāngāué. ʻOkú ke hoko foki mo koe ko e konga ʻo e kau tau ʻa e ʻOtuá.

    “Hangē ko ʻení, fakakaukau ange ki he ngāue lahi ʻoku fai fakalongolongo ʻe ha faʻē pe tamai ʻi ha ʻapi moʻui taau ʻo ha kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku ʻikai ʻiloʻi. Fakakaukau ki he kau faiako ʻo e Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí mo e kau faihiva Palaimelí mo e kau pule sikautí pea mo e kau faiako ʻaʻahi ʻi he Fineʻofá ʻa ia ʻoku nau ngāue ʻo tokoni pea faitāpuekina ha laui miliona ka he ʻikai pē fakalāngilangiʻi kinautolu ʻi ha haʻohaʻonga ʻo ha kakai tokolahi pe tokanga ki ai e mītia fakafonuá.

    “ ʻOku lauiafe ha kakai taʻeʻiloa ʻoku nau fakafaingamālieʻi ke tau maʻu ha ngaahi faingamālie mo fiefia he ʻaho kotoa pē. Hangē ko e lau ʻa e folofolá, ʻoku ‘ʻikai siʻi ange honau ʻaongá’ ʻiate kinautolu ʻoku peesi ʻuluaki ʻaki e ngaahi nusipepá.

    “ ʻOku faʻa lahi ange e tokanga ʻa e histōliá mo e ngaahi fakakaukaú ki he toko tahá kae ʻikai ko e tokolahí” (“No Less Serviceable,” Ensign, Apr. 1992, 64).

ʻAlamā 49–50. Ko Hono Fakamālohia ʻo e Ngaahi Kolo Nīfaí

  • Ko hono ueʻi fakalaumālie mo e tomuʻa fakakaukau ko ia ʻa Molonai ke fakamālohia ʻa e ngaahi koló ne hoko ia ko ha meʻa ke liliu ai e taú. Ne fakahaofi e lauiafe ʻo e kau Nīfaí koeʻuhí he naʻe mateuteu ʻa honau ngaahi koló. ʻE lava ke tau fakaʻaongaʻi e lēsoni ko ʻení ʻaki ʻetau fakamālohia ʻetau moʻuí ʻaki e ngaahi fakakaukau mo e ngāue māʻoniʻoní kae lava ke tau matuʻuaki e ʻoho ʻa e filí pe “ngaahi ngahau vela ʻa e filí” (1 Nīfai 15:24; vakai foki, Hilamani 5:12 Kuo talaʻofa mai ʻe he ʻEikí, kapau te tau fekumi kiate Ia ʻi he loto-fakatōkilalo, te Ne fakahā mai kiate kitautolu ʻa hotau vaivaí pea te ne “liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi” (ʻEta 12:27 ). ʻOku hiki atu ʻi he saati ʻi laló ha ngaahi sīpinga ʻo e founga ʻe ʻaonga ai kiate kitautolu ʻa e fakamālohia ko ia ʻo e kau Nīfaí:

    Founga ne Fakamālohia ai e Kau Nīfaí

    Founga ke Fakamālohia Ai Kitautolú

    Ne fakamālohia e ngaahi kolotau ne vaivaí (vakai, ʻAlamā 48:9).

    Kuo pau ke fakamālohia e ngaahi tafaʻaki ʻoku vaivai ʻi heʻetau moʻuí.

    Ne teuteuʻi ʻe he kau Nīfaí kinautolu ki honau filí ʻi ha founga ne teʻeki ʻiloʻi (vakai, ʻAlamā 49:8).

    Kuo pau ke tau teuteu ʻo laka ange ʻi ha toe taimi ke matuʻuaki e ngaahi ʻahiʻahi ʻa e tēvoló.

    Ne hanga ʻe he kau Nīfaí ʻo fakamālohia honau ngaahi kolo vaivaí ke hoko ʻo mālohi (vakai, ʻAlamā 49:14).

    Kapau te tau omi kia Kalaisi, te Ne lava ʻo ʻai e ngaahi meʻa vaivaí ke mālohi kiate kitautolu (vakai, ʻEta 12:27).

    Ne foaki ki he kau Nīfaí ʻa e mālohi ki honau ngaahi filí (vakai, ʻAlamā 49:23).

    Kapau te tau faivelenga pea falala ki he ʻEikí, te Ne ʻomi kiate kitautolu ʻa e mālohi ki hotau ngaahi filí.

    Hili e ngaahi ikuna ʻe niʻihi ʻa e kau Nīfaí, ne ʻikai tuku ai ʻa ʻenau ngaahi teuteú (ʻAlamā 50:1).

    ʻI he taimi te tau lavaʻi lelei ai e ngaahi fakatauvelé pe ʻahiʻahí, kuo pau ke ʻoua naʻa tau taʻetokanga kae hokohoko atu ʻi he kātaki pea leʻo mo lotu maʻu ai pē ke ʻoua naʻa ikunaʻi kitautolu (vakai, ʻAlamā 13:28).

    Ne langa ʻe he kau Nīfaí ha ngaahi taua leʻo ke nau lava ʻo sio mei he mamaʻó ki honau filí (vakai, ʻAlamā 50:4).

    ʻI heʻetau falala ki he kau palōfitá ʻa ia ko e kau tangata leʻo fakaonopōní mo vakai mamaʻo atú, te tau mateuteu lelei ange ki he kahaʻú.

ʻAlamā 51:13. Toʻo Mahafu Ke Tau ʻo Maluʻi Hoto Fonuá

  • ʻI heʻetau hoko ko e tangataʻifonuá ʻoku tau moʻulaloa ai ki he ngaahi lao ʻo hotau fonuá. Ne ʻomi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni e faleʻi ko ʻení ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e toʻo meʻatau ke maluʻi hoto fonuá:

    “Ko e tangatá ko e kau tautehina moʻoni he ko e ʻOtuá ko ʻetau Tamai moʻoní ia. Neongo ia, ʻoku fakafonu ʻaki e folofolá ha ngaahi talanoa ʻo e fekainakí mo e fetāʻakí. ʻOku nau fakahalaki mahino mai ʻa e taú, ka ʻoku nau poupouʻi ʻa e fatongia fakaetangataʻi fonua ke maluʻi honau fāmilí mo ʻenau tauʻatāiná [vakai, ʻAlamā 43:45–47; 46:11–12, 19–20; 48:11–16]. … ʻE ui e kāingalotu ʻo e Siasí ni ki he ngāue fakakautau ʻa ha ngaahi puleʻanga lahi. ‘ ʻOku [tau] tui naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi puleʻangá koeʻuhí ke ʻaonga ki he tangatá; pea ʻokú ne ʻekeʻi mei he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ʻenau ngaahi ngāue ʻo kau ki aí, ʻi hono faʻu ʻo e ngaahi laó pea mo hono fakamālohiʻi ʻo iá fakatouʻosi, koeʻuhí ko e lelei mo e nofo malu ʻa e kakaí’ [T&F 134:1].

    “ ʻI he lolotonga ʻo e tau Lahi Hono Uá, [ʻi he taimi] ne fakamālohiʻi ai e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau takitaha tau mei he ongo faʻahí, naʻe kei fakamahino ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku ‘ ʻa e puleʻangá e fatongia ki hono puleʻi hono kau tangataʻi fonuá pe ko hono kakaí, ki heʻenau lelei fakapolitikalé, pea mo hono fakahoko ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni fakapolitikale, fakalotofonua, pea mo mulí. … Ka ʻi he meʻa peheé, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fatongia ia ʻo e Siasí ki he ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení, [ka] ke poupouʻi pē hono kāingalotú ke nau … mateakiʻi kakato honau fonuá’ [ʻi he James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. (1965–75), 6:155–56]” (ʻi he Conference Report, Oct. 2002, 42; pe Liahona, Nōvema 2002, 40).

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí

  • Ko e hā nai te ke fakakau ʻi ha lisi ʻo e ngaahi fakamālohia fakalaumālie mahuʻinga taha ʻokú ke fie maʻu ke ke malu ai mei he fili ʻokú ne fekumi ke fakaʻauha koé?

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻe he kau sōtia Siasí ʻo ngāue hangē ko e ʻEikitau ko Molonaí lolotonga e ngaahi taimi ʻo e taú?

  • Ko e hā nai ha tākiekina ʻe lava ke fakahoko ʻe ha taki loto-toʻa ki ha fonua, vahefonua, kolo pe fāmili?

Ngāue ke Faí

  • Koeʻuhí he ʻikai ke tau lelei kotoa ʻo hangē ko Molonaí, fakamatalaʻi ʻa e ngāue tokoni mahuʻinga ʻoku fai ʻe he ngaahi faʻeé mo e tamaí. Kau atu ai mo hano fakamatalaʻi hono mahuʻinga ʻo ha faiako Lautohi Faka-Sāpate, faihiva Palaimeli, Taki Sikauti, ha Fineʻofa faiako ʻaʻahi pe ko ha uiuiʻi te ke fili.

  • Hiki ha niʻihi ʻo e ngaahi vaivai ʻi hoʻo moʻuí pea mo hoʻo palani ke “fakamālohia” kinautolu mei he koví.