‘Inisititiuti
Vahe 31: ʻAlamā 36–39


Vahe 31

ʻAlamā 36–39

Talateú

ʻI he tohi ʻa ʻAlamā 36–39 ʻoku hā ai e faleʻi fakaʻosi ʻa ʻAlamā ki hono ngaahi foha ʻe toko tolú: Hilamani, Sipiloni, mo Kolianitoni. Naʻe kehekehe lahi e faleʻi naʻe fai ki he ongo ua faivelenga ko Hilamani mo Sipiloní mei he faleʻi naʻe fakahoko ki he tangata talangataʻa ko Kolianitoní. ʻE lava pē ʻi ha taimi ʻe niʻihi ke tau fakapapauʻi e faʻahinga faleʻi te tau maʻu ʻi heʻetau moʻuí ʻo fakatatau ki heʻetau faivelenga ki he ngaahi faleʻi kuo ʻosi fai maí (vakai, ʻAlamā 12:9–11).

ʻOku hā mahino mai mei he talanoa ki he fakaului ʻo ʻAlamaá ʻa e anga ko ia ʻetau ʻiloʻi kuo fakamolemoleʻi ʻa ʻetau ngaahi angahalá. ʻI he faleʻi ko ia ʻa ʻAlamā kia Sipiloní, ʻoku tau ako ai ʻa e ivi mo e mahuʻinga ʻo e mateakí ʻi heʻetau moʻuí. Fakaʻosí, ko e faleʻi ongo vivili naʻe ʻoange kia Kolianitoní, ʻokú ne akoʻi mai e mamafa mo e fakatupu ʻo e angahala fakasekisualé.

Fakamatalá

ʻAlamā 36. Kaiesimasí (Chiasmus)

  • ʻOku faʻa ui ʻa e Kaiesimasí (Chiasmus), ko e fulihi ke faitatau (inverted parallelism), ko ha faʻahinga founga faʻutohi faka-Hepelū ʻa ia ʻoku fokotuʻutuʻu e leá mo e fakakaukaú ʻi ha fokotuʻutuʻu pau pea toe fulihi ʻo fakalea fakaholomui. ʻOku fakamamafaʻi mai ʻa e ngaahi fakaukau mo e ngaahi lea mahuʻingá ʻi hono toutou fakahokó. Tānaki atu ki aí, ʻoku faʻa fokotuʻu ʻa e tefitoʻi fakakaukaú ʻi lotomālie ʻi he kaiesimasí.

    Naʻe ngāue ʻaki ʻe ʻAlamā ʻa e kaiesimasí ke talanoa ki hono fakaului iá ki hono foha ko Hilamaní. Ko hono fakaʻaongaʻi ko ia ʻa e faʻahinga faʻunga tohi ko e Semitic (faka-Semaite) ʻo hangē ko e kaiesimasí ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ko ha fakamoʻoni makehe ia ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi meʻa ne akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá fekauʻaki mo e tohí: ko ha liliu ʻo e tohi fakakuongamuʻá naʻe tohi ʻi he lea fakafonua ʻo e Hahake Lotolotó.

    ʻE tokoni atu ʻa e saati ko ʻení ke ke fakatokangaʻi ʻa e kaiesimasí ʻi he ʻAlamā 36. Ke faingofua ange, kuo fokotuʻutuʻu atu ia ʻi ha saati mei he toʻohemá ki he toʻomataʻú, kamata ʻaki e mataʻitohi A pea fakaʻosi ʻaki e mataʻitohi ko e V. Ko ia ai, ko e fakakaukau ko ia ʻi he kamataʻanga e vēsí ʻi he kaiesimasí (chiasmus), ʻAlamā 36:1 (ʻoku fakahingoa ʻa e tuʻuʻangá ko e A), ʻoku toe ʻoatu ia ʻi he veesi fakaʻosi ʻo e kaiesimasí, ʻAlamā 36:30 (ʻoku toe ʻi he tuʻuʻanga A pē). Ko e fakakaukau ʻi he ʻAlamā 36:2 (ʻoku fakahingoa ko e tuʻuʻanga H) ʻoku toe ʻomai pē ʻi he veesi 29 (pehē foki ki he tuʻuʻanga H), ʻo pehē ai pē.

    ʻĪmisi
    Chart of Chiasmus

    A. Fanongo mai ki heʻeku ngaahi leá (veesi 1)

     E. Tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea te ke tuʻumālie ʻi he fonuá (veesi 1)

      F. Fai ʻo hangē ko e meʻa kuó u faí (veesi 2)

       H. Manatuʻi ʻa e pōpula ʻa ʻetau ngaahi tamaí (veesi 2)

        I. Naʻa nau nofo pōpula (veesi 2)

         K. Ko e moʻoni naʻá Ne fakahaofi kinautolu (veesi 2)

          L. Falala ki he ʻOtuá (veesi 3)

           M. Ne tokoniʻi kinautolu ʻi honau ngaahi ʻahiʻahiʻí, mo honau ngaahi tuʻutāmakí, mo honau ngaahi mamahí (veesi 3)

            N. ʻOku ʻikai ko hoku lotó ke ke pehē ʻoku ou ʻiloʻi ʻiate au pē—ka ʻi he ʻOtuá (veesi 4)

             NG. Fanauʻi ʻi he ʻOtuá (veesi 5)

              O. Naʻá ku ʻalu holo ʻo feinga ke fakaʻauha ʻa e siasi ʻo e ʻOtuá (veesi 6)

               P. ʻIkai foki te u toe lava ʻo ngāue ʻaki hoku nimá mo e vaʻé (veesi 10)

                S. Naʻá ku fakakaukau pehē ange mai ke ʻoua naʻa ʻomi au ke u tuʻu ʻi he ʻao ʻo hoku ʻOtuá (veesi 15)

                 T. ʻI he ngaahi mamahi ʻo ha laumālie kuo fakamalaʻiaʻi (veesi 16)

                  U. Tauteaʻi au ʻi he manatu ki heʻeku ngaahi angahala lahí (veesi 17)

                   V. Naʻá ku manatuʻi ha tokotaha ʻa ia ko Sīsū Kalaisi, ko ha ʻAlo ʻo e ʻOtuá (veesi 17)

                   V. Naʻá ku tangi ʻi hoku lotó: ʻE Sīsū, ʻa koe ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá (veesi 18)

                  U. Tauteaʻi hoku lotó ʻi heʻeku manatu ki heʻeku ngaahi angahalá (veesi 19)

                 T. ʻI he fuʻu fiefia naʻe tatau hono lahí mo hoku mamahí (veesi 20)

                S. Naʻe fakaʻamu ʻa hoku laumālié ke u ʻi ai mai (ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá) (veesi 22)

               P. Naʻe toe maʻu ʻe hoku nimá mo hoku vaʻé ʻa hono iví (veesi 23)

              O. Naʻá ku ngāue taʻetuku ke u lava ʻo fakatafoki mai ha kakai ki he fakatomalá (veesi 24)

             NG. Fanauʻi ʻi he ʻOtuá (veesi 26)

            N. Pea ʻoku mei he ʻOtuá ʻa e ʻilo ʻoku ou maʻú (veesi 26)

           M. Tokoniʻi ʻi he ngaahi ʻahiʻahí, tuʻutāmakí, mo e mamahí (veesi 27)

          L. Falala kiate Ia (veesi 27)

         K. Te Ne fakahaofi mo hiki hake au (veesi 27–28)

        I. Kuó Ne fakahaofi kinautolu mei he nofo pōpulá mo e nofo haʻisiá (veesi 28)

       H. Kuo nau manatu maʻu ai pē ki heʻenau nofo haʻisiá (veesi 29)

      F. ʻIloʻi ʻo hangē ko ʻeku ʻiló (veesi 30)

     E. Tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea te ke monūʻia (veesi 30)

    A. ʻOku fakatatau ʻeni ki heʻene folofolá (veesi 30)

    © FARMS, fakaʻaongaʻi ʻi hono fakangofua, tānaki mei he saati 132 ʻi he John W. Welch mo J. Gregory Welch, Charting the Book of Mormon (1999)

    Fakatokangaʻi ange ʻoku tāfataha e pōpoaki tefito ʻo e kaiesimasí ki he taimi ʻo e moʻui ʻa ʻAlamaá ʻi he taimi naʻá ne fuʻu faingataʻaʻia mo mamahi ai pea hanga kia Sīsū Kalaisi ke maʻu fakanonga (vakai, ʻAlamā 36:17–18).

ʻAlamā 36:2–3. Manatuʻi ʻa e Ngaahi ʻAloʻofa ʻa e ʻOtuá

  • ʻOku fakamamafaʻi ʻi he ʻAlamā 36:2–3 ha taumuʻa ʻoku hokohoko ʻene ʻasí ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Naʻe kamata ʻa e fakamatala ʻa Nīfaí ʻi heʻene pehē te ne fakahoko mai “ʻoku ʻi he kakai kotoa pē kuo fili ʻe he ʻEikí ʻa ʻene ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá, koeʻuhi ko ʻenau tuí ke fakaiviʻi ʻa kinautolu ʻo aʻu ki heʻenau maʻu ʻa e mālohi ʻo e fakahaofí” (1 Nīfai 1:20). Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ʻa hono ngaahi fohá ʻi he ʻAlamā 36, ke nau manatuʻi ʻa e nofo pōpula ʻenau ngaahi tamaí pea mo e anga hono fakahaofi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu naʻe falala kiate Iá (vakai, ʻAlamā 36:2–3, 29).

    Naʻe naʻinaʻi mai ʻa Molonai kimui ange ke “manatuʻi hono lahi ʻo e ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ki he fānau ʻa e tangatá, talu mei he fakatupu ʻo ʻĀtamá” (Molonai 10:3). Naʻe mei toki kamata fakamamafaʻi pē ia ʻe ʻAlamā Ko e Siʻí: “Pea ko ʻeni vakai, ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ʻe hoku kāinga, ʻa kimoutolu ʻoku kau ki he siasi ko ʻení, kuo feʻunga koā hoʻomou manatu ki he nofo pōpula ʻa hoʻomou ngaahi tamaí? ʻIo, pea kuo feʻunga koā ʻa hoʻomou manatu ki heʻene ʻaloʻofá mo e kātaki fuoloa kiate kinautolú? Pea ko e tahá, kuo feʻunga koā ʻa hoʻomou manatu ki heʻene fakahaofi honau ngaahi laumālié mei helí?” (ʻAlamā 5:6).

ʻAlamā 36:6–10. Naʻe “Tō [ʻa ʻAlamā] ki he Kelekelé”—ʻAho ʻe Ua pe Tolu?

  • ʻĪmisi
    Ko e fakatomala ʻa ʻAlamaá

    © 1996 Robert Barrett

    “ʻOku taukaveʻi ʻe ha kau laukonga ʻe niʻihi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻoku ʻi ai ha kiʻi fehālaaki ʻi he ngaahi fakamatala ʻo e ului ʻa ʻAlamaá ʻi he Mōsaia 27:23 mo e ʻAlamā 36:10. ʻOku moʻoni he ko e fakamatala ʻe taha ʻoku hā ai ko e ‘ʻaho ʻe ua mo e pō ʻe ua’ pea ko e tahá ʻoku pehē ai ‘ko e ʻaho ʻe tolu mo e pō ʻe tolu,’ ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fehālaaki mahino koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke na fakatou ʻuhinga ki he meʻa tatau. ʻI he fakamatala ʻi he tohi ʻa Mōsaiá naʻe mahino hono ngāue ʻaki ʻo e taimí ki he vahaʻataimi ʻo e ʻaukai ʻa e kau taulaʻeikí; naʻe ʻikai fakamatala mai ha taimi lōloa pau ʻo e taimi naʻe ʻikai toe maʻu ai ʻe ʻAlamā ha mālohi. Fakatokangaʻi ange ʻa e ngaahi fakaikiiki lalahi ʻo e fakamatalá: Hili hono fakahā tonu ʻe ha ʻāngelo kia ʻAlamā mo fakatokangaʻi e fakalilifu ʻo ʻene ngaahi angahalá, naʻá ne tō ki he kelekelé ʻo hangē kuo maté. Pea naʻe ʻave ia ki heʻene tamaí ʻi ha tuʻunga kuó ne vaivai moʻoni. Naʻe ui leva ʻe he tamai ʻa ʻAlamaá ʻa e kau taulaʻeiki ʻo e Siasí pea ‘hili ʻenau ʻaukai mo lotu ʻi he ʻaho ʻe ua mo e pō ʻe ua, naʻe maʻu ʻe he ngaahi kupuʻi sino ʻo ʻAlamaá ʻa honau mālohí pea naʻe tuʻu hake ia.’ (Mōsaia 27:22–23. Ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.) Ka ʻi he fakamatala ʻi he tohi ʻa ʻAlamaá, ʻoku ʻuhinga ʻa e ‘ʻaho ʻe tolu mo e pō ʻe tolú’ ki he kotoa e taimi naʻe ʻikai lava ai ʻe ʻAlamā ʻo fakaava hono ngutú pe ngāue ʻaki hono nimá mo hono vaʻé. ʻAlamā 36:10.) (Daniel H. Ludlow, A Companion to Your Study of the Book of Mormon [1976], 217–18).

ʻAlamā 36:11–16. Mamahi Faka-ʻOtuá

  • Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994) fekauʻaki mo e faikehekehe ʻo e mamahi fakamāmaní mo e mamahi faka-ʻOtua ʻoku toe loloto ange ke fakatomalá:

    “ʻOku ʻikai ko ha meʻa foʻou ia ke ʻiloʻi ha houʻeiki tangata mo fafine ʻi he māmaní ʻoku nau mamahi koeʻuhí ko e ngaahi meʻa hala ne nau fakahokó. ʻOku faʻa hoko ʻeni he taimi ʻe niʻihi koeʻuhí ʻoku hanga ʻe heʻenau tōʻongá ʻo fakamamahiʻi mo fakataʻelataʻi kinautolu pe ko ha kakai ʻoku nau ʻofa ai. Taimi ʻe niʻihi ʻoku nau mamahi ʻi hano maʻu pea tauteaʻi kinautolu ʻi he ngaahi ngāue ʻoku nau faí. ʻOku ʻikai tatau ʻa e ‘mamahi faka-ʻOtuá’ mo e ngaahi ongo fakaemāmani ko ʻení …

    “Ko e mamahi faka-ʻOtuá ko ha meʻafoaki ʻo e Laumālié. Ko hano mātuʻaki fakatokangaʻi e mamahi ʻa e Tamaí mo hotau ʻOtuá ʻi he ngāue ʻoku tau faí. Ko ʻetau ʻiloʻi pau ʻoku hanga ʻe hotau ʻulungāangá ʻo ʻai e Fakamoʻuí, ʻa ē naʻe ʻikai Haʻane angahalá, pea maʻongoʻonga tahá, ke Ne kātakiʻi ʻa e mamahí mo e faingataʻaʻiá. ʻOku hanga ʻe heʻetau ngaahi angahalá ʻo ʻai ke tautaʻa toto he ava kotoa ʻo Hono kilí. ʻOku talanoa ʻa e folofolá ki he mamahi fakaeʻatamai mo e fakalaumālie ko ʻení ko e maʻu ‘ha loto-mafesifesi mo e laumālie fakatomala.’ (Vakai, 3 Nīfai 9:20; Molonai 6:2; T&F 20:37; 59:8; Saame 34:18; 51:17; ʻIsaia 57:15.) ʻOku fie maʻu kakato e laumālie ko ʻení kimuʻa ʻi he fakatomala moʻoní” (“A Mighty Change of Heart,” Ensign, Oct. 1989, 4).

  • Naʻe toe fakamatala ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he taha ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻo e mamahi faka-ʻOtuá: “Naʻe ʻi ai ha taumuʻa hono fakakau ʻe ha Tamai ʻi Hēvani ʻofá, ʻa e ngaahi nunuʻa fakamamahi ʻo e angahalá ʻi Heʻene Palani ʻo e Fiefiá, koeʻuhí ke ʻoua naʻa mou toe foua ʻa e hala ko iá ʻi he moʻuí. ʻE ʻikai ngata ʻi he mamahi ʻa e tokotaha fai angahalá he moʻui ko ʻení, ka ko e ngaahi angahala ko ia ʻoku ʻikai fakamolemoleʻi ʻi he fakatomala moʻoní, te ne fakatupu ha mamahi lahi ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí [vakai, T&F 19:4, 15–24” (ʻi he Conference Report, Oct. 2002, 94; pe Liahona, Nōvema 2002, 87).

ʻAlamā 36:17–21. “Naʻe ʻIkai Te u Toe Manatuʻi ʻa Hoku Ngaahi Mamahí”

  • Naʻe ʻohake ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985) ʻa e fie maʻu ko ia ke tau fakafalala kakato kia Sīsū Kalaisi ʻi he taimi ʻo e fakatomalá:

    “ʻI he fakamatala ʻa ʻAlamaá ʻe lava ʻe ha tokotaha laukonga ongoʻingofua ʻo fakafuofuaʻi mahino ia, ongoʻi hono ngaahi mamahí, aʻusia ha ongoʻi manavahē lahi ʻi heʻene ʻiloʻi e mamafa ʻene angahalá. ʻE lava ʻe he tokotaha laukongá ʻo vahevahe foki ʻi he loto fiemālie lahi ʻa e meʻa naʻe ʻilo ʻe ʻAlamaá. Naʻá ne maʻu fēfē ʻa e loto fiemālié? ʻOku fai tatau pehē pē mo e tokotaha faiangahalá—ʻaki e kau ʻi he mana ʻo e fakamolemolé ʻo fakafou ʻi he fakatomala moʻoní pea ʻaki hono liʻaki kakato ia ʻi he ngaahi ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí. …

    “Naʻe liliu ʻa e mamahí ki he fiefia, faingataʻaʻia ki he nongá, fakapoʻulí ki he māmá. Ko e taimi pē ʻeni naʻe maʻu ai ʻe ʻAlamā ʻa e melinó. Naʻá ne fakamamafaʻi ange ki hono foha ko Sipiloní e hokohoko atu e melino ko iá.

    “‘… ʻO ʻikai ai, te u maʻu ha fakamolemole ki heʻeku ngaahi angahalá, kae ʻoua kuó u tangi ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ke Ne ʻaloʻofa mai. Kae vakai, naʻá ku tangi kiate ia pea naʻá ku maʻu ha fiemālie ki hoku laumālié (ʻAlamā. 38:8.)” (Miracle of Forgiveness [1969], 365–66).

  • Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻoku fie maʻu ha fakatomala moʻoní ki he liliu ʻo e lotó:

    “ʻOku lahi hake ʻa e fakatomalá ʻi ha fakaleleiʻi pē ʻo e ʻulungāangá. ʻOku tokolahi ha houʻeiki tangata mo fafine ʻi he māmaní ʻoku nau fakahaaʻi ha loto-toʻa mo mapuleʻi kinautolu ʻi hono ikunaʻi ʻo e ngaahi ʻulungāanga koví mo e ngaahi vaivai ʻo e kakanó. Ka ʻi he taimi tatau, ʻoku ʻikai ke nau faʻa fakakaukau ki he ʻEikí, naʻa mo haʻanau mātuʻaki fakafisingaʻi fakahāhā Ia. ʻOku ʻikai ko e fakatomala moʻoní ʻa e ngaahi liliu ko ʻeni ʻi he ʻulungāangá neongo pē ʻoku kau ki ha lelei. …

    “… Ko e fakatomalá, ʻoku ʻikai ko e liliu pē ʻo e tōʻongá, ka ko e liliu ʻo e lotó” (“A Mighty Change of Heart,” Ensign, Oct. 1989, 2).

ʻAlamā 36:23–24. Ko Hono Fakamoʻoniʻi Kuo Fanauʻi Foʻou Ha Taha

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻa e liliu ko ē ko e konga ʻo e fanauʻi foʻoú: “ ʻI heʻetau fai ʻa e fuʻu liliu lahí ni, ʻa ia ʻoku maʻu pē ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí pea mo e ngāue ʻa e Laumālié ʻiate kitautolú, pea hangē leva kuo tau hoko ko ha tokotaha foʻoú. Ko ia ai, ʻoku fakatatau ʻa e liliú ki he fanauʻi foʻoú. ʻOku lauiafe hamou niʻihi kuo mou aʻusia e liliu ko ʻení. Kuo mou siʻaki ʻa e moʻui ʻi he angahalá, taimi ʻe niʻihi ko ha angahala mamafa mo fakalotomamahi, pea ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e taʻataʻa ʻo Kalaisí ʻi hoʻomou moʻuí, kuo mou maʻa ai. ʻOku ʻikai ke ke toe fakakaukau ke foki ki hoʻo founga motuʻá. ʻOkú ke hoko moʻoni ko ha tokotaha foʻou. Ko e ʻuhinga ʻeni ʻo e liliu ʻo e lotó” (“A Mighty Change of Heart,” Ensign, Oct. 1989, 4).

ʻAlamā 36:30. “Monūʻia ʻi he Fonuá”

  • Naʻe fakamatala ʻa ʻAlamā ki ha taumuʻa ʻoku tātuʻolahi ʻene hā ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻa e monūʻia ʻi he fonuá. ʻOku ʻomai ʻi he ʻAlamā 36:30 e ʻuhinga totonu ʻo e kupuʻi lea ko iá. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ʻoku pau ke tuʻumālie fakamatelie kotoa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he moʻuí ni. Ka, ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga fakalaumālie ki he foʻi lea ko e monūʻiá. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he veesi ko ʻení kapau ʻe ʻikai ke tau “tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá,” pea ʻe ʻikai ke tau monūʻia ka ʻe “motuhi atu [kitautolu] mei hono ʻaó.” Ko ia ai, ko kinautolu ko ē ʻoku monūʻia ʻi he fonuá ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ha ngaahi tāpuaki fakalaumālie ʻo e ofi ki he ʻEikí. ʻOku nau ʻi he hala ʻoku fakataumuʻa ke hū ki he ʻao ʻo e ʻEikí.

ʻAlamā 37. Ko e ʻUhinga mo e Mahuʻinga ʻo e Folofolá

  • Naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻAlamā ʻa e mahuʻinga ʻo e folofolá ke tokoni ki hono teuteuʻi ʻa hono foha ko Hilamaní ke ne hoko ko ha taki fakalaumālie pea mo e tokotaha tauhi lekooti foʻou maʻá e kakaí. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa lalahi naʻá ne fakahokó ko ʻene pehē ʻe fakahaofi ʻe he ʻEikí ʻa e lauʻi peleti palasá mo e lekooti ʻa e kau Nīfaí ʻi ha founga fakaofo mo faingofua (vakai, ʻAlamā 37:1–5). Naʻá ne fekau ki hono fohá ke tauhi ha lekooti ʻo hono kakaí pea akoʻi ia, ʻoku fokotuʻutuʻu e folofolá ke fakalahi ʻetau manatú, pea fakamahino kiate kitautolu ʻa e taʻetotonu ʻo ʻetau ngaahi angafaí, pea ke tau ʻilo ʻa e ʻOtuá mo e ʻEne palani ʻo e fakamoʻuí (vakai, veesi 8–9). Peá ne toki fakamanatu ki hono fohá, ʻilonga ia ʻokú ne tauhi e ngaahi fekaú ʻoku taau ke ne lekooti e folofolá (veesi 14–16). Naʻe toki talaʻofa ʻa ʻAlamā ki hono fohá, mo kitautolu, ʻi heʻetau muimui ʻi he folofola ʻa Kalaisí, te ne “ʻave ʻa kitautolu mei he teleʻá ni ʻo e mamahí ki ha fonua ʻo e talaʻofa ʻoku fuʻu lelei ange ʻaupito” (veesi 45).

    Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he ngaahi founga ʻe lava ke lahi ange ai e meʻa ʻoku tau maʻú mei he ako folofola fakatāutahá: “ʻOku ʻi he folofolá ʻa e folofola ʻa Kalaisí pea ʻoku tau hoko ko e meʻa tānakiʻanga ʻo e vai moʻuí ʻa ia ko ha meʻa kuo tau ʻosi aʻu ki ai, pea te tau lava ke inu lahi mo fuoloa mei ai. ʻOku taau ke ta kau fakataha ʻi he mamata pea haʻu kia Kalaisí, ʻa ia ko ha ‘matavai ʻo e ngaahi vai moʻuí’ (1 Nīfai 11:25; fakafehoanaki ʻa e ʻEta 8:26; 12:28), ʻaki hoʻo lau ʻa e (vakai, Mōsaia 1:5), ako ʻa e (vakai, T&F 26:1), fekumi ʻi he (vakai, Sione 5:39; ʻAlamā 17:2), pea keinanga (vakai, 2 Nīfai 32:3) ʻi he ngaahi folofola ʻa Kalaisí ʻo hangē ko ʻene hā ʻi he ngaahi folofola māʻoniʻoní. ʻI hono fai iá, te tau maʻu fakatouʻosi ha fakahinohino pea mo ha maluʻi fakalaumālie lolotonga ʻa ʻetau fononga ʻi he māmaní” (“A Reservoir of Living Water” [faeasaiti ʻa e CES maʻá e kakai lalahi kei talavoú, 4 Fēpueli 2007], 1).

ʻAlamā 37:6–7.
ʻĪmisi
fakataukei folofolá
“Fanga kiʻi Meʻa Iiki mo Faingofuá”

  • Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mahuʻinga ʻo e tokanga ki he fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá:

    “ʻOku tau vakai ki he lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní; ka kuo pau ke tau manatuʻi ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau moʻui fakatāutahá ʻoku angamaheni ʻaki ʻa hono fakahoko ʻi he fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá kae ʻikai ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fuʻu mahuʻinga mo fakaholomamatá. …

    “ʻOku ngali fakaʻaiʻai kitautolu ʻe he ngaahi meʻa lahi mo fakaofó, ka ʻoku ʻikai faʻa tohoakiʻi ʻetau tokangá ʻe he fanga kiʻi meʻa īkí. ʻI hono fakatokangaʻi ʻe ʻAlamā naʻe ngāue pē ʻa e Liahoná ʻi he tuí naʻá ne pehē, ‘Ka neongo iá, ko e meʻa ʻi hono fai ʻo e ngaahi mana ko iá ʻi he ngaahi founga īkí, … naʻa nau fakapikopiko [ʻa e kakai ʻo Līhaí], ʻo ngalo ʻiate kinautolu ke ngāue ʻaki ʻenau tuí mo e ngāue faivelengá, pea naʻe taʻofi leva ʻa e ngaahi ngāue fakaofo ko iá, pea naʻe ʻikai te nau lava ʻo laka atu ki muʻa ʻi heʻenau fonongá’ (ʻAlamā 37:41).

    “ʻOku tau faʻa fakafeʻātungiaʻi nai ʻetau fonongá ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ngalo ai e mahuʻinga ʻo e fanga kiʻi meʻa īkí? (vakai, ʻAlamā 37:46). ʻOku tau fakatokangaʻi nai ʻoku makatuʻunga ʻa e taumuʻa ʻo ʻetau moʻuí mei he meʻa īkí mo e fili ʻoku tau faí, ʻo hangē pē ko hono puleʻi ʻe he foheʻuli siʻisiʻí ʻa e halanga ʻo e ngaahi vaka lalahí? (vakai, Sēmisi 3:4; T&F 123:16). …

    “… ʻOku fie maʻu ke fai ʻa e lotu fakafāmilí mo e fakatāutahá; ako ʻa e folofolá, tautautefito ki he Tohi ʻa Molomoná; fai ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí; muimui ʻi he akonaki ʻa e Fakamoʻuí ke feʻofaʻaki ʻiate kimoutolú; pea faʻa fakakaukau, angaʻofa, pea angavaivai ʻi he fāmilí. ʻOku tau maʻu ʻa e talaʻofa ʻe tāpuekina ʻetau moʻuí ʻaki ʻa e melinó mo e fiefiá ʻi he ngaahi meʻá ni mo ha ngaahi meʻa iiki mo faingofua kehe,” (ʻi he Conference Report, Apr. 1990, 4, 8; pe Ensign, May 1990, 6, 8).

Alma 37:19. Ko e Mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná

  • Naʻe hiki ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha ngaahi founga ʻoku fakahā pea ʻe fakahā ai e mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná: “Ko e hā leva ʻa e mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná? Te ne fanongonongo ʻa e ongoongolelei taʻengatá; te ne tānaki fakataha ʻa ʻIsileli; te ne langa ʻa e Selusalema Foʻoú; te ne teuteuʻi ʻa e kakaí ki he Hāʻele ʻAnga Ua Maí; te ne fakanofonofo ʻa e Nofotuʻí—ʻokú ne fakahoko e ngaahi ngāue mahuʻingá ni ʻa ia ʻe faingataʻa ke lakasi hono mahuʻingá mo hono mālohí ʻe ha toe meʻa” (The Millennial Messiah [1982], 171).

ʻAlamā 37:21, 27–29, 32. ʻOua Naʻa Fakahā ʻa e Ngaahi Ngāue Fufū ʻo e Fakapoʻulí

  • Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka, Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē ko hono akoʻi fakaʻāuliliki ko ia ʻo kau ki he angahalá te ne ala ueʻi ha taha ke fie ʻilo ke ne ʻahiʻahiʻi ʻa e angahalá:

    “ʻOku ou pehē ko e ongo fehālaaki lahi tahá ko hono akoʻi ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa e tefito ko iá pea mo hono akoʻi ia ʻi he taimi halá. …

    “ʻOku ou ʻilo ʻo laka hake he tuʻo tahá e meʻa ne hoko ʻa ia te ne takiakiʻi ai ha tokotaha kei talavou ke ne ʻahiʻahiʻi ʻa e taʻeangamaʻá koeʻuhí ko ha fokotuʻu ne kamata mei heʻene pīsopé ʻi ha ʻinitaviu.

    “Ko kinautolu ʻoku faiakó, pea ʻoku ou ʻuhinga ki he kau takí, kau faiakó, pea mo e mātuʻá, ʻoku totonu ke nau fakakaukau maʻu pē ki he pōpoakí ni. Fakakaukau ki ha tamai mo ha faʻē ʻokú na mavahe mei ʻapi ʻi ha vahaʻataimi. ʻI heʻena hū atu pē ʻi he matapaá, peá na pehē ange leva ki heʻena fānau īkí ʻa ia ʻoku ʻamanaki ke tuku pē ʻo ʻikai hanau tauhi, ‘ʻE fānau, mou angalelei. Neongo pe ko e hā e meʻa te mou fakahokó, ʻoua naʻa toʻo e seá ki he loki tukuʻanga meʻakaí, pea kaka ki he laupapa fika faá ʻo ʻunuakiʻi ʻa e kapa maá pea ala kimui ʻo toʻo ʻa e tangai pīní pea toʻo ha foʻi piini ʻo fakahū ʻi ho ihú, te mou fai ia?’

    “ ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻiate kitautolu ʻoku tau fakakaukau fakavalevale pehē. Ko e fakaoli ʻo e talanoa fakatātaá ko ʻete fakakaukau atu ko ia ki he meʻa ʻuluaki ʻe hoko ʻi he mavahe ʻa e ongomātuʻá. Moʻoni te tau lava ke toe fakapotopoto ange ai. ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he fānau īkí mei he kamataʻangá ʻa e toputapu ʻa e angamaʻá” (Teach Ye Diligently [1975], 256–57).

ʻAlamā 37:35.
ʻĪmisi
fakataukei folofolá
Ko e Hā ʻa e Ngaahi Tāpuaki ʻOku Maʻu ʻi Heʻetau “Ako ʻi he Kei Siʻí ke Tauhi ʻa e Ngaah Fekau ʻa e ʻOtuá”?

  • Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ki he mālohi ʻoku maʻu mei he ako ke tauhi ʻa e ngaahi fekaú ʻi heʻete kei talavoú: “ʻOmai ha talavou ʻokú ne tauhi hono angamaʻá pea faivelenga ʻi heʻene ʻalu ki heʻene ngaahi fakataha faka-Siasí. ʻOmai ha talavou ʻokú ne ngāueʻi hono lakanga faka-taulaʻeikí pea ikunaʻi mo hono Pale ki he Fatongia ki he ʻOtuá pea maʻu mo e fakaʻilonga ʻĪkale he Sikautí. ʻOmai ha talavou kuó ne ʻosi mei he seminelí pea ʻi ai haʻane fakamoʻoni mālohi ki he Tohi ʻa Molomoná. ʻOmai ha talavou pehē pea te u ʻoatu ha talavou te ne fai ha ngaahi mana maʻá e ʻEikí ʻi he malaʻe ʻo e ngāue fakafaifekaú pea ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1986, 59; pe Ensign, May 1986, 45).

  • ʻOku ʻomai ʻe he folofolá ha ngaahi sīpinga ʻo hono ui ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku kei talavoú ke nau hoko ko ʻEne kau taki: Naʻe taʻu 14 ʻa Siosefa Sāmita (vakai, Hisitōlia ʻo—Siosefa Sāmitá 1:7); naʻe taʻu 15 ʻa Molomona (vakai, Molomona 1:15); naʻe kei “tamasiʻi” ʻa Samuela ʻi he Fuakava Motuʻá ʻi he taimi ne ui ai ia ʻe he ʻEikí (1 Samuela 3:1–10).

    Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita e fengāueʻaki ʻa hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú ʻi he kei talavoú pea mo hono ui ke ngāue maʻá e ʻEikí ki mui angé: “Te tau vakavakai holo he ʻahó ni pe ko hai e kau taki ʻi hotau haʻohaʻongá ka ko kinautolu naʻa nau mateakiʻi ʻenau moʻuí ki he tuí ʻi heʻenau kei tupu haké? Pea ʻe lava foki ke ke tala pe ko hai ʻe hoko ko ha taki ʻi he kahaʻú ʻi hoʻo vakai kiate kinautolu ʻoku nau fakaʻapaʻapa mo haohaoa pea faivelenga ʻi hono fai ha ngaahi ngāue leleí. ʻE ʻikai ke fili ʻe he ʻEikí ia ha toe taha mei ha toe faʻahinga ʻe taha ʻo hono kakaí. … ʻI hono fehangahangaí ʻoku ongoʻi halaia ʻa kinautolu ʻoku nau tali pē ke toki ngāue maʻá e ʻEikí ʻi heʻenau fuʻu tangatá. ʻOku ʻi ai pē ha meʻa ia ʻoku ʻikai kakato ʻi he tangata ko ia ʻokú ne fakamoleki hono taimi kei talavoú ʻi he faiangahalá mo e angahalá, pea toki tafoki ʻo angamāʻoniʻoni ʻi he ngaahi taʻu kimuí. … ʻOku ʻi ai e fakameʻapangoʻia mo e lotomamahi ʻi he fakatomala kimui ʻi he moʻuí mei he ngaahi angakovi mo e angahala ʻi he toʻu tupú, ka ʻoku ʻi ai ʻa e nonga mo e pale lelei ʻi he ngāue maʻá e ʻEikí ʻi he ngaahi ʻaho longomoʻui ʻo e kei talavoú” (Gospel Doctrine, 5th ed. [1939], 335).

ʻAlamā 37:38–47. Ko e Liahoná

  • ʻI he ngaahi taʻu kuohilí kuo fakamatalaʻi ʻe he kau Taki Māʻolungá ʻa e ngaahi founga kehekehe ʻoku hokohoko atu ai hono tataki kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau fononga he moʻuí, ʻo hangē ha Liahoná.

    Naʻe fakafehoanaki ʻe ʻEletā W. Lolo Kea ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e ngaahi folofola ʻa Kalaisí ki he Liahoná: “ʻE kāinga ʻoku tau ako ai ʻe lava ke hoko e ngaahi folofola ʻa Kalaisí ko ha Liahona kiate kitautolu fakatāutaha, ke ne fakahaaʻi mai ʻa e halá. ʻOua muʻa naʻa tau fakapikopiko koeʻuhí ko hono faingofua ʻo e halá. Tau fakatō muʻa ʻa e folofola ʻa Kalaisí ki hotau ʻatamaí mo hotau lotó, ʻi he tui, ʻo hangē ko ʻene hā ʻi he folofola toputapú pea mo hono lea ʻaki ʻe he kau palōfita moʻuí, kau tangata kikité mo e kau tangata maʻu fakahaá. Tau keinanga muʻa ʻi he folofola ʻa Kalaisí ʻi he tui mo e tōtōivi , he ʻe hoko ʻa e ngaahi folofola ʻa Kalaisí ko hotau Liahona fakalaumālie, ʻo ne fakahā mai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku totonu ke tau faí” (ʻi he Conference Report, Apr. 2004, 38; pe Liahona, Mē 2004, 37).

  • Naʻe fakafehoanaki ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻa e Liahoná ki ha tāpuaki fakapēteliake fakafoʻituitui: “Ko e ʻEiki tatau pē naʻá Ne ʻoange kia Līhai e Liahoná mo ia ʻokú ke maʻu peá u maʻú he ʻaho ní ko ha meʻaʻofa mahuʻinga mo hāhāmolofia ʻokú ne ʻomai ha fakahinohino ki heʻetau moʻuí. … Ko e meʻaʻofa ko ʻení ʻoku ʻiloa ia ko e tāpuaki fakapēteliaké” (Live the Good Life [1988], 36).

    Naʻe fakafehoanaki ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻa e Liahoná ki he maama ʻa Kalaisí, pe ko hotau konisēnisí:

    “Meʻa ní ʻoku ʻikai te ke saiʻia ke ke maʻu e faʻahinga pulu ko ʻená … ?

    “… Naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki he … tokotaha kotoa, ha konisēnisi ʻa ia ʻokú ne tala ange ki ai ʻa e taimi kotoa pē ʻoku kamata ai ke ne ʻalu ʻi ha hala ʻoku ʻikai totonú. …

    “… ʻOku foaki ia ki he tamasiʻi kotoa” (ʻi he Conference Report, Oct. 1976, 117; pe Ensign, Nov. 1976, 79).

  • Naʻe fakafehoanaki ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻa e Liahoná ki he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní:

    “ʻI heʻetau takitaha vilitaki atu ki muʻa ʻi he hala ʻo e moʻuí, ʻoku tau maʻu ai ha fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo hangē tofu pē ko hono tataki ʻo Līhai ʻo fakafou ʻi he Liahoná. …

    “ ʻOku ngāue ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻetau moʻuí, ʻo tatau tofu pē mo e ngāue ʻa e Liahoná kia Līhai mo hono fāmilí, ʻo fakatatau mo ʻetau tuí faivelengá mo e tokangá. …

    “ ʻOku ʻomi foki ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate kitautolu he ʻahó ni ha founga ke tau maʻu ʻo fakafou he, ‘fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá’ (ʻAlamā 37:6), ke tupulaki ʻa e mahinó fekauʻaki mo e ngaahi founga ʻa e ʻEikí. …

    “ ʻE lava ke hoko e Laumālie ʻo e ʻEikí ko hotau fai fakahinohino pea te ne tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ha tataki, fakahinohino mo ha maluʻi fakalaumālie lolotonga ʻetau fononga ʻi he matelié” (ʻi he Conference Report, Apr. 2006, 31; pe Liahona, Mē 2006, 30–31).

ʻAlamā 38:12. “Taʻofi Kotoa Hoʻo Ngaahi Holi Fakakakanó”

  • ʻĪmisi
    Piti ʻo e hōsí

    © Photospin

    Ko e pití ko e meʻataʻofi ʻoku fakaʻaongaʻi he ʻulu ʻo e hōsí. ʻOku kau ai ha maea mo ha piti, ʻa ia ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he tokotaha heka hōsí ke ne puleʻi ʻaki.

    Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi C. Heifeni ʻo e Kau Fitungofulú mo hono uaifi ko Maile naʻe ʻuhinga ʻa e pití ke tataki, kae ʻikai ke fakaʻauha, ʻa e ngaahi holí mo e manakó: “ ʻOku lelei ke tau fakaʻikaiʻi hoto kitá koeʻuhí ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku fehālaaki mo e meʻa ʻoku tau manako ke faí, pe ʻoku ʻuhinga ia ʻoku tonu ʻa e meʻa ʻoku tau manako ke faí? Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ʻa hono ngaahi fohá: ‘Tokanga foki ke ke taʻofi kotoa hoʻo ngaahi holi fakakakanó, koeʻuhi ke ke fonu ʻi he ʻofá.’ (ʻAlamā 38:12; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.) Naʻe ʻikai ke ne pehē mai ke fakataʻeʻaongaʻi pe lōmia hoʻo ngaahi manakó, ka ke taʻofi kinautolu—fakamaʻu, fakatonutonu, pea fakahangatonu kinautolu. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí he ʻoku malava ʻe he mapuleʻi leleí ʻo ʻai ke mohu mo loloto ange e ʻofá” (The Belonging Heart [1994], 302).

ʻAlamā 39. Ko e Fono ʻo e Angamaʻá

  • “ ʻOua naʻá ke feohi fakasekisuale mo ha taha ki muʻa ʻi he malí, peá ke anganofo haohaoa ki ho malí hili hoʻomo malí. ʻE feinga ʻa Sētane ke ʻahiʻahiʻi koe ke ke fakaʻuhingaʻi ʻo pehē ʻoku sai pē ʻa e nonofo koví pe feohi fakasekisuale ia ki muʻa he malí, ʻo kapau ʻoku feʻofaʻaki ʻa e ongo meʻa ko iá. ʻOku ʻikai moʻoni ia. ʻI he ʻafio ʻa e ʻOtuá, ʻoku mātuʻaki mafatukituki moʻoni ʻa e angahala fakasekisualé he ʻoku nau hanga ʻo fakaʻuliʻi ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá kuó Ne ʻomi ke tau fakatupu ʻaki ʻa e moʻuí. …

    “ ʻOua naʻá ke fai ha faʻahinga meʻa ki muʻa ʻi he nofo-malí ke fakatupuʻaki ha faʻahinga ongo mālohi fakaekakano ʻa ia kuo pau ke toki fakahaaʻi pē ia ʻi he nofo-malí. ʻOua naʻá ke ʻuma [hangē ko ia ʻoku fai ʻi he faikaumeʻá], tokoto ʻi ʻolunga ʻi ha taha, pe ala ki he ngaahi konga fūfūnaki mo toputapu ʻo ha taha, ʻo tatau ai pē pe ʻoku vala pe taʻevala. ʻOua naʻá ke fakangofua ha taha ke ne fai atu ia kiate koe. ʻOua naʻá ke fakatupu ʻi ho sino pē ʻoʻoú ʻa e faʻahinga ongo ko iá

    “ ʻI he ngaahi anga fakafonua ʻoku tali lelei ai ʻa e teití pe faikaumeʻá, anga fakaʻapaʻapa maʻu pē ki he tokotaha ʻokú mo teití pe faikaumeʻá pea ʻoua ʻaupito naʻá ke ʻai ke ne ongoʻi ko ha meʻa pē ia ke ke fakaʻaongaʻi ki hoʻo ngaahi holi koví. Nofo maʻu pē ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku malú, ʻa ia ʻe lava ke ke mapuleʻi ai hoʻo ngaahi ongo fakaesinó. ʻOua naʻá ke kau ʻi ha talanoa pe ngaahi ʻekitivitī ʻokú ne fakatupu ʻa e ngaahi ongo fakaekakanó.

    “Ko e tōʻonga fakahomosekisualé, ko ha angahala mamafa moʻoni ia. Kapau ʻokú ke fefaʻuhi mo e faʻahinga ongo ko iá, feinga leva ke maʻu ʻa e faleʻi ʻa hoʻo mātuʻá mo e pīsopé. Te nau tokoniʻi koe.

    “Ko kinautolu ko ia ne fakamālohiʻi ʻi hano tohotohoʻi, hia fakamalaʻia pe ngaohikovia fakasekisualé, ʻoku ʻikai ke nau halaia kinautolu ia ki ha angahala. Kapau naʻe fakamālohiʻi koe ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi hia ko ʻení, peá ke ʻilo muʻa ʻokú ke tonuhia pea ʻoku ʻofa atu ʻa e ʻOtuá kiate koe. Feinga leva ke maʻu e faleʻi ʻa hoʻo pīsopé ke ne tokoni ʻi hono tākiekina koe ʻi he ngaahi founga ke fakaleleiʻi ai hoʻo ngaahi ongo fakaelotó” (Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: Ko Hono Fakahoko ʻa Hotau Fatongia ki he ʻOtuá [2001], 27–28).

ʻAlamā 39:3. Ko e Mafatukituki ʻo e Angahala Fakasekisualé

  • Naʻe lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ki he fakamamahi ʻo e angahala fakasekisualé pea mo e mahuʻinga ʻo e tauhi ho angamaʻá ki he taimi te ke mali aí: “ʻI he tafaʻaki ʻo e feohi fakaesinó, kuo pau ke ke tatali! Kuo pau ke ke tatali kae ʻoua leva kuo lava ke ke foaki ʻa e meʻa kotoa pē, pea he ʻikai ke ke lava ʻo foaki ʻa e meʻa kotoa pē kae ʻoua kuó mo mali ʻi he founga totonu mo fakalaó. ʻI he taimi ko ia te ke foaki taʻefakalao ai ʻa ia ʻoku ʻikai ʻaʻau ke foakí (manatuʻi, ‘ʻoku ʻikai ʻa moutolu ʻa kimoutolu’ [1 Kolinitō 6:19]) pe ko haʻo foaki fakakonga ʻa ia he ʻikai lava ke ke foaki kakato ʻamui angé, ko ha toki meʻa taʻepau mo fakamamahi moʻoni ia. Kapau te ke hokohoko atu ʻi hono tulifua e fiemālie fakaesinó taʻe te ke maʻu ʻa e hōifua ʻa langí, ʻokú ke tuʻu ai ʻi ha tuʻunga mātuʻaki fakatuʻutāmaki ʻo e ʻauha fakalaumālie mo fakaʻatamaí pea ʻe iku ai ki haʻo maʻuhala ʻo fetoʻoaki ʻa hoʻo holi ke feohi fakaesinó pea mo hoʻo malava ko ia ke foaki ha ʻofa ʻaufuatō ki hao ʻofaʻanga moʻoni ʻamui ange. Te ke toki aʻu mai ki he momeniti moʻoni ko ia ʻo e ʻofa ne tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá, ʻo e hoko ʻo taha moʻoní ka ʻe toki tā ai hoʻo fakatomalá he naʻe totonu ke ke tauhi maʻu ʻa ia kuó ke fakamolekí, pea ko e ʻaloʻofa pē ʻa e ʻOtuá ʻe taha te ne lava ke fakahaofi koe mei he ʻauha fakakongokonga ʻo e angamaʻa naʻá ke foaki noaʻiá. Ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha te ke lava ke foaki ki ho hoa taʻengatá ʻi he ʻaho ko ia ʻokú mo mali aí, ʻa e lelei taha ʻo ho sinó—maʻa, haohaoa pea taau mo e angamaʻa te ne foaki atú” (ʻi he Conference Report, Oct. 1998, 100; pe Tūhulu, Sānuali 1998, 96).

  • Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ki he fekāingaʻaki ʻa e mālohi ʻo e fakatupú mo e palani ʻo e fakamoʻuí:

    “Ko e mālohi ʻo e fakatupú—pe te tau ala pehē ko e fanafanaú—ʻoku ʻikai ko ha meʻa siʻisiʻi ia ʻo e konga ʻo e palaní: ʻoku fuʻu mahuʻinga ia. Ka naʻe taʻeʻoua ia ʻe ʻikai lava ke hoko atu ʻa e palaní. ʻE ala uesia e palaní ʻi hono ngāue hala ʻaki e mālohi ko iá.

    “ʻOku makatuʻunga e lahi ʻo e fiefia te ke ala maʻu ʻi he moʻui ní mei he anga hoʻo fakaʻaongaʻi e mālohi toputapu ʻo e fakatupú” (ʻi he Conference Report, Apr. 1972, 136–37; pe Ensign, July 1972, 111).

ʻAlamā 39:5. Hoko Hono Mafatukitukí ki he Fakapoó

  • Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ki he fehokotaki ʻa e mahuʻinga ʻo e laumālié pea mo e Fakaleleí, ki hono tokoniʻi kitautolu ke mahino e ʻuhinga ʻoku mafatukituki ai e angahala fakasekisualé:

    “ ʻI hono kumi faingamālie ʻaki ko ia ha sino ʻo ha tahá—ʻa ia ko hono ʻuhingá ko e ngaohikovia e laumālié—ʻoku hanga ai ʻe ha taha ʻo fakaʻuliʻi ʻa e Fakalelei ʻa Kalaisí, ʻa ia naʻá ne fakahaofi ʻa e laumālie ko iá mo foaki kiate ia ʻa e faingamālie ke ne maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá. ʻI he taimi ʻoku manuki ai ha taha ki he ʻAlo ʻo e Māʻoniʻoní, ʻoku hū ai ʻa e tokotaha ko iá ki ha feituʻu ʻoku vevela mo toputapu ange he laʻā he hoʻatā mālié. He ʻikai ke ke lava ʻo fai pehē taʻe te ke vela ai.

    “Kātaki, ʻoua muʻa naʻa ʻi ai ha taimi te ke lea ai: ‘Ko hai ʻoku mamahi aí? Ko e hā e ʻuhinga ʻoku ʻikai ai ha kiʻi tauʻatāiná? Te u lava ʻo maumaufono he taimí ni ka u toki fakatomala ʻa mui.’ Kātaki muʻa kae ʻoua te ke vale mo siokita. He ʻikai ke ke lava ke ‘toe tutuki pē ki he ʻakaú [ʻa] Kalaisi’ [vakai, Hepelū 6:6]. ‘Puna mei he feʻauakí’ [1 Kolinitō 6:18], Naʻe kalanga ʻa Paula ʻo pehē, pea puna ‘mei he faʻahinga meʻa peheé’ [T&F 59:6; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí], ko e tānaki mai ai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Ko e hā nai hono ʻuhingá? Ko e ʻuhinga ʻe tahá, koeʻuhí ko e faingataʻaʻia taʻe-hano-tatau naʻe kātekina ʻe he Fakamoʻui ʻo e māmaní ʻi he sinó mo e laumālié fakatouʻosi kae lava ke tau tauʻatāina. ʻOku tau moʻua kiate Ia koeʻuhí ko ʻEne feilaulau ko iá. Ko hono moʻoní ia, ʻoku tau moʻua kiate Ia ʻi he meʻa kotoa pē. Naʻe pehē ʻe Paula, ‘ʻOku ʻikai ʻamoutolu ʻa kimoutolu, he [kuo] fakatau ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e totongi: ko ia ke ke fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi homou sinó, pea ʻi homou laumālié, ʻa ia ʻoku ʻo e ʻOtuá’ [1 Kolinitō 6:19–20; ko e toki tānaki atu hono e fakamamafaʻí]. ʻI he taimi ʻoku fakahoko ai ha feʻauakí, ʻoku tuʻu leva ʻa e moʻuí ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki—ʻa e sinó mo e laumālié” (ʻi he Conference Report, Oct. 1998, 99–100; pe Liahona, Sānuali 1999, 76).

ʻAlamā 39:6. Ko e Hā ʻa e Angahala ʻOku ʻIkai Toe Fakamolemoleʻí?

  • ʻĪmisi
    Ko hono pukepuke ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e lauʻi pēsí

    Alvin Gittins, © 1959 IRI

    Naʻe toe fakamaama mai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805–44) fekauʻaki mo e angahala ʻoku ʻikai ke toe fakamolemoleʻí: “ ʻE lava ke fakamolemoleʻi e angahala kotoa pē tuku kehe ʻa e angahala fekauʻaki mo e Laumālie Māʻoniʻoní; he ʻe fakamoʻui ʻe Sīsū e taha kotoa tuku kehe e ngaahi foha ʻo e malaʻiá. Ko e hā ʻe fakahoko ʻe ha tangata ke ne fai ai e angahala ʻoku ʻikai ke fakamolemoleʻí? Kuo pau ke ne maʻu e Laumālie Māʻoniʻoní, pea fakaava e ngaahi langí kiate ia, pea ʻilo ʻa e ʻOtuá, pea toki fakahoko ha angahala kiate Ia. ʻOku ʻikai ha fakatomala hili e faiangahala ʻa e tangatá ki he Laumālie Māʻoniʻoní. Te ne pehē ʻoku ʻikai ulo e laʻaá lolotonga ia ʻa ʻene mamata ki aí; pea fakaʻikaiʻi ʻa Sīsū Kalaisi lolotonga iá kuo fakaava ʻa e langí kiate iá, pea fakaʻikaiʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí lolotonga ʻokú ne ʻilo pau ʻoku moʻoni ia; pea ʻokú ne kamata leva ke hoko ko ha fili. Ko e meʻa ʻeni ʻoku hoko ki he tokolahi kuo nau hē mei he moʻoni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní” (History of the Church, 6:314).

ʻAlamā 39:9. “ ʻIkai Toe Muimui ʻi he Ngaahi Holi ʻo Ho Matá”

  • ʻOku kaunga fēfē ʻa e “ ʻikai ke toe muimui ʻi he ngaahi holi ʻo ho matá” kiate kitautolú? ʻOku lahi ha ngaahi founga ʻoku ʻahiʻahiʻi ai kitautolu ʻe Sētane ʻi he fakalakalaka ko ia ʻi he meʻa fakatekinolosia ʻo e ʻaho ní. Kuo fakatokanga mai ha tokolahi ʻo e kau palōfita ʻi he ngaahi taʻu kimui ní ki he fakatuʻutāmaki ʻo e ponokalafí ʻi he ngaahi founga kehekehe.

    Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Tālini H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he fakatuʻutāmaki ʻo hono fakaʻatā ʻa e koví ki heʻetau fakakaukaú: “Naʻe fakamamafaʻi ʻe hotau Fakamoʻuí e mahuʻinga ʻo e haohaoa fakasekisualé ʻi Heʻene akoʻi ko e angahala ʻa e fakasio ʻa e tangatá ki he fefiné pea holi ki aí [vakai, Mātiu 5:28]. … ʻOku ʻākilotoa kitautolu ʻe ha ngaahi nāunau fetuʻutaki fakasekisuale taʻefakalao, ʻi he pepá pe ʻatá. Fakaʻehiʻehi mei ai, ki hoʻo leleí. ʻOku kovi ange ʻa e ponokalafí pe ngaahi talanoa mo e fakatātā ʻokú ne fakatupu e ngaahi ongo ʻulí ʻi he meʻakai kuo koví. ʻOku ʻi ai ha meʻa maluʻi ʻi he sinó ke ne maluʻi kita mei he meʻatokoni ʻoku taʻefeʻungá. Tuku kehe ha fanga kiʻi maumau iiki, ʻoku lava ke ke puke ʻi hono maʻu ʻo ha meʻatokoni kuo kovi ka ʻoku ʻikai ke tuʻuloa ia. Ke toe mahino angé, ʻoku tauhi ʻe ha taha ʻoku keinanga ʻi he ngaahi talanoa ʻulí pe ponokalafí pe ngaahi fakatātā mo e talanoa ʻoku fakatupu ha ongo ʻulí ʻi ha feituʻu ʻoku ui ko e ʻutó ʻa ia te ne lava ke toe fakamanatu ha meʻa pē naʻe hoko. ʻE ʻikai lava ke lua ʻaki mai ʻe he ʻutó e ngaahi meʻa ʻulí. ʻI hono aʻusia iá, ʻe ʻi ha feituʻu ia ʻe lava ke fakamanatu maʻu pē, pea toki haʻu e ngaahi fakatātā koví ki ho ʻatamaí pea tohoakiʻi koe ke mamaʻo mei he ngaahi meʻa lelei ʻo e moʻuí” (“Things They’re Saying,” New Era, Feb.1974, 18).

  • Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ki ha ngaahi founga lahi ʻoku feinga ai ʻa Sētane ke fakahū mai ʻa e ponokalafí ki heʻetau fakakaukaú:

    “Fakakaukau fakalelei angé ki he lea ʻa e palōfita ko ʻAlamaá ki hono foha talangataʻa ko Kolianitoní, ‘Liʻaki hoʻo ngaahi angahalá, pea ʻikai toe muimui ʻi he ngaahi holi ʻa ho matá’ (ʻAlamā 39:9).

    “Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e pehē, ‘ʻI he ngaahi holi ʻa ho matá’ ʻi hotau kuongá?

    “ʻA e ngaahi faiva, polokalama televīsone mo e ngaahi hiki faiva ʻoku fakatupu kovi mo fakalielia.

    “Ngaahi makasini mo e tohi ʻoku fakalielia mo fakaponokalafí.

    “ ʻOku mau faleʻi atu kimoutolu, kau talavou, ke ʻoua ʻe ʻuliʻi hoʻomou fakakaukaú he ngaahi meʻa peheni ʻoku nau tuku hifo ki lalo hoʻomou moʻuí, he ʻikai pē ke toe tatau hoʻo fakakaukaú hili hoʻo aʻusia iá. ʻOua ʻe sio ʻi he ngaahi faiva ʻoku fakakalasi ko e R-rated pe ngaahi vitiō koví pe kau ʻi ha faʻahinga fakafiefia ʻoku taʻeangamaʻa, fakaʻaiʻai kovi, pe fakaponokalafi. ʻOua ʻe fanongo ki he ngaahi hiva ʻoku nau tuku hifo ʻa e tuʻunga moʻuí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1986, 58; pe Ensign, May 1986, 45).

  • Naʻe toe tānaki mai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ʻa ʻene fakamoʻoní ki he kovi ʻo e ponokalafí:

    “ ʻOku paaki pea fakaʻasi ʻa e ponokalafí ʻi ha faʻahinga founga ke tohoakiʻi kitautolu ki he tuʻunga te tau fakameʻapangoʻia aí. ʻOku fakatauele ʻene hā maí. ʻOku ngāue ia ki he ongo ʻoku ʻiate kitautolú, ʻoku ʻomai e ngaahi ongo ko ʻení mei he ʻOtuá ki ha ngaahi taumuʻa maʻongoʻonga. Ko e ponokalafí ko e meʻangāue ia ʻa e tēvoló ke mioʻi e ngaahi ongo ʻoku tau maʻú ki ha ikuʻanga ʻoku ʻikai totonu. ʻOku faʻa hoko ʻeni ʻi ha kau finemui hoihoifua mo ha kau talavou matātangata. Ko e taumuʻa hono fakatupú ke maʻu ha paʻanga ʻa e taha fakatupú. Ko e ola ʻo hono fakaʻaongaʻí ko hono mioʻi e fakakaukaú pea fiefia he ngaahi mamahi ʻa kinautolu ʻoku nau moʻua aí. ʻOku tānaki mai ha laui piliona ki he tokotaha naʻá ne fakatupú. ʻOkú ne fakatupu ha lotomamahi pea faingataʻaʻia ʻa kinautolu ʻoku nau fakatuituiaʻi iá.

    “ ʻOku maʻu ia ʻi he ngaahi makasini ʻe lava ke maʻu ʻi ha feituʻu pē ʻoku fakatauʻanga makasiní, ʻi he fale heleʻuhila ʻoku hulu ai e ngaahi faiva kalasi R- mo e X pe ngaahi faiva koví, pea mo e ngaahi televīsone ʻi hotau ngaahi ʻapí” (Teachings of Gordon B. Hinckley [1997], 460).

  • Ko e kupuʻi lea ko e “fakafisi koe,” ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he ʻAlamā 39:9, ʻoku ʻikai ke tau maheni mo ia ʻi he ʻahó ni. Neongo iá, ʻi he tikisinale Webster ʻo e 1828, ʻoku fehokotaki ʻa e ngaahi ʻuhinga ko ʻení mo e faleʻi ʻa ʻAlamā ki hono fohá: “Ke tāmateʻi [ha lea], ke kaniseli, ke fakafepakiʻi, ke tuku, ke taʻofi” (Noah Webster’s First Edition of an American Dictionary of the English Language, 1828 [1967]). ʻOku fakaʻaongaʻi lelei ʻa e ngaahi tōʻonga kotoa ko ʻení ko ha meʻa ke te lava ʻo fakaʻehiʻehi ai mei he maumaufono fakaeangamaʻá, ʻa ia ko e taumuʻa ia e akoʻi ne fai ʻe ʻAlamā ki hono foha ko Kolianitoní. Toe vakai foki ki he futinoutí ʻo e ʻAlamā 39:9e, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he puleʻi- kitá ʻi he Topical Guide (peesi 461)).

ʻAlamā 39:11–12. Tākiekina ʻa e Niʻihi Kehé mei he Moʻoní

  • ʻI he ʻAlamā 39:11–12, naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā ki hono foha talangataʻa ko Kolianitoní, ʻa e moʻoni ko ia ʻoku lava ke taki ʻe heʻetau ngaahi tōʻonga koví ʻa e niʻihi kehé mei he ongoongoleleí.

    Ko e fakatokanga ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972) ki he mamafa ʻo hono taki ʻo e kakaí mei he moʻoní:

    “ ʻOku ou pehē ko e hia lahi taha ʻi he kotoa ʻo e māmaní ko hono takihalaʻi ʻa e kakai tangatá, kau fafiné mo e fānau ʻa e ʻOtuá mei he moʻoni ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. ʻOku tau mamata ʻi he māmaní he ʻaho ni ki he ngaahi fakakaukau fakapoto kehekehe, ʻokú ne fakaʻauha e tuí, ʻa e tui ki he ʻOtuá, tui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Ko ha toki meʻa fakalilifu moʻoni ia.

    “ʻOku pehē ʻe he ʻEikí kapau te tau ngāue ʻi hotau ngaahi ʻahó kotoa pea fakahaofi ha laumālie ʻe taha hono ʻikai lahi ʻetau fiefiá fakataha mo ia; pea ʻi he tafaʻaki ʻe tahá hono ʻikai lahi ʻa ʻetau mamahí mo hotau fakamalaʻiaʻo kapau ʻe hē ha laumālie mei he moʻoní ko ʻetau ngāue.

    “Ko ia ʻokú ne fakakuihi ha laumālié, pe fakamafola ha fehālākí, ko ia ʻokú ne fakaʻauhá, ʻo fakafou ʻi heʻene ngaahi akonakí, mei he moʻoni fakalangí, ʻa e moʻoni ko ia te ne tataki ha tangata ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea mo hono kakató, hono ʻikai lahi ʻa hono fakamalaʻiaʻí mo hono tauteá ʻi he taʻengatá. He ko hono fakaʻauha ko ia ʻo ha laumālié ko e fakaʻauha lahi taha ia ʻe ala fakahokó” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 1:314).

ʻAlamā 39:12–13, 15. “Tafoki ki he ʻEikí” pea Fakahā Hoʻo Fehālākí

  • ʻĪmisi
    Fakatomala ʻa ha tangata

    © 1989 Douglas Fryer

    “Kapau kuó ke fakahoko ha ngaahi maumaufono fakasekisuale, kamata leva he taimí ni ʻi he hala ʻo e fakatomalá, ke ke maʻu ha loto nonga pea mo e takaua kakato ʻo e Laumālié. Fekumi ke maʻu e fakamolemole ʻa e ʻEikí. Talanoa mo hoʻo pīsopé. Te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ʻa e fakamolemole ʻoku lava ke maʻu ʻe kinautolu ʻoku fakatomala moʻoní” (Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 28).

  • Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ki he meʻa ʻoku pau ke ke fakahoko ke lava ai ʻo “tafoki ki he ʻEikí” pea maʻu ʻa e fakamolemole ʻo e ngaahi angahala mamafá, hangē ko e taʻeangamaʻá: “Te u lea siʻi ki ha taha pē kuo moʻulaloa ki he ʻahiʻahi koví. Kātaki ʻo tuku ia he taimí ni pē. Te ke lava ʻo taʻofi ia ʻo ka tokoni atu hoʻo mātuʻá, pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. ʻOku fie maʻu ʻe he ngaahi angahala mamafa hangē ko e feʻauakí ha tokoni ʻa ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e mafaí, ʻo hangē ko ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki, ke mo ngāueʻi ʻa e founga ʻo e fakatomalá mo ne fakapapauʻi ʻoku fakahoko totonu mo kakato. ʻOua naʻá ke maʻu hala ʻo pehē kuó ke ʻosi vete hoʻo angahalá pea kuó ke ʻosi fakatomalaʻi. Ko ha sitepu mahuʻinga ia ka ʻoku ʻikai ko ia pē ʻoku fie maʻú. Pe te ke pehē naʻe ʻikai ʻeke atu ʻe ha taha kiate koe hono fakaikiiki hoʻo angahalá, pea kuó ke tauʻatāina ai mei haʻo haʻisia ke fakahā ia. Kuo pau ke ke fakapapauʻi ʻe koe ne mahino ki he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa hono fakaikiikí koeʻuhí kae tokoni lelei atu ʻi hoʻo fakatomalá kae fakamolemoleʻi kakato” (in Conference Report, Oct. 1998, 89; pe Liahona, Sānuali 1999, 86).

  • Naʻe ako ʻaki ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo pehē ʻe ʻiate koe pea fakamālohia koe ʻe he ʻEikí ʻi hoʻo fakatomala ʻi he founga totonú: “ ʻOku fakaaʻu atu kiate koe ʻa e melino mo e fakafoʻou ʻo e fakatomalá ʻoku fakafou ʻi he feilaulau fakalelei ʻa e ʻEikí ko Sīsū Kalaisí. ʻI he ngaahi hia mamafa peheé, ʻoku ʻikai ke faʻa faingofua pe fakafiefia ʻa hoʻo kamata pe fonongaʻia ʻa e hala ʻo e fakatomalá. Ka ʻe ʻaʻeva fakataha ʻa e Fakamoʻuí mo koe ʻi he fononga mahuʻinga ko iá. Te Ne fakamālohia koe ʻi he taimi ʻokú ke [veiveiua] aí. Te Ne hoko ko hoʻo maama. Te Ne taki ho nimá peá Ne hoko ko ho ʻamanaki lelei ʻangá ʻi he taimi te ke ngali taumuʻavalea aí. ʻOku foaki taʻetotongi mo tauʻatāina ʻa ʻEne ʻofá mo ʻEne ʻaloʻofá fakataha mo hona mālohi fai fakamoʻui mo fakamaʻá, kiate kinautolu kotoa pē ʻoku nau loto moʻoni ke fakakakato ʻenau fakatomalá, pea te ne fakahinohino ʻa e hala ʻoku fakatau ki aí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1998, 101–2; pe Ensign, Nov. 1998, 78).

ʻAlamā 39:17–19. Naʻe Tomuʻa ʻIloʻi e Palani ʻo e Fakamoʻuí Kimuʻa pea Toki Fakatupu ʻa e Māmaní

  • ʻOku tui ha ngaahi tui fakalotu ki ha moʻui hili ʻa e moʻui fakamatelié; ka neongo iá, ʻoku siʻisiʻi ha niʻihi ʻoku tui ki ha moʻui kimuʻa ʻi he moʻui fakamatelié. Naʻe fakamatala ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he meʻa ne ʻafioʻi ʻe he ʻEikí kimuʻa he Fakatupú: “Naʻe fakakaukau ʻa e ʻEikí ki he ngaahi meʻa ʻoku kaunga ki he māmaní, ʻo kau ki he palani ʻo e fakamoʻuí, kimuʻa pea toki hoko ʻa e māmaní … ; ki he tuʻunga ʻo e kuohilí, lolotonga ní, pea mo e kahaʻú, pea ʻiate Ia, ʻo taʻengata ‘ʻi he taimí ni;’ Naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e hinga ʻa ʻĀtamá, ngaahi angahala ʻa kinautolu naʻe moʻui kimuʻa ʻi he lōmakí, mo e loloto e ngaahi angahala ʻe fekauʻaki mo e fāmili ʻo e tangatá … ; Naʻe mahino kiate Ia ʻa e hinga ʻa e tangatá, pea mo ʻEne huhuʻí; Naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí pea naʻe hā mahino mai ia; Naʻá Ne feangai mo e ngaahi tūʻunga ʻo e fonua kotoa pē mo ʻenau taumuʻá; … Naʻá ne ʻafioʻi e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa e kakai moʻuí mo e pekiá fakatouʻosi, pea kuó Ne fakahoko ha tokoni lahi ki honau huhuʻí” (History of the Church, 4:597).

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí

  • ʻI he taimi ne tui ai ʻa ʻAlamā ki he moʻoni ʻo e ʻOtuá mo e ongoongoleleí, naʻá ne mamahi lahi leva koeʻuhí ko ʻene ngaahi angahala ʻi he kuohilí. ʻOkú ke pehē ko e hā ne hoko ai ʻení? ʻOku hoko fēfē ia he ʻahó ni kiate kitautolú?

  • Ne fakamamafaʻi ʻe ʻAlamā e mahuʻinga ʻo e folofolá ki hono foha ko Hilamaní. ʻOku hokohoko atu e meʻa tatau ʻe he kau palōfita ʻo onopōní. ʻOkú ke fiefia nai he ngaahi tāpuaki ʻo e ako fakaʻaho ʻo e folofolá pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo? ʻOku founga fēfē ʻa hono tāpuekina ʻe he folofolá e moʻui ʻa kinautolu ʻoku nau keinanga fakaʻaho mei aí? Te ke fokotuʻu pe fakamālohia fēfē ʻa e anga hoʻo ako folofola fakatāutahá?

  • Ko e hā ʻa e meʻa ʻe lava ke tau ako mei he tā sīpinga ʻa Sipiloní ʻa ia ʻe tokoni ke tau tuʻu maʻu mālohi ʻi he taimi leleí mo e koví?

Ngāue ke Faí

  • ʻOku tatau e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá mo e fakamolemolé ne aʻusia ʻe ʻAlamaá mo ia ʻoku tau aʻusia ʻi he ʻaho ní neongo ʻoku kehekehe e ngaahi tūkungá. Hiki ha fakamatala nounou peesi ʻe taha ʻo kau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kau ki aí mo ʻene kaunga kiate kitautolu he ʻaho ní.

  • Ne talaange ʻe ʻAlamā kia Kolianitoni ko e angahala mamafa ʻoku hoko hake ki he fakapoó ko e angahala fakasekisualé. Hiki ha ngaahi palani pau te ke fakahoko he taimí ni ke maluʻi hoʻo angamaʻá.